امروزه تغییر نگاه کالبدی- کارکردی در برنامه‌ریزی‌ها به ویژه برنامه‌ریزی شهری به دیدگاهی فراگیرتر و متضمن مفاهیم اجتماعی و رفاه عمومی و نیز تقویت بنیان‌های زیست محیطی و ارتقاء کیفیت زندگی، بسیار ضروری به نظر می‌رسد. در این تحقیق کیفیت محیط شهری منطقه پنج شهرداری کرمانشاه مورد سنجش قرار گرفته است. رویکرد پژوهش حاضر اکتشافی (در دو سطح توصیفی و تحلیلی) و تکنیک آن پیمایشی بوده است. با بهره گرفتن از فرمول کوکران حجم نمونه 320 نفر در نظر گرفته شد که در قالب پرسشنامه‌ای از ساکنان منطقه پنج در رابطه با وضعیت محیط شهری منطقه خود نظرسنجی شد. با بهره گرفتن از آزمون T تک نمونه‌ای کیفیت محیط شهری منطقه مورد مطالعه مورد سنجش قرار گرفت و در مرحله بعد با بهره گرفتن از روش تحلیل سلسله مراتبی رگرسیون چندگانه، شاخص‌های تاثیرگذار بر کیفیت محیط شهری مورد شناسایی قرار گرفت. نتایج آزمون T تک نمونه‌ای نشان داد کیفیت محیط شهری منطقه پنج از نظر ساکنان در سطح پایینی قرار دارد و رضایت پایینی از کیفیت محیط شهری در میان ساکنان وجود دارد. نتایج تحلیل سلسله مراتبی رگرسیون چندگانه نشان داد که در سطح ویژگیهای کالبدی ـ فضایی، زیرشاخص دسترسی و حمل و نقل دارای بیشترین تاثیر(518/0=β) میباشد. در سطح ویژگیهای کارکردی، زیرشاخص خدمات رفاه اجتماعی (531/0=β)، در سطح ویژگیهای محتوایی زیرشاخص بهداشت محیطی(680/0=β) و در سطح کیفیت محیط سکونتی، زیرشاخص محیط داخلی(569/0=β) دارای بیشترین تاثیر است.
واژگان کلیدی: رضایتمندی ـ کیفیت محیط شهری ـ منطقه پنج- شهر کرمانشاه.
فصل اول
کلیات تحقیق
1-1- طرح مسأله
برای نخستین بار در تاریخ زندگی بشر، بیشتر مردم جهان در مکانهای شهری زندگی می‌کنند. افزون بر این در سده کنونی شمار ساکنان شهری و فرایند شهری شدن رو به افزایش است. بنابراین کیفیت محیط شهری به عنوان فضای زندگی مردم جهان، به عنوان موضوع بنیادی مورد توجه پژوهشگران دانشگاه، سیاستگذاران، برنامه‌ریزان و شهروندان قرار گرفته است ( Pacione,2003/1 : 1).
نگاه صرفاً کالبدی ـ کارکردی برنامه‌ریزی‌ها به ابعاد و جنبه‌های مختلف زندگی در گذشته، سبب شد که از اواخر دهه 1960 تحت تاثیر نیازها وآگاهی‌های جدید، مفاهیم اجتماعی نوینی مثل رفاه اجتماعی، کیفیت زندگیو عدالت اجتماعی در قلمرو برنامه‌ریزی و توسعه عمومی مطرح شود (مهدیزاده، 1385: 301). به‌کارگیری مفهوم کیفیت زندگی شهری در عرصه برنامه‌ریزی، در واقع واکنشی است علیه توسعه یک بعدی اقتصادی در سطح ملی و توسعه صرفاً فیزیکی ـ کالبدی در مقیاس شهری و همچنین تلاشی است در جهت دستیابی به معیارهای جامع‌تر و چند بعدی در عرصه برنامه‌ریزی. بر این اساس منظور از کیفیت زندگی شهری در نظر گرفتن شاخص‌های اجتماعی، اقتصادی در عین توجه به شاخص‌های کالبدی و کارکردی است (همان: 304).
رشد سریع شهرها به خصوص در شهرهای بزرگ، با ویژگی‌هایی چون، تمرکز بالای جمعیت و حجم زیاد فعالیت‌های اقتصادی تأثیرات منفی بر محیط شهری خواهد داشت(Fadda and Jiron, 1999:261). از طرف دیگر، در یک دید جهانی وقوع بحرانهای زیست محیطی و تضعیف بنیان‌های محیط زیست جهانی در مطرح شدن موضوع “کیفیت محیط” به عنوان بخشی از مفهوم همه‌جانبه‌ی کیفیت زندگی بی‌تأثیر نبوده است. در چنین شرایطی و با توجه به برآوردن نیازها و انگیزه‌های اساسی انسان در محیطهای شهری، مفهوم کیفیت محیط شهری در ادبیات برنامه‌ریزی شهری جهان رواج یافت و به عنوان یکی از اهداف عالی شهرها مورد توجه قرار گرفت (Van poll,1997: 1).
رویکرد نوین برنامه‌ریزی شهری با توجه به مفهوم کیفیت زندگی و به تبع آن در نظر گرفتن شاخص‌های اجتماعی ـ اقتصادی در روند و فرایند برنامه‌ریزی، پس از تلاش‌های اولیه کشورهای مختلف جهان به خصوص انگلستان و ایالات متحده آمریکا، با حمایت سازمان ملل متحد به تدریج در نظام برنامه‌ریزی ملی و شهری سایر کشورهای جهان جای خود را کم و بیش باز کرده است. بر پایه این نگرش، هدف اصلی از برنامه‌ریزی و طراحی شهری دستیابی به تأمین کیفیت مسکن شهروندان، کیفیت حمل و نقل (همگانی)، کیفیت فضاهای اجتماعی، مدنی و … و در نهایت کیفیت محیط زندگی شهری است (کوکبی، 1384: 5).از طرف دیگر، تحولات جدید شهرسازی جهان و بروز مسایل و مشکلات ناشی از آن، محیطهای شهری از جمله محله‌های شهری را در معرض عوارض نامطلوب توسعه شهری قرار داده است. در دهه های اخیر، با تغییرات شگرف ساختار فضایی محله‌های شهری از نقش سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آن ها کاسته شده و نارسایی‌هایی چون آلودگی‌های زیست محیطی (آلودگی‌های صوتی و هوا و …)، بیکاری، فقر، حاشیه‌نشینی، بد مسکنی، آسیب‌های اجتماعی ـ روانی و فرهنگی، جابجایی‌های اجتماعی، افول کارکردی و فعالیتی، خروج فعالیت‌های اقتصادی، کیفیت نامطلوب کالبدی و … ظاهر شده‌اند. این مسایل و مشکلات را میتوان ناشی از اتخاذ رویکرد سنتی (کالبدی ـ کارکردی) در برنامه‌ریزی شهری دانست که کاهش کیفیت محیط شهری را در مناطق شهری به خصوص محله‌های شهری موجب شده است. این پدیده تقریباً در تمام کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه از جمله ایران بروز یافته است (همان: 6).
در ایران نیز به دلیل ضعف برنامه‌ریزی، مهاجرت‌های وسیع و رشد سریع کالبدی و مهم‌تر از همه اعمال سیاست‌ها و روشهای ناکارآمد در مواجهه با محله‌های شهری و همچنین بی‌توجهی به نقش محله‌های شهری در ارتقای هویت اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و … شهری، مشکلات و مسایل محله‌های شهری به صورت قابل توجه ظاهر شده است. این بی‌توجهی باعث کاهش کیفیت محیط اجتماعی، تسریع روند تخریب فیزیکی، به هم خوردن تعادل میان رفاه اجتماعی و کارآیی اقتصادی (به نفع کارایی اقتصادی) و به طور کلی کاهش کیفیت محیط شهری و کیفیت زندگی شهری در محله‌های شهری شده است. با توجه به اهمیت مسئله “کیفیت”، به نظر می‌رسد چنانچه برنامه‌ها و مداخلات کالبدی در شهرها، همچون گذشته بدون توجه لازم به کیفیت محیط شهری در مراحل مختلف تصمیم‌گیری صورت پذیرد، تضمینی برای دستیابی به محیطهای دارای کیفیت شهری مطلوب وجود نخواهد داشت.
منطقه پنج در جهت شمالشرق کلانشهر کرمانشاه واقع گردیده است، مساحت این منطقه در حدود 2158 هکتار میباشد و براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن در حدود 165334 نفر جمعیت دارد که بیش از 19 درصد جمعیت شهر کرمانشاه را در برگرفته است (سالنامه آماری استان کرمانشاه، 1390). طی چند سال اخیر مجموعه مسکن مهر و شهرکهای جدید در سمت شرقی این منطقه به وجود آمده است (شهرک شهرداری، شهرک جهاد، شهرک دانش و …) همچنین روستای نوکان نیز به این منطقه اضافه شده است. وجود تفاوت در شهرکهای جدید و قدیمی، وجود مجتمعهای مسکونی (مسکن مهر) و نقاط روستایی جذب شده در شهر (روستای نوکان) در سطح منطقه پنج شهرداری کرمانشاه، پژوهش حاضر را بر آن داشت که با توصیف و تبیین مفهوم کیفیت، ضمن شناسایی مولفههای موثر بر بهبود کیفیت محیط شهری در منطقه پنج شهر کرمانشاه، شاخص های تأثیرگذار و چگونگی ارتباط این شاخص ها را در محیط شهری منطقه مورد مطالعه (شهرکهای احداث شده جدید و قدیمی، مجتمعهای مسکونی و نقاط روستایی جذب شده) بررسی نماید تا در نهایت بتواند با ارائه پیشنهاداتی زمینه مناسبی جهت ارتقای کیفیت محیط شهری در محدوده مورد مطالعه فراهم آورد.
1-2- سوال‌های تحقیق
با این چشم انداز از مسئله، سوال‌های تحقیق به قرار زیر بوده است:
1-2-1- کیفیت محیط شهری در منطقه پنج شهرداری کرمانشاه در چهار حیطه «ویژگیهای کالبدی، ویژگیهای کارکردی، ویژگیهای محتوایی، محیط سکونتی» چگونه است؟
1-2-2- بین پایگاه اقتصادی و قومیت شهروندان با رضایتمندی از کیفیت محیط شهری در منطقه پنج شهرداری کرمانشاه چه ارتباطی وجود دارد؟
1-3- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
در دهه های اخیر موضوع کیفیت محیط شهری به یک بحث تخصصی و عمومی نزد کارشناسان و برنامه‌ریزان شهری و حتی مردم تبدیل شده است و توجه مردم از اهداف مادی به ماهیت زندگی در مجموعه‌های ناکارآمد شهری معطوف شده است. شایان توجه است که در تمام مشکلات شهری یک مولفه‌ی کیفیت محیطی وجود دارد. به عبارت دیگر بسیاری از مشکلات محیطی به سرعت به مشکلات شهری تبدیل میشوند (Porteous, 1971:155-156).
نگاهی به فرایند برنامه‌ریزی شهری کشور و تحقیقات انجام شده در این زمینه در چند دهه گذشته و نتایج عینی و ملموس آن نشان میدهد که برنامه‌ها و طرحهای مربوط از پاسخگویی به نیازهای کیفی در محیطهای شهری بازمانده‌اند و عملاً به نتایج قابل قبولی دست نیافته‌اند. کیفیت به یکی از مفاهیم محوری دانش شهرسازی جدید تبدیل شده است که از اهمیت نظری و عملی فراوانی برخوردار است. گذشته از اهمیت نظری، به واسطه بحران کیفیت که در حال حاضر محیطهای شهری در ایران با آن مواجه‌اند، کیفیت محیط شهری از نظر عملی مورد توجه قرار گرفته است.
در این میان ادارات مربوطه از جمله شهرداری ها زمانی در رسیدن به اهداف خود موفق خواهند شد که شهروندان از عملکرد آنها رضایت داشته باشند. رضایت شهروندان موجب خواهد شد که آنها در انجام امور و مسولیتها حضور فعال داشته باشند و مشارکت شهروندی به عنوان محور اصلی تصمیم گیری مد نظر قرار گیرد. یکی از ابزارهای رسیدن به این اهداف، ارزیابی محیطهای شهری بر مبنای نظرات ساکنین خود آن منطقه است. در واقع ارزیابی ساکنان از محیطهای سکونتیشان می تواند به عنوان یکی از مهمترین معیارهای سنجش دستیابی به اهداف و ارزیابی میزان موفقیت هر طرح شهری مطرح شود. شناسایی عوامل موثر بر میزان رضایت و آزردگی خاطر ساکنین می تواند در جهت تحلیل وضع موجود، تصمیمات آتی به منظور ارتقاء سطح کیفی محدودههای سکونتی افراد و جلوگیری از تکرار نواقص در سایر مکانها موثر واقع شود.
با توجه به اهمیت مسئله “کیفیت”، به نظر می‌رسد چنانچه برنامه‌ها و مداخلات کالبدی در شهرها، همچون گذشته بدون توجه لازم به کیفیت محیط شهری در مراحل مختلف تصمیم‌گیری صورت پذیرد، تضمینی برای دستیابی به محیطهای دارای کیفیت شهری مطلوب وجود نخواهد داشت. این پژوهش در نظر دارد با هدف سنجش کیفیت محیط شهری در منطقه پنج شهرداری کرمانشاه از نگاه شهروندان، رضایت و آزردگی خاطر ساکنین از محیط شهریشان را مورد بررسی قرار دهد تا در نهایت بتواند با شناسایی نقاط قوت و ضعف منطقه، زمینه مناسبی جهت تصمیم گیری مدیران شهری منطقه و ارائه خدمات بهتر به شهروندان فراهم کند. همچنین نتایج بدست آمده از چرایی متفاوت بودن کیفیت محیط شهری از دیدگاه ساکنان می تواند زمینهای برای تحقیقات بعدی و واکاوی علل آن باشد.
1-4- اهداف تحقیق
1-4-1- هدف کلی
- ارزیابی و سنجش کیفیت محیط شهری در منطقه پنج شهرداری کرمانشاه.
1-4-2- اهداف جزیی
- تعیین ارتباط پایگاه اقتصادی، قومیت شهروندان با رضایتمندی از کیفیت محیط شهری در منطقه پنج شهرداری کرمانشاه.
- تعیین رضایتمندی از وضعیت کالبدی محیط شهری در منطقه پنج شهرداری کرمانشاه.
- تعیین رضایتمندی از ویژگیهای کارکردی محیط شهری (خدمات) در منطقه پنج شهرداری کرمانشاه.
- تعیین رضایتمندی از ویژگیهای محتوایی محیط شهری (اجتماعی- محیطی) در منطقه پنج شهرداری کرمانشاه.
- تعیین رضایتمندی از محیط سکونتی در منطقه پنج شهرداری کرمانشاه.
1-5- پیشینه تحقیق (مرور ادبیات و سوابق مربوطه):
مفهوم کیفیت محیط شهری برای اولین بار در کنفرانس هابیتات (Habitat) سازمان ملل در سال 1976 مطرح شد. در این کنفرانس کیفیت محیط را مترادف با برآورده کردن نیازهای اساسی انسان و عدالت اجتماعی دانستند. این نیازها عبارت بودند از: غذا، مسکن، شغل، بهداشت، آزادی، شرافت و امکان پیشرفت فردی و توزیع عادلانه درآمدهای توسعه (بحرینی، 1386: 145). یک کمبود واضح در این زمینه، یک توصیف دقیق و جامع از “کیفیت محیط” برای نواحی مسکونی به لحاظ عناصر اصلی و مهم آن است چرا که مطالعات سیستماتیک بر روی کیفیت محیط برای مقاصد سکونتی، نسبتاً جدید است (Carp and et al, 1975: 24).
در نیمه اول قرن بیستم، بستری برای شکل‌گیری مجموعه‌ای از نظرات، اقدامات و گرایشات در حوزه شهرسازی اروپا و امریکا به وجود آمد که از زوایای گوناگون به ابعاد اجتماعی، فرهنگی، زیباشناختی و روانشناسی توسعه و عمران شهرها معطوف بوده و کم و بیش در تغییر و اصلاح روندهای جاری در زمان خود و بعد از آن تأثیر گذاشتند. در میان انبوه این نظریات، برخی از آن ها تأثیرات بیشتری بر موضوعات مربوط به ابعاد کیفی توسعه در طرحهای شهری به خصوص طرحهای جامع شهری به جای نهاده‌اند. این نظرات و اقدامات عبارتند از: منشور آتن، باغشهرها، واحدهای همسایگی و شهرهای جدید. علاوه بر نظریات فوق، جریان‌های فکری دیگری نیز بر طرح و شکل‌گیری رویکردی نوین در شهرسازی موثر بودند که عبارتند از: پست مدرنیسم، نوشهرگرایی و توسعه پایدار (عباسزادگان و رضوی، 1385: 16). در جدول شماره (1-1) محورهای اصلی این نظریات که در رابطه با کیفیت محیط است نشان داده شده است:
جدول (1-1): نظریات تأثیرگذار بر ابعاد کیفی توسعه در طرحهای شهری و محورهای مرتبط با کیفیت محیط شهرها
| محورهای اصلی | منابع نظریه‌های علمی |
| توجه به کیفیت محیط شهری، ارزش‌های اجتماعی محله و ارتباط با طبیعت. | منشور آتن |
| توجه به کیفیت محیط شهری و لزوم نزدیکی شهر و روستا و حفظ عناصر طبیعی و ارزش‌های زیبا شناختی. | باغشهرها |
| توجه به تأمین خدمات در مناطق مسکونی و چگونگی توزیع واحدهای خدماتی، ابزاری مفید برای برنامه‌ریزی کالبدی و نه چندان مفید برای طراحی شهری. | واحد همسایگی |
| توجه به ارزش‌های محلی و کیفیت زیست در فضای شهری. | پست مدرنیسم |
| هدف قرار دادن کیفیت محیط در کنار کیفیت کارکردی. | شهرهای جدید |
کاهش آلودگی‌ها، حفظ عدالت، سازگاری با طبیعت.
ارتقای کیفیت زندگی. |
توسعه پایدار |
مأخذ: (عباسزادگان و رضوی، 1385: 16)
به طور کلی مطالعه سیستماتیک در مورد کیفیت محیط (سکونتی) به نیمه دوم قرن بیستم باز میگردد.
F.M. Carp و همکارانش مطالعات انجام شده در این زمینه را به دو دسته تقسیم نموده‌اند:
الف ـ بعضی از مطالعات اولیه به طور جنبی به موضوع کیفیت محیط مرتبط‌اند. ویژگی این مطالعات قدمت بیشتر آن ها و بررسی رابطه متقابل فرد با محیط بلافصل خود است (اثرات مجاورت فیزیکی واحدهای مسکونی بر رفتار اجتماعی فرد).
ب ـ بعضی دیگر از تحقیقات انجام شده، در زمینه کیفیت محیط، بر روی خصوصیات افراد ساکن در یک محله به عنوان همسایه متمرکز شده است. در بعضی از این مطالعات مشخص شده که خصوصیات افراد ساکن در محله خیلی مهم‌تر از شاخص‌های فیزیکی محله‌ها، در تعیین میزان رضایت ساکنان است (Carp and et al,1975: 24).
منابع مربوط نشان میدهد تحقیقات در زمینه کیفیت محیط شهری در ابتدا از کیفیت مسکن و میزان رضایت از محیط بلافصل سکونتی (محیط شهری) شروع شده و به تدریج به حوزه‌های وسیعتر در سطح محله‌ها، اجتماعات محلی، شهر، منطقه و کشور کشیده شده است. در ادامه نمایه‌ای از مطالعات انجام شده در زمینه کیفیت محیط (سکونتی) شهری از آغاز تا چند سال اخیر دسته‌بندی شده و سعی شده خلاصه‌ای از آن به صورت روش و یافته‌های تحقیق بیان شود. از مشخصات بارز اکثر این مطالعات استفاده از معیار رضایتمندی افراد در تعیین کیفیت سکونتی و کیفیت محیط شهری بوده است جدول شماره (1-2).
.Social Welfare
. Quality of Life
. Social Justice
…………………………………………………………………………………………………………. 1
فصل اول : ( کلیات پژوهش )
طرح مسئله و تبیین موضوع…………………………………………………………………………………………..3
مبحث اول: روش‌شناسی تحقیق……………………………………………………………………. 4
مبحث دوم: موضوع تحقیق………………………………………………………………………….. 4
مبحث سوم: اهداف و اهمیت پژوهش……………………………………………………………. 5
گفتار اول: هدف اصلی…………………………………………………………………………… 5
گفتار دوم: اهداف فرعی…………………………………………………………………………. 6
مبحث چهارم: سؤالات تحقیق………………………………………………………………………. 6
گفتار اول: سؤال اصلی…………………………………………………………………………… 6
گفتار دوم: سؤالات فرعی………………………………………………………………………… 6
مبحث پنجم: فرضیه‌های تحقیق…………………………………………………………………….. 6
گفتار اول: فرضیه اصلی………………………………………………………………………….. 6
گفتار دوم: فرضیه فرعی………………………………………………………………………….. 7
مبحث ششم: سوابق و پیشینه تحقیقات صورت گرفته……………………………………….. 7
مبحث هفتم: شیوه و روش انجام تحقیق…………………………………………………………. 8
مبحث هشتم: جدید بودن و نوآوری در تحقیق………………………………………………… 8
مبحث نهم: شرح کلی ساختار تحقیق…………………………………………………………….. 8
مبحث دهم: برخی از مهمترین منابع تحقیق……………………………………………………… 9
مبحث یازدهم: واژه‌شناسی در تحقیق…………………………………………………………….. 9
گفتار اول: فورس ماژور…………………………………………………………………………. 9
گفتار دوم: تحریم…………………………………………………………………………………… 9
گفتار سوم: معاذیر قرارداد……………………………………………………………………….. 9
فهرست مطالب
عنوان ______________________________________________________ صفحه
مبحث یازدهم: تاریخچه و مفاهیم تحقیق………………………………………………………. 10
مبحث دوازدهم: مفاهیم تحقیق…………………………………………………………………… 10
گفتار اول: تعریف قرارداد……………………………………………………………………… 11
گفتار دوم: تعریف قانون مدنی از عقد……………………………………………………… 12
گفتار سوم: تعریف پیشنهادی………………………………………………………………….. 12
گفتار چهارم: مفهوم اجتماعی قرارداد………………………………………………………. 13
مبحث سیزدهم: تعریف و مفهوم (معاذیر و عذر در قرارداد)…………………………….. 13
گفتار اول: مفهوم خیار تعذر…………………………………………………………………. 14
گفتار دوم: انحلال قهری قرارداد طرفین در صورت حدوث تعذر قراردادی……. 17
گفتار سوم: اﺷﻜﺎل ﺗﻌﺬر و آﺛﺎر آن………………………………………………………….. 17
بند اول: ﺗﻌﺬر اﺻﻠﻲ و ﻃﺎری…………………………………………………………. 18
بند دوم: ﺗﻌﺬر داﺋﻤﻲ و ﻣﻮﻗﺘﻲ…………………………………………………………. 18
بند سوم: ﺗﻌﺬر ﻛﻠﻲ و ﺟﺰﺋﻲ…………………………………………………………… 19
بند چهارم: ﺗﻌﺬر ﻣﻄﻠﻖ و ﻧﺴﺒﻲ ……………………………………………………… 19
بند پنجم: تعدر واقعی و اعتباری…………………………………………………….. 19
فصل دوم ? معاذیر قراردادی)
مبحث اول: تعریف معاذیر قرارداد (عذرهای قراردادی)موارد ایجادآن……………… 23
گفتار اول: شرایط تعذر اجرای قرارداد در حقوق ایران……………………………… 24
گفتار دوم: عدم دخالت متعهد یا خارجی بودن حادثه (موانع خارجی)…………….. 24
بند اول:فعل دولت………………………………………………………………………… 25
بند دوم: فعل شخص ثالث……………………………………………………………… 26
مبحث دوم: فورس ماژور (قوه قاهره) و فراستریشن……………………………………. 27
گفتار اول: قوانین مربوط به فورس ماژور در حقوق ایران………………………….. 28
گفتار دوم: فورس ماژور در حقوق فرانسه………………………………………………… 30
گفتار سوم: فورس ماژور در حقوق انگلیس………………………………………………. 32
مبحث سوم:اوصاف فورس ماژور…………………………………………………………….. 35
گفتار اول: خارجی بودن……………………………………………………………………….. 35
گفتار دوم: علت خارجی قابل دفع و جلوگیری نباشد (اجتناب ناپذیر)……………. 36
گفتار سوم: حادثه غیرقابل پیش بینی باشد…………………………………………………. 37
مبحث چهارم: نظریه های دیگر مشابه فورس ماژور در دیگر نظام های حقوقی…… 39
مبحث پنجم: نظریه تغییر اوضاع و احوال……………………………………………………… 39
مبحث ششم: اثر قوه قاهره………………………………………………………………………… 40
گفتار اول: تعدیل توسط قاضی………………………………………………………………. 40
گفتار دوم: تعلیق اجرای تعهد…………………………………………………………………. 41
گفتار سوم: انحلال قرارداد…………………………………………………………………….. 43
گفتار چهارم: فسخ قرارداد…………………………………………………………………….. 43
مبحث هفتم: تعذر، تعسر، ضرری شدن اجرای تعهد………………………………………. 44
گفتار اول: تعذر اجرای قراداد………………………………………………………………… 44
گفتار دوم: تعسر در اجرای قرارداد…………………………………………………………. 45
گفتار سوم:مستندات قاعده نفی عسر و حرج…………………………………………….. 46
مبحث هشتم: ضرری شدن اجرای تعهد (معنا و مفهوم ضرر )………………………….. 48
گفتار اول: مستندات قاعده……………………………………………………………………. 49
گفتار دوم: دلالت قاعده………………………………………………………………………… 49
مبحث نهم: عدم توازن و تعادل طاری و ضرری شدن اجرای تعهد…………………………… 52
گفتار اول: تخلف از شرط ضمنی……………………………………………………………. 52
گفتار دوم: جبران ضرر ناروا………………………………………………………………….. 54
فصل سوم: تحریم و عذر قراردادی
مبحث اول: تعریف و مفاهیم نظری…………………………………………………………….. 61
مبحث اول: تعریف تحریم (sanction)………………………………………………………… 61
مبحث دوم: تعریف تحریم (Embargo)……………………………………………………….. 61
مبحث سوم: تعریف تحریم (Boycott)………………………………………………………… 62
مبحث چهارم: مفهوم نظری تحریم………………………………………………………………. 62
مبحث پنجم: هدف تحریم و انواع تحریمات و پیشینه آن علیه ایران……………………. 63
گفتار اول: هدف اعمال تحریم های بین المللی…………………………………………… 64
گفتار دوم: طبقه بندی انواع تحریم ها……………………………………………………….. 64
بند اول: تحریم ها ی فرهنگی و ارتباطی…………………………………………….. 65
بند دوم: تحریم های اقتصادی…………………………………………………………… 65
گفتار سوم: تحریمات و تاریخچه آن علیه ایران………………………………………….. 66
بند اول: پیشینه………………………………………………………………………………. 66
بند دوم: تحریم های شورای امنیت سازمان ملل تاكنون…………………………. 67
مبحث ششم: انواع تحریمات به طور كلی……………………………………………………… 69
مبحث هفتم : تحریم و سایر معاذیر قراردادی………………………………………………….. 70
مبحث هشتم:نظریه انتفای قرارداد و هدف آن در حقوق انگلیس و تحریم از منظر فورس ماژور………… 71
گفتار اول: انتفای (خود) قرارداد……………………………………………………………… 71
گفتار دوم: دکترین انتفای (اهداف) قرارداد………………………………………………… 72
گفتار سوم: تفاوت عقیم شدن قرارداد و تحریم از منظر فورس ماژور…………….. 73
مبحث نهم: بررسی نظریه تغییر اوضاع و احوال با تحریم از منظر فورس ماژور…….. 74
مبحث دهم: آثار تحریم بر اجرای قرارداد………………………………………………………. 76
گفتار اول: آثار تحریم قبل از انعقاد قرارداد (زمان برگزاری مناقصات)……………. 76
گفتار دوم: تاثیر تحریم بر ارکان صحت قرارداد………………………………………….. 76
بند اول: بررسی قصد طرفین معامله…………………………………………………… 77
بند دوم: بررسی اهلیت طرفین معامله………………………………………………….. 78
الف) آغاز وجود شخص حقوقی…………………………………………………… 78
ب) اهلیت شخص حقوقی…………………………………………………………… 79
گفتار سوم: مورد معامله………………………………………………………………………… 81
گفتار چهارم: جهت عقد…………………………………………………………………………. 82
مبحث یازدهم:اثرات تحریم در اجرای قراردادهای بازرگانی بطور کلی………………. 83
گفتار اول: تأثیر در افزایش هزینه (Cost)…………………………………………………… 83
گفتار دوم: تأثیر در طولانی شدن اجرای پروژه ها (Time)……………………………. 84
گفتار سوم: کاهش کیفیت کار و خدمات (Quality)……………………………………. 84
گفتار چهارم: امکان عدم حصول کمیت‌های ناشی از کار (Quantity)…………….. 84
گفتار پنجم: عدم تحقق اهداف پروژه قرار داد (Objectives)……………………….. 84
مبحث دوازدهم: تاثیر تحریم بر اجرای قرارداد در فرض شمول فورس ماژور……….. 85
گفتار اول: سقوط تعهد و انحلال قرارداد…………………………………………………… 85
گفتار دوم: تعلیق قرارداد………………………………………………………………………… 86
گفتار سوم: اثر فورس ماژور در قراردادهای بازرگانی بین‌المللی……………………. 87
گفتار چهارم: در فرض عدم شمول فورس ماژور……………………………………….. 87
مبحث سیزدهم: رویكرد فعال مقابله با تحریم ها………………………………………………. 88
مبحث سیزدهم: مقابله با پیامد های تحریم قبل از قرار داد…………………………………. 88
گفتار اول: تئوری بازی ها……………………………………………………………………….. 88
گفتار دوم: تخصیص خطرپذیری قراردادی یا (تئوری بهترین پذیرنده ریسك)……. 90
مبحث چهاردهم: مقابله با پیامدهای تحریم در قرارداد………………………………………. 92
گفتار اول: شروط مرتبط با فورس ماژور…………………………………………………… 92
گفتار دوم:استثنا کردن صریح تحریم های اقتصادی………………………………………. 93
گفتار سوم:تاکید بر مطلق بودن عدم قابلیت پیش بینی…………………………………… 93
مبحث پانزدهم: سایر شروط………………………………………………………………………… 94
گفتار اول: تضمین اجرای قرارداد…………………………………………………………….. 94
گفتار دوم: مذاکره مجدد یا پیش بینی تعدیل قراردادی…………………………………. 95
نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………….. 97
پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………. 100
منابع……………………………………………………………………………………………………………… 102
ﭼﮑﯿﺪه
ﺑﺎ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺷﺪن ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺑﻪ ﺟﺎی ﺟﻨﮓ ، داﻣﻨﻪی ﮐﺎرﺑﺮد آن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺑﺮﺧـﯽ ﻣﺤﺎﻓـﻞ؛ دﻫﻪی ﻧﻮد را دﻫﻪی ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻧﺎﻣﯿﺪه اﻧﺪ. ﺑﯽﺳﺎﺑﻘﻪ ﺑﻮدن اﯾﻦ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ از ﻧﻈﺮ ﺗﻌﺪاد، ﮐﯿﻔﯿﺖ و دﻻﯾﻞ اﻋﻤﺎل، در دﻫﻪ ﻫﺎی اﺧﯿﺮ، ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﮐﺸﻮرﻫﺎ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ آﺛﺎر ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎﯾﯽ، ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ اﺳﺖ.
در خصوص قراردادها باید گفت كه پس از انعقاد عقد حوادثی رخ میدهد كه باعث میگردد،ایفای تعهدات قراردادی را با مشكلات و موانعی روبرو سازد. باید پیشامدهای طبیعی و یا غیرطبیعی را در صورت وجود شرایط عذر برای عدم اجرای تعهد آن را استثنای بر اصل لزوم قراردادها دانست در اینجا ﺗﺤﺮﯾﻢ دارای آﺛﺎر و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎﯾﯽ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺗﻌﻬﺪات ﻗﺮاردادی است و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺄﺛﯿﺮاتی ﺑﺮ اﻋﺘﺒﺎر و ﻧﻔﻮذ ﻗﺮاردادﻫـﺎ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻋﺬر ﻗﺮاردادی ﺑﻪ ﺷﻤﺎر رود، ضرورت بحث ایجاب می كند كه آثار تحریم بر روابط قراردادی بررسی و راه حلی برای توجیه آثارش بر قراردادها ارائه دهیم به آن دلیل كه بحث قراردادها از جنبه های مختلف مالی و حقوقی و حتی بعضا مباحث كیفری را شامل می شود، اﻣا اﺻﻞ لزوم قراردادی ایجاب می كند، ﻗﺮارداد ثبات داشته و طرفین ﭘﺎیﺑﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪات ﻧﺎﺷﯽ از آن ﺑﺎشند؛ در این خصوص باید دید كه آیا باید تحریم را به عنوان فورس ماژور در قراردادها دانست یا ریسك قراردادی در نظر گرفته شود و در هر صورت چه آثاری بر قرارداد دارد؟ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ درﺻـﺪد ﭘﺎﺳـﺦ ﺑـﻪ این مهم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ.
ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺌﻮریﻫﺎی ﻣﻄﺮح در ﺧﺼﻮص ﻣﻌﺎذﯾﺮ ﻗﺮاردادی ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻋﺬر ﻗﺮاردادی محسوب گشته و اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ ﺑﺮ اﺻﻞ ﻟﺰوم ﺑﻪ ﺷﻤﺎر رود؛ ﻟـﯿﮑﻦ ﺑﺴـﺘﻪ ﺑـﻪ ﺷـﺮاﯾﻂ، ﻣﺼـﺪاق ﻣﻌـﺎذﯾﺮ ﻣﺨﺘﻠﻔـﯽ ﻗـﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد. اما باید گفت در صورتی فورس ماژور محسوب می گردد كه كشور متعهد در شرایط تحریمی یا بالقوه تحریمی قرار نداشته باشد در صورتی كه در آینده مورد تحریم قرار گیرد تحریم مصادیقی از فورس ماژور بوده اما اگر در شرایط تحریمی بوده باید در زمره ریسك قراردادی در نظر گرفته شود و تحریم در فرض فورس ماژور می تواند باعث تعلیق،انحلال و یا تعدیل قرارداد گردد.
واژﮔﺎن ﮐﻠﯿﺪی: ﺗﺤﺮﯾﻢ، ﻣﻌﺎذﯾﺮ ﻗﺮاردادی، ﺗﻌﺬر اﺟﺮای ﻗﺮارداد، دﺷﻮاری.
فصل اول
كلیات تحقیق
طرح مسئله و تبیین موضوع :
دنیای امروز دنیای تحولات سریع و شگفت انگیز است.در خصوص قراردادها باید گفت كه ستون فقرات حقوق مدنی هر كشوری را تشكیل میدهند و بخش مهمی از آن هستند گاهی اتفاق می‌افتد كه پس از انعقاد عقد قرارداد به نحوه صحت و متعهد شدن به تعهدات ناشی از قرارداد حوادثی رخ میدهد كه باعث میگردد،ایفای تعهدات قراردادی را با مشكلات و موانعی روبرو سازد. فطرت عدالت جوی بشر تصدیق می‌کند كه تحمیل بار گران تعهدات ناخواسته بر طرفین قرارداد با انصاف و حسن نیت سازگار نیست. باید پیشامدهای طبیعی و یا غیرطبیعی را در صورت وجود شرایط عذر برای عدم اجرای تعهد آن را استثنای بر اصل لزوم قراردادها دانست این حوادث كه با درجاتی متفاوت اجرای تعهدرا سخت یا ناممكن می‌سازند «معاذیر قراردادی» خوانده میشوند. در حقوق مدنی درمواد 227 و229 قانون مدنی به معاذیر قراردادی پرداخته و شروطی را برای تحقق عنوان تعذر اجرای قرارداد در نظر گرفته است كه در صورت اجتماع شروط لازمه متعاقدین ازانجام تعهد بری خواهند گردید.
پیشامدها و موانعی كه در هنگام اجرای قرارداد ممكن است رخ دهد ناشی از قوای قهریه یا قوه قاهره میباشد كه اصطلاحاً «فورس ماژور» می‌نامند؛ این واژه برای اولین بار در قوانین كشور فرانسه بكار گرفته شد و عبارت است از علتی كه قابل پیش‌بینی و اجتناب نباشد و متعهد را در حالت عدم قدرت بر اجرای تعهد خویش قراردهدواجرای قرارداد را در هر مرحله‌ای كه باشد را به‌طور كل ناممكن و یا معلق بسازد به حالتی كه فورس ماژور رفع شود ؛ این اصطلاح در قوانین كشورهای دیگر به همین معنا ولی در لفظ‌های مختلف بكار رفته شده است. فورس ماژور باید دارای شرایطی بوده تا متعهد را از اجرای تعهد معاف نماید و او ملزم به جبران خسارت نشود ازجمله این شرایط میتوان به موارد مشروحه ذیل اشاره نمود:
1.خارجی بودن حادثه
2.غیرقابل‌اجتناب بودن حادثه
- غیرقابل‌پیش‌بینی بودن آن اشاره كرد كه به تفضل بررسی خواهد شد.
و اما در رابطه با اینکه تحریم چه میباشد و چه رابطه‌ای با معاذیر قراردادی می تواند داشته باشد دیدگاه‌های مختلفی از تحریم توسط دانشمندان مختلف علوم اجتماعی ارائه گردیده اما اتفاق نظر حاصل نگردیده به اختصار میتوان گفت : عبارت است از امتناعی نظام‌یافته برای برقراری روابط اجتماعی و اقتصادی و سیاسی یک دولت یا گروهی خاص از دولتها برای تنبیه یا ایجاد رفتار موردقبول با این وجود كاربرد آن بیشتر در روابط اقتصادی بین‌المللی رایج است به این روش كه كالا و خدمات مورداحتیاج یک دولت از آن استثنا میگردد؛ كه ممكن است به صورت عام شامل همه كالا و خدمات شود یا خاص محدود به كالا و خدماتی خاص شود؛ و میتوان گفت تحریم داری آثار مستقیم و غیرمستقیمی بر قراردادهای بازرگانی بین‌المللی و همچنین داخلی اعم از خصوصی و عمومی دارد كه در این پایان‌نامه قصد بررسی این موضوع راداریم هدف دیگر این میباشد كه رابطه تحریم با سایر معاذیر قراردادی به خصوص فورس ماژور بررسی شود و پاسخ مناسبی به مجهولات و ابهامات پیرامون این مسئله كه تحریم ازمصادیق فورس ماژور در قرارداد می تواند باشد و یا به‌عنوان ریسك قراردادی در نظر متعاقدین گرفته شود و همچنین باید گفت كه بیشترین آثار تحریم ها بر مرحله اجرا می تواند قرار گیردكه در این پایان‌نامه به بررسی آن می پردازیم.
مبحث اول: روش‌شناسی تحقیق
برای نگارش و تدوین هر پژوهش و تحقیقی در ابتدا باید مسیر و روش تحقیق را مشخص و ترسیم نمود؛ بدیهی است این کار باعث باز نمودن و شفاف شدن مباحث اصلی تحقیق خواهد شد . لذا پیش از پرداختن به مباحث اصلی، بیان می داریم كه روش به كار برده شده در تحقیق پیش رو،روش تجزیه و تحلیل حقوقی توصیفی خواهد بود كه با بررسی منابع موجود در نظام حقوق داخلی و با مطالعه كتب و مقالات موجود در نشریات معتبر علمی و جستجوهای صورت گرفته در اینترنت خواهد بود.
مبحث دوم:موضوع تحقیق
قراردادها ستون فقرات حقوق مدنی هر كشوری را تشكیل میدهند وبخش مهمی از آن هستند گاهی اتفاق می‌افتد كه پس از انعقاد عقد به نحو صحت و متعهد شدن به تعهدات ناشی از قرارداد حوادثی رخ میدهد كه باعث میگردد، ایفای تعهدات قراردادی را با مشكلات و موانعی روبرو سازد. فطرت عدالت جوی بشر تصدیق می‌کند كه تحمیل بار گران تعهدات ناخواسته بر طرفین قرارداد باانصاف و حسن نیت سازگار نیست. باید پیشامدهای طبیعی و یا غیرطبیعی را در صورت وجود شرایط عذر برای عدم اجرای تعهد آن را استثنای بر اصل لزوم قراردادها دانست این حوادث كه با درجاتی متفاوت اجرای تعهد را سخت یا ناممكن می‌سازند «معاذیر قراردادی» خوانده میشوند. در حقوق مدنی در مواد 227 و229 قانون مدنی به معاذیر قراردادی پرداخته و شروطی را برای تحقق عنوان تعذر اجرای قرارداد در نظر گرفته است كه در صورت اجتماع شروط لازمه متعاقدین از انجام تعهد بری خواهند گردید.لذا ما سعی نموده‌ایم در این مبحث از نظریات اندیشمندان عرصه حقوق خصوصی و سایر تئوریسین‌ها و اندیشمندان این قلمرو بهره وافی و کافی را برده باشیم . روش به‌کاربرده شده در تحقیق پیش رو ، روش تجزیه‌وتحلیل حقوقی توصیفی خواهد بود که با بررسی منابع موجود در نظام حقوق داخلی و بامطالعه کتب و مقالات موجود در نشریات معتبر علمی انجام خواهد پذیرفت. به‌طور کل باید این مقوله را به صورتی تحلیل و بررسی نمود که تمامی پارادایم‌های آن را ازجمله ساختار اجتماعی و دیگر ابعاد اجتماعی و … را در نظر داشت که در این پژوهش و با توجه به اهداف از پیش تعریف شده با بررسی اسنادی و تحلیل موردی به تحلیل آن پرداخته‌ایم تا شاهد تحقیق جامع و علمی باشیم.
مبحث سوم:اهداف و اهمیت پژوهش
در رابطه با موضوع تحقیق كه معاذیر قراردادی در شرایط تحریم میباشد با بررسی‌های به عمل‌آمده پایان‌نامه‌ای مستقل یا مقالاتی تدوین نشده است. در واقع انتخاب این موضوع و بررسی جوانب آن اقدامی بدیع و نو میباشد لكن هر بخش از موضوع تحقیق به صورت پراكنده در ضمن كتب حقوقی و مقالات به اجمال مورد بحث قرار گرفته كه میتوان اشاره‌ای به آن ها داشت از جمله:
- قواعد عمومی قراردادها (جلد سوم آثار قراردادها دكتر كاتوزیان).
2.تغییر در شرایط قرارداد (دكتر محمدحسن صادقی مقدم).
3.تعدیل قرارداد(دكتر سعید بیگدلی).
4.قراردادها و تعهدات(مراد مقصودی).
5.آثار قرارداد و تعهدات(دكتر مهدی شهیدی).
اهداف تحقیق به دو دسته اهداف اصلی و اهداف فرعی به ترتیب زیر تقسیم میشوند:
گفتار اول:هدف اصلی:
مطالعه و بررسی تأثیر معاذیر قراردادی در شرایط تحریم اهداف مشخص تحقیق شامل اهداف آرمانی، کلی، و کاربردی :
- تبیین و بررسی اصول و قواعد كلی پیرامون بحث تحریم به‌عنوان عذر قراردادی.
- شناخت و تبیین آثار تحریم بر انواع قراردادها و دستیابی به یک قاعده خاص در رفع این آثار.
- ارائه راه حل های پیشنهادی كاربردی، اعم از نظری و عملی مناسب در برخورد با مسئله تحریم و آثار آن در قرارداد.
گفتار دوم:اهداف فرعی:
در راستای دستیابی به هدف کلی تحقیق اهداف جزئی و فرعی تحقیق به شرح ذیل می‌باشند:
امید است ارگان‌ها و سازمان‌ها و اشخاص ذیل از نتایج به‌دست‌آمده از تحقیق پیش رو استفاده بنمایند:
1- تجار و شرکت‌های تجاری-دولت و بخش عمومی و اشخاص جهت آشنایی با تحریم و اثرات آن بر قراردادها.
2- مجلس محترم قانون‌گذار در رابطه با ایجاد قانون مناسب در مواجه با تحریم و مشكلات و ابعاد حقوقی آن در قراردادها.
4-پژوهشگران و دانشجویان با عنایت به نتایج حاصله از تحقیق حاضر بتوانند با مطالعه این پایان‌نامه به نتایج مفیدی دست یابند.
5-وكلا و حقوقدانان ایرانی در استدلالات و دفاعیات خود در مراجع داوری و قضایی در دعاوی مرتبط با تحریم از مباحث علمی خود در دفاعیات بهره ببرند.
مبحث چهارم:سؤالات تحقیق
گفتار اول:سؤال اصلی
1- آیا باید تحریم از مصادیق فورس ماژور در قراردادها دانست یا به‌عنوان ریسك قراردادی در نظر گرفته شود؟
گفتار دوم:سؤالات فرعی
1- تحریم در فرض فورس ماژور بودن چه آثاری بر قرارداد می تواند داشته باشد؟
- تحریم در فرض عدم فورس ماژور بودن چه آثاری بر قرارداد می تواند داشته باشد؟
مبحث پنجم: فرضیه‌های تحقیق
با توجه به اهداف گفته‌شده فرضییات تحقیق به دودسته فرضیه اصلی و فرضیه های فرعی به ترتیب زیرتقسیم میشوند:
گفتار اول:فرضیه اصلی
باید گفت در صورتی تحریم را میتوان از مصادیق فورس ماژور دانست كه كشور متعهد یا شخص متعهد شود در زمان انعقاد قرارداد در شرایط تحریمی نباشد یا در حالت بالقوه تحریمی نبوده كه در این صورت اگر تحریم بر آن كشور در آینده اعمال شود باید آن را از مصادیق قوه قاهره یا فورس ماژور دانست. ولی اگر كشوری در زمان انعقاد قرارداد در شرایط تحریمی به سر می‌برد یا احتمال داده می‌شود تحت تحریم قرار گیرد تحریم باید در زمره ریسك قراردادی در نظر گرفته شود.
- شعبانی،پژوهش نامه فقه و حقوق اسلامی،ص89.
. رودیجانی ،حقوق مدنی3،مسئولیت قراردادی ،ص95.[2]
- ابراهیمی ،مقاله،آثار تحریم بر اجرای قراردادهای بازرگانی بین المللی از منظر فورس ماژور، ص5.
دنیای ما، دنیایی، پر از جاذبه ها و شگفتی هاست.کشورهای مختلف با فرهنگ های متفاوت، با طبیعت رنگارنگ و متنوع با آداب و رسوم و ابنیه گوناگون، با شهرهای بزرگ و کوچک،مردمان دیگر کشورها را به میهمانی خود فرا می خوانند و این آغازی بر گردشگری است. گردشگری، پدیده ای با قدمت زیاد است، اما امروزه اشکال آن دستخوش تغییرات و تغییر فراوانی شده و به صورت سیستماتیک و همراه با قوانین خاص خود شکل گرفته است. صنعتی که پس از الکترونیک و خودرو سازی سومین صنعت درآمد زای دنیا محسوب می شود و تمامی کشورهای توسعه یافته و یا آن دسته که تمایل زیادی جهت فراهم اوردن زمینه ای برای کشور خود دارند تلاش روز افزونی جهت بالا بردن و جلوه بخشی هر چه بیشتر به مواهب طبیعی، فرهنگی و تاریخی مملکت خود دارند و بهره وری تفرجی همراه با حفظ منابع در انها مورد نظر است.
گردشگری به توسعه فرهنگی و سیاسی، اقتصادی یاری می دهد و موجب اشتغال زایی و درآمد زایی است. صلح ودوستی بین کشورها را فراهم می سازد و موجب بالا رفتن سطح دانش و آگاهی انسان است.آنچه در توسعه گردشگری در کشور ما در رابطه با جاذبه های گردشگری اعم ازمذهبی، فرهنگی، تاریخی و نظایر آن حائز اهمیت است، آماده سازی برای استفاده گردشگرو بازدید از آن است. چنین امکانات و تسهیلاتی زمانی فراهم می شود که خدمات جنبی و زمینه ساز فعالیت های گردشگری فراهم گردد این گونه خدمات شامل: تاسیسات پذیرایی، اقامتی و راهای دسترسی به جاذبه های گردشگری است.
اما برای توسعه گردشگری مهمترین عامل جاذبه ها هستند که انواع گردشگری بر اساس آن ها شکل می گیرد که ممکن است از انواع جاذبه های طبیعی و انسانی با شاخه های مختلف باشند و مکان هایی که انواع جاذبه ها را دارد توانایی زیادی هم دارد و میتواند در گردشگری موفق باشد.
شهرستان فومن در استان گیلان دارای جاذبه های مختلف طبیعی و انسانی است که از جاذبه های انسانی آن جاذبه های فرهنگی خیلی مهم هستند و می توانند باعث رونق گردشگری شوند که موضوع این پایان نامه در پنج فصل به شرح زیر است:
در فصل اول طرح تحقیق آورده شده است. در فصل دوم به پییشینه تحقیق و مبانی نظری پرداخته شده است. در فصل موجود ویژگی های طبیعی و انسانی شهرستان فومن معرفی شده است. در فصل چهارم به گردشگری در فومن پرداخته شده و با معرفی جاذبه های فرهنگی شهرستان و با استناد به نظرات کارشناسان و مسئولین و گردشگران برای رونق گردشگری فرهنگی راهکار ارائه شده و در فصل پنجم با
جمع بندی مطالب، آزمون فرضیه ها انجام شده است.
1-2- بیان مساله
گردشگری فرهنگی نمونه ای از انواع گردشگری است تنوع شاخه های گردشگری فرهنگی در كشورمان علاوه براین كه بستر ورونق هرچه بیشتر صنعت گردشگری می باشد باعث به وجود آمدن رخدادهای گوناگون فرهنگی نیز می گردد به گونه ای كه نمی توان این پدیده را از صحنه معادلات وتعاملات فرهنگی مردم كشورها با یكدیگر حذف نمود. بخشی از محیط توسط انسانها كه رفتار آنها ناشی از آداب ورسوم وارزشهای بومی-فرهنگی ومذهبی شان است دستخوش تغییراتی می گردد و چشم اندازهای ویژ ای را پدید می آورد كه در قالب جغرافیای فرهنگی از آن یاد می شود وبازدید گردشگران از این جاذبه ها موجب تعامل فرهنگ دولتها وملتها شده واین روند به حفظ صلح وامنیت جهانی یاری می رساند.
شهرستان فومن یكی از شهرهای استان گیلان می باشدكه دارای دوشهر به نامهای فومن و ماسوله ودو بخش به نامهای مركزی وسردار جنگل وشش دهستان به نامهای آلیان، رودپیش، سردارجنگ، گشت، گوراب پس لولمان و155 پارچه آبادی در جلگه، پایکه و کوهستان است. این شهرستان مانند سایر شهرهای استان گیلان دارای آداب و رسوم وسنن جاذبه های گردشگری متعددی است كه از جمله می توان به صنایع دستی و عروسكهای بافتنی و چموش دوزی و چاروق دوزی شهرك ماسوله، مجموعه گردشگریوتاریخی قلعه رودخان وشهرك ماسوله، پارك مجسمه ها، جنگل ها ومراتع سبز اطراف، تالاب خطیب سرگوراب وكهنه گوراب، غار فوشه وهمینطور زیارتگاه ها واماكن مذهبی نظیر بقعه سبزقبا، بقعه امامزاده میرزا، بقاع پیرجلودار وآقامیرسرای، بقعه عون بن علی وامامزاده هاشم وامامزاده ابراهیم اشاره کرد که در این میان جاذبه های گردشگری فرهنگی از اهمیت ویژه ای برخوردارند. به نظر می رسد که هم اکنون در شهرستان فومن علیرغم تنوع جاذبه های فرهنگی و علیرغم اینکه گردشگری فرهنگی در جریان است ولی گردشگری فرهنگی با توجه به جاذبه ها می تواند از رونق بیشتری بر خوردار گردد بر این اساس لازم است که اقدام لازم برای در این زمینه مانند معرفی و برنامه ریزی گردشگری صورت گیرد که در این پایان نامه به آن پرداخته شده است. پرسش اصلی این تحقیق این است که چگونه می توان گردشگری فرهنگی را در ماسوله رونق داد.
1-3- اهداف تحقیق
هدف اصلی تحقیق، تحلیل و برنامه ریزی گردشگری فرهنگی در شهرستان فومن است. اهداف جزئی تحقیق عبارتند از:
1- معرفی پتانسیل ها و جاذبه های توریسم فرهنگی شهرستان فومن
2- سنجش دیدگاه گردشگران نسبت به موضوع گردشگری فرهنگی فومن
3- ارائه راهكار جهت ماندگاری بیشتر توریست در منطقه
1-4- پرسش های تحقیق:
برای دستیاب به اهداف تحقیق، پاسخگویی به پرسشهای زیر ضروری است:
1- آیا شهرستان فومن جاذبه های لازم برای رونق گردشگری فرهنگی را دارد.
2- آیا شهرستان فومن امکانات و خدمات مناسب برای توسعه گردشگری فرهنگی را دارد.
1-5- فرضیه های تحقیق
با توجه به اهداف و پرسش های تحقیق، دو فرضیه برای این تحقیق در نظر گرفته شده است:
1- جاذبه های فرهنگی مهم ترین انگیزه برای گردشگران ورودی به شهرستان فومن است .
2- شهرستان فومن فاقد امکانات و خدمات اقامتی و پذیرایی مناسب برای رونق گردشگری است
:
الف) بیان مسأله:
پیگیری پروندههای حقوقی در موضوع طلاق در سطوح مختلف دادرسی اعم از دادگاههای خانواده، تجدیدنظر، و دیوان عالی کشور، این نگارنده را با سؤالات اساسی مواجه نموده است که چه تفاوتی میان شرط وکالت مطلق در طلاق و تفویض دائمی طلاق وجود دارد که با احساس دغدغه مطالعه و تحقیق مبانی فقهی و حقوقی شرط ضمن عقد تفویض دائمی طلاق به زوجه و نیز وکالت مطلق در طلاق پرداخته و از حیث صحیح یا باطل بودن آن به کنکاش علمی در حد توان و تطبیق قوانین موضوعه با فقه اسلامی و آگاهی از سکوت موجود و ارائه پیشنهادهای تکمیلی مورد مطالعه قرار خواهد گرفت.
ب ) سؤالات تحقیق:
1- آیا شرط ضمن عقد تفویض دائمی طلاق از ناحیه زوج به زوجه اساساً صحیح میباشد یا باطل؟
2- در صورت بطلان شرط تفویض دائمی، موجبات فساد و بطلان عقد را فراهم میآورد یا اینکه شرطی بلااثر است؟
3- آیا شرط ضمن عقد وکالت مطلق درطلاق از حکم شرط تفویض دائمی طلاق تبعیت مینماید؟
ج) فرضیه های تحقیق:
1- درج تفویض دائمی طلاق به صورت شرط ضمن عقد از ناحیه زوج به زوجه یا غیر زوجه یک تأسیس کاملاً غیر شرعی و باطل میباشد.
2- شرط ضمن عقد تفویض دائمی طلاق علیرغم باطل بودن آن موجبات فساد و بطلان عقد نکاح را فراهم نمیآورد.
3- شرط ضمن عقد وکالت مطلق درطلاق برای زوجه منافاتی با احکام اولیه شرعی نداشته و تأسیسی کاملاً صحیح و منطبق بر شرع و قانون است. بنابراین ماهیتی متفاوت از شرط تفویض دائمی طلاق به عنوان شرط باطل دارد.
د) اهداف تحقیق:
1- روشن نمودن این نکته که بین تفویض دائمی و وکالت مطلق در طلاق تفکیک مفهومی غیر قابل انکاری از نظر اطلاق وجود دارد که این موضوع حکم هر کدام را متمایز از دیگری میسازد.
2- معلوم نمودن این نکته که محاورات عمومی مردم و حتی بخشی از جامعه حقوقی بر بار نمودن احکام یکسان بر این دو موضوع کاملاً ناصواب و غیر علمی است.
3- از ضرورتهای این تحقیق این است که ظرافتهای مباحث حقوقی را هر چه بیشتر به جامعه حقوقی اعم از وکلاء، قضات، دانشگاهیان و طلاب روشن نماید و در تحلیلی فقهی و حقوقی به واکاوی مرزهای مشترک و متفاوت دو موضوع مورد تحقیق با اسلوب فقه اصیل جواهری پویا و حقوق استدلالی پرداخته و عمق موضوع را عیانتر نماید.
سیستم اطلاعات مکانی همراه یک چارچوب سختافزاری و نرمافزاری میباشد که دسترسی به داده ها و سرویسهای مکانی را با بهره گرفتن از دستگاههای همراه و از طریق شبکه های ارتباطی بیسیم فراهم می کند. این سیستم دارای خصوصیت سیالیت میباشد که بر امکان شکسته شدن محدودیتهای مکانی در استفاده کاربران از خدمات این نوع کاربردها تاکید دارد. یکی از زمینه های کاربرد سیستمهای اطلاعات مکانی همراه، فرایند گردشگری میباشد. وقتی گردشگر مقصدی را برای سفر انتخاب می کند، می تواند سایتهای زیادی را برای دریافت اطلاعات در زمینه مکانهای دیدنی شهر، رستورانها و اقامتگاهها بیابد. اطلاعات این سایتها ثابت هستند و برای همه به یک شکل نمایش داده می شود و همینطور حجم اطلاعات زیاد است و کاربر باید زمان نسبتا زیادی را صرف جستجوی اطلاعات مورد علاقه خود کند.
سیستمهای توصیهگر، سیستمهای هوشمندی هستند که با شناسایی علایق و اولویتهای کاربر، اطلاعات موجود را پالایش کرده و پیشنهادات مناسب و مرتبط را به تک تک کاربران ارائه می کنند. سیستمهای توصیهگر ابزاری برای هرچه توانمند کردن شهروندان در بهره برداری از فضای اینترنت محسوب میشوند. با بهره گرفتن از سیستمهای توصیهگر، امکان جستجو به دنبال مفاهیمی وجود دارد که در جستجوی عادی داده ها دسترسی به آنها مشکل است [1].
پیادهسازی سیستمهای توصیهکننده در محیطهای سیار بدون در نظر گرفتن پارامترهای تاثیرگذار در این محیط چندان مناسب نمی باشد. مجموعه این پارامترها، اطلاعات بافتی را تشکیل میدهد. بافت اطلاعات ضمنی در مورد موقعیت و محیط اطراف کاربر در نظر گرفته می شود. در سالهای اخیر این نوع سرویسها به صورت فراگیر مورد استفاده قرار گرفتهاند و براساس بافت کاربر، اطلاعات شخصی شدهای را به وی ارائه میدهند. نمونههایی از این سرویس را میتوان راهنمای گردشگری، یافتن نزدیکترین رستوران یا سایر مکانهای جاذب، ناوبری یا راهنمای مسیر نام برد.
1-2 اهداف تحقیق
با توسعه ارتباطات بیسیم و استفاده از وسایل همراه، بافتآگاهی و استفاده از آن در سیستمها و کاربردهای همراه رشد روزافزونی داشته است. مسالهای که امروزه به علت رشد روزافزون تکنولوژی و حجم عظیمی از اطلاعات خود را نمودار می کند نیاز به سیستمهایی است تا بتوانند مناسبترین خدمات و محصولات را در حجم بالای اطلاعات دریافتی به كاربر توصیه كنند. سیستمهایی كه این وظیفه را انجام می دهند سیستمهای توصیهگر نامیده می شوند. این سیستم اطلاعات را با توجه به شرایط ارائه میدهد و آیتمهای نامناسب را حذف و بهترین را بر اساس اولویت کاربر پیشنهاد میدهد. سیستم وقتی مبتنی بر بافتآگاهی باشد عملکرد بهتری ازخود نشان میدهد [2].
بافتآگاه بودن سیستم به این معناست که سیستم بر اساس آخرین موقعیت کاربر، به بازنگری در پیشنهادهای قبلی و مطرح کردن توصیههای جدید اقدام می کند. سیستم توصیهگر بافتآگاه سیستمی است که هدف آن ارائه توصیههای شخصی برطبق وضعیت بافتی جاری کاربر میباشد [3].
گردشگر نیاز به دستیابی به اطلاعات بهنگام و شخصیشدهای دارد که در هر زمان و هرجا برای او قابل دسترس باشد. سیستمهای راهنمای گردشگر در محیط همراه امکان دستیابی هرجاگاهی را به کاربر میدهند. یکی ازضروریترین مسائلی که گردشگر با آن مواجه است یافتن مکان مناسب برای اقامت میباشد.
هدف از این پژوهش طراحی و پیادهسازی سیستم توصیهگر بافتآگاه برای اقامتگاه گردشگر در محیط همراه پرداخته است. این سیستم براساس بافتهای کاربر مانند نوع سفر، موقعیت، زمان و علایق کاربر توصیههایی را به وی ارائه می کند. این توصیهها شامل مناطق اسکان مانند هتلها، مهمان پذیرها، پانسیون و خوابگاه میباشد. برای رسیدن به این هدف کلی اهداف جزیی زیر مدنظر است:
شناسایی بافتهای موثر در مساله
بررسی نقش بافتهای موقعیت، زمان، هدف سفر و علاقه مندی کاربر در مساله
پیادهسازی سیستم و ارزیابی سیستم پیادهسازی شده
سیستم مورد نظر با توجه به بافت کاربر برخی خدمات گردشگری(مانند محل اقامت و ارائه نقشه راهها) را با بکارگیری یک سیستم توصیهگر به کاربر پیشنهاد میدهد و همچنین در یافتن مسیر کمک می کند.
1-3 تعریف مساله و پرسشهای تحقیق
اولین مساله ای که یک گردشگر با آن روبروست مکان مناسب برای اسکان و اقامت است. در سیستمهای گردشگری فعلی موقعیتیابی تمام اقامتگاهها واقع در نزدیکی موقعیت گردشگر به راحتی امکان پذیر میباشد. اما گردشگر میخواهد مکانی را پیدا کند که متناسب با اولویتها و ترجیحات او باشد به بیانی دیگر بهترین تطبیق را با آن داشته باشد و همچنین هزینه اقامت متناسب با میزان هزینهای که خواهان پرداخت آن است و میزان امکانات رفاهی و خدماتی نیز برآورده کننده نیاز او باشد.
فرض کنید برای اولین بار به شهری مسافرت کنیم چندین سئوال وجود دارد که تمایل داریم فرد یا افرادی دریافتن پاسخ به ما مشورت بدهند. به عنوان مثال در کدام قسمت شهر بدنبال مکان جهت اقامت باشیم؟ و کدام محل و با چگونه امکاناتی برای ما مناسب میباشد؟ و یا اولین مکان مناسبترین میباشد و یا در صورت گذشتن از آن مکان،مورد مناسب بهتری یافت میگردد؟
هر فعالیتی که به طور آشکار و نهان از انسان سر میزند در نتیجه یک تصمیم است. به عبارت دیگر تصمیم گیری به معنی انتخاب کردن یک راه از میان راههای متفاوت است.
بنابرین سوالات مرتبط با تحقیق شامل موارد زیر میباشد:
بافتهای تاثیرگذار کدامند؟
چگونه گردشگر می تواند بهترین اقامتگاه را مطابق با ترجیحات شخصیاش پیدا کند؟
گردشگر از چه معیارهایی باید برای ارزیابی اقامتگاهها استفاده نماید؟
