‏ای برای ارائه راهكارهای مدیریتی دربرنامه‏ ریزی توریستی جزیره كیش باشد.

 

این پژوهش در 5 فصل تنظیم شده است :

 

فصل نخست به كلیت پژوهش می‏پردازد. فصل دوم به ادبیات تحقیق اختصاص دارد.  فصل سوم درباره‏ی داده ها و روش تحقیق می باشد. فصل چهارم شامل یافته‏های تحقیق بوده كه در این فصل به بررسی ارتباط فراسنج‏های اقلیمی و آسایش انسان در غالب شاخص‏ها و روش‏ها اقدام شده است. فصل پنجم به خلاصه مطالب، نتیجه گیری، تحلیل فرضیه‏ها و ارائه پیشنهادات اختصاص یافته است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1        فصل اول ( كلیات پژوهش)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

در این فصل به بررسی كلیات پژوهش پیرامون اهمیت و ضرورت پژوهش، اهداف اصلی و فرعی كه قصد نیل به آنها را داریم و ارائه سوالات ویژه پژوهش و فرضیه ها، و كاربرد نتایج، روش ها وابزارهای گردآوری اطلاعات مورد نیاز و بیان ویژگیهای طبیعی جغرافیایی جزیره كیش مبادرت شده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1      بیان مساله

 

امروزه صنعت گردشگری یكی از امید بخش ترین فعالیتهایی است كه از آن به عنوان گذرگاه توسعهیاد می كنند( اسواربوك،1998) به گونه ای كه نیمه دوم قرن بیستم را باید عصر صنعت گردشگری نام نهاد( پاپلی یزدی و سقایی ،1386: 6) كه براساس پیش بینی سازمان جهانی جهانگردی تا سال 2020 حدود 6/1 میلیارد توریسم بین المللی وجود خواهد داشت و درآمد حاصل از آن به ارزش تقریبی2 تریلیون دلار در سطح جهان می شود گرچه ایران از نظر جاذبه های اكو توریستی در میان 10 كشور برتر دنیا قرار دارد( ارمغان ،1386: 236 )اما متاسفانه همه آمارهای سازمان جهانی جهانگردی نشان از روند بسیار كند ورود گردشگران به ایران و در نتیجه سهم ناچیز این صنعت در درآمد ناخالص ملی كشورمان حكایت دارد (كارگر، 1386). اقلیم می ­تواند به عنوان یک ثروت اقتصادی برای گردشگری (دی فریتاس ، 2003 :47 ) و به عنوان یک شاخص محلی برای جذابیت منطقه مطرح باشد (وسكنكلوز و همكاران ، 2007). تاثیر هوا و اقلیم نه تنها به پیدایش گردشگری می­انجامد بلكه سبب تقاضای توریستی می­ شود( محمدی،174:1385) از اینرو وابستگی زیاد اقلیم و گردشگری به یكدیگر به گونه­ ای كه دارا بودن شرایط مطلوب اقلیمی جزو مزیت­ها و توان­های بالقوه برای گردشگری محسوب می­ شود­،شناخت ویژگی های هرمنطقه ، بخصوص آب وهوا می تواند در امر برنامه ریزی و آمایش سرزمین نقش عمده ای ایفا نماید و پهنه بندی اقلیمی جهت دستیابی به توسعه همه جانبه در ابعاد مختلف زمانی – مكانی ضروری میباشد (گرامی مطلق، شبانكاری،1385 : 187 ). هیلوتروپیسم بهترین مثال در این زمینه به شمار می رود بطوریكه معلوم شده است تعداد زیادی از گردشگران به جستجوی مناطقی می پردازند كه از آفتاب آنجا لذت ببرند، درجه حرارتهای بالا و برف مثال هایی از اهمیت منابع اقلیمی برای توریسم تابستانی یا زمستانی محسوب می شود. بنابراین آب و هوا را می توان منبعی در نظر گرفت كه توسط گردشگر مورد بهره برداری قرار می گیرد(ذوالفقاری ، 1389 : 46،48) از اینرو شناخت دقیق و تحلیل علمی این پدیده می تواند چهارچوب مطمئنی برای برنامه ریزی متناسب با ظرفیت گردشگری منطقه  و گردشگران فراهم آورد. جزیره زیبای كیش به­عنوان نخستین منطقه آزاد تجاری، صنعتی و سیاحتی كشوربا داشتن دریای پاك و شفاف، سواحل آرام با ماسه های مرجانی كه مشاهده آبزیان در عمق چند متری مقدور می سازد و اماكن تاریخی از قبیل شهر باستانی حریره، مجموعه قنات با قدمت 2000 ساله و اماكن تفریحی، ورزشی، بازارها و مراكز اقامتی مدرن و فرودگاه و بندرگاه بین المللی این ظرفیت را دارد تا با شناسایی و ارزیابی شرایط اقلیمی منطقه با بهره گرفتن از شاخص ها و عناصر مختلف اقلیمی به عنوان یک قطب گردشگری دركشور ودر دنیا مطرح گردد با توجه به مطالب عنوان شده این پژوهش در نظر دارد با بهره گرفتن از شاخص های اقلیم توریستی(TCI , SET , PMV , PET TEK ) و روش ترجونگ به ارزیابی و شناسایی آسایش اقلیمی در طی روز­های سال در سطح جزیره كیش بپردازد، بدین منظور پاسخگویی به سئوالات زیر مد نظر می­باشد. اگرچه تحقیقات مختلفی در زمینه آب و هوا و گردشگری جزیره کیش انجام گرفته است. اما کمبود مطالعات مدون، تمرکز بر روش های خاص زیست اقلیمی و عدم استفاده از داده ­های با بازه زمانی روزانه مساله اساسی این تحقیق است.

 

1-2      اهمیت و ضرورت پژوهش

 

توسعه گردشگری، به ویژه در کشور های کمتر توسعه یافته عامل موثری در مقابله با فقر است و موجب افزایش درآمد قشرهای مختلف، کاهش بیکاری و رونق اقتصادی و در نتیجه بهبود کیفیت زندگی مردم و افزایش رفاه اجتماعی می شود ) نکویی صدر، 1388 : 12) تحقیقات نشان داده است که نیازهای گردشگران به اطلاعات اقلیمی به طور قابل توجهی طی سال های اخیردگرگون شده است. وابستگی زیاد اقلیم و گردشگری به یکدیگر به گونه ای که دارا بودن شرایط مطلوب اقلیمی جزو مزیت ها و توان های گردشگری محسوب می شود و اغلب مسافران درانتخاب مکان و زمان سفر به شرایط آب و هوایی توجه می کنند. لذا با توجه به اینكه بهره برداری از توانهای محیطی در هر منطقه می تواند زمینه ساز توسعه آن مكان باشد و خصوصاً كه اقلیم یكی از عوامل اساسی در توسعه مناطق محسوب می شود و اینكه جزیره كیش با داشتن توانها و جاذبه های ویژه و غنی، در صورت برنامه ریزی عملی و هدفمند می تواند در تمام بخش های مختلف زیربنایی توسعه گردشگری ایفای نقش نماید، بنابراین اهمیت و ارزش این پژوهش در مطالعه بررسی علمی تاثیر اقلیم بر آسایش و راحتی انسان و تطبیق آن با ویژگی های اقلیمی جزیره كیش در دوره‏های زمانی، روزانه می باشد، همچنین در جهت تصمیم گیری برنامه ریزان گردشگری جزیره كیش می تواند مفید و موثر واقع شود.

 

1-3      اهداف پژوهش

 

هدف كم كردن فاصله بین یک وضعیت مطلوب و وضعیت موجود است (بحرینی،347:1382)

 

هدف از انجام این پژوهش شامل موارد زیر می‏باشد:

 

1-3-1     اهداف اصلی

 

نوعی هدف است كه پس از پایان پژوهش (معمولا پژوهش‏های كاربردی) حاصل تحقیق منجر به آن خواهد شد.

 

1- تهیه تقویم اقلیم گردشگری روزانه جزیره كیش و شناخت محدودیت ها و قابلیت­های اقلیم گردشگری محدوده­ مورد مطالعه

 

2-شناخت عناصر غالب در تعیین زیست اقلیمی انسانی جزیره كیش

 

1-3-2     اهداف فرعی

 

1- شناخت فراسنج های موثر در محاسبه ضریب خنك كنندگی از جمله ساعت آفتابی و سرعت متوسط باد.

 

2- شناخت زیست اقلیمی جزیره كیش از لحاظ درجه آسایش یا عدم آسایش

 

3- مقایسه روش های ترجونگ ، TCI,PMV,PET,PPD,TEK در دوره زمانی روزانه

 

4- توان سنجی اقلیم گردشگری جزیره كیش بر اساس روش های TCI,PMV,PET,PPD,TEK در دوره­ های زمانی روزانه

 

1-4      سئوالات و فرضیه های اساسی پژوهش

 

در این پژوهش سعی بر آن است كه سؤالات ویژه پژوهش پاسخ داده شود و همچنین صحت فرضیه‏های شماره 1و 2 مورد ارزیابی قرار گیرد.

 

1- آیا هر یک از روش­های اقلیم فیزیولوژیک قادر به تفکیک زمانی اقلیم گردشگری جزیره کیش می­باشند؟

 

2- از لحاظ شرایط اقلیمی زمان مناسب برای گردشگری چه مواقعی است؟

 

فرضیه عبارت است از حدس یا گمان اندیشمندانه درباره ماهیت، چگونگی و روابط بین پدیده‏ها ،اشیاء و متغیرها كه محقق را برای كشف مجهول كمك می نماید. بنابراین، فرضیه گمانی است موقتی، كه درست بودن یا نبودنش باید مورد آزمایش قرار گیرد.( حافظ نیا، 110:1377 )

 

در رابطه با جزیره كیش بعنوان منطقه مورد بررسی در این پژوهش فرضیه های زیر متصور است:

 

1) هر یک از روش­های اقلیم فیزیولوژیک قادر به تفکیک زمانی اقلیم گردشگری جزیره کیش می­باشند.

 

2) به نظر می­رسد زمان مناسب برای گردشگری در محدوده­ مطالعاتی کوتاه باشد.

 

1-5      كاربرد نتایج پژوهش

 

با توجه به نقشی كه آب و هوا در فعالیت های گردشگری دارد نتایج این پژوهش می تواند:

 

1- در تصمیم گیری به برنامه ریزان صنعت توریسم و ارائه راهكارهای اساسی جهت برنامه ریزی صنعت جهانگردی خصوصاً سازمان میراث فرهنگی و گردشگری می تواند نقش داشته باشد.

 

2- تقویم مناسب را برای توسعه فعالیت های اقلیم گردشگری منطقه از نظر زمانی و مكانی ارائه دهد.

 

3- برای برنامه ریزان اقلیم كاربردی مفید واقع خواهد شد .

 

4- مناسبترین زمان را برای اقامت یا سكونت افرادی كه دارای حساسیت یا بیماریهای ریوی، تنفسی، قلبی و … می باشند را مشخص كند.

 

1-6      استفاده كنندگان از نتایج پژوهش

 

از نتایج این تحقیق اداره‏ها و سازمان های زیر استفاده خواهند نمود:

 

1) دانشگاه ها و مراكز و موسسات آموزش عالی كشور

 

2) مراكز پژوهشی كشور

 

3) دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد كشور

 

4) سازمان منطقه آزاد كیش ( معاونت گردشگری)

 

5) سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری

 

6) برنامه ریزان صنایع گردشگری ( دفاتر و آژانس های خدمات مسافرتی و گردشگری،         تورگردانان )

 

7) گردشگران داخلی و خارجی

 

1-7      روش و ابزار گردآوری اطلاعات

 

اندازه گیری و سنجش متغیرهای مورد مطالعه به  نحو مطلوب در صورتی میسر میگردد كه محقق بتواند: اولاً، اطلاعات مرتبط با مسأله تحقیق را گردآوری کند، ثانیاً، این اطلاعات را به خوبی استخراج و طبقه بندی نماید و ثالثاً، تجزیه و تحلیل آن ها را برای او مقدور نماید ( حافظ نیا ، 1387 : 146 ). جهت تهیه پیشینه تحقیق و همچنین درك مبانی نظری تحقیق و با هدف جمع آوری اطلاعات مربوط به مطالعات مشابه انجام شده:

 

1-  از مطالعات کتابخانه ای و سایت های معتبر و ترجمه مقالات مختلف استفاده شده است.

 

2- مراجعه حضوری به سازمان ها و ارگانهای مرتبط با موضوع پژوهش

 

3- جمع آوری اطلاعات از مطالعات و گزارش های انجام شده در گذشته

 

4- تهیه بانك اطلاعاتی بر اساس دوره ی آماری مطالعه حاضر در دوره زمانی روزانه، ماهانه، فصلی

 

و سالانه

 

5- استفاده از سایت های اینترنتی

 

1-8      موقعیت جغرافیای طبیعی

 

 

1-8-1     موقعیت ریاضی جزیره كیش

 

جزیره کیش با مساحت 91 کیلومتر مربع در بین 26 درجه و 30 دقیقه عرض شمالی و53 درجه و59 دقیقه طول شرقی واقع شده است.

 

1-8-2     موقعیت نسبی جزیره كیش

 

جزیره کیش، پیرامون ساحلی 43 کیلومتر و شکل کلی تقریباً بیضی، در فاصله 18 کیلومتری بندر گرزه (بندر آفتاب) سرزمین پیوسته ایران در خلیج فارس قراردارد. از شرق  جنوب شرقی به جزیره فرور با فاصله 48 كیلومتر و از جنوب جنوب شرقی به بندر ابوظبی پایتخت امارات متحده عربی با فاصله 230 كیلومتر از غرب به بندرالدمام درعربستان با فاصله 375 كیلومترمی رسد. کیش در ربع اول راستای سواحل 1359کیلومتری جنوب ایران در دهانه ی خلیج فارس وتقریباً در نزدیک بخش پایانی این آبراه در محدوده تنگه هرمز واقع است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل ‏1‑1: موقعیت جغرافیایی جزیره كیش

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2        فصل دوم ( ادبیات تحقیق)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

در این فصل به بیان چارچوب نظری پژوهش پیرامون واژگان به كار رفته در این تحقیق، و نیز به دلیل اهمیت شرایط اقلیمی و تاثیر آن بر آسایش انسان مطالعات زیادی كه در رابطه با زیست اقلیم انسانی در سطح ایران و جهان شده به ذكر آنها پرداخته ایم.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2-1      چارچوب نظری پژوهش

 

واژگانی كه موضوع پژوهش به آنها می پردازد عبارتند از :

 

2-1-1     اقلیم

 

هوای غالب یک محل در دراز مدت را اقلیم گویند. اقلیم دستگاهی است كه از هم بر كنش خرده سامانه هایی نظیر هوا سپهر، آب سپهر، زیست سپهر، سطح خشكی ها و نیز فرایندهای متداخل ومرتبط با آنها تشكیل می شود. دستگاه اقلیم از عوامل خارجی متاثر می گردد. مهم ترین و كلیدی ترین عامل موثر بر این سامانه خورشید است(عساكره،1:1386).

 

2-1-2     زیست اقلیم انسانی

 

زیست اقلیمی انسانی یا زیست اقلیم شناسی علمی است كه تأثیر شرایط جوی و اقلیمی را روی انسان مطالعه می كند(كاویانی،77:1372).

 

2-1-3     شاخص

 

عموماً بیانگر، مفهوم یا سازه پیچیده ی واحدی است كه از تركیب چند معرف در یک اندازه مركب، مشترك، درست شده است(نایبی،111:1386).

 

2-1-4     منطقه آسایش

 

منطقه ای است كه با توجه به در هم آمیختگی فراسنج های مجموعه حرارتی محیط یعنی، دما، رطوبت، باد و تابش، اكثر افراد (80%) در آن منطقه احساس آسایش می كنند(قیابكلو،66:1380).

 

2-1-5     گردشگری و گردشگر

 

گردشگری به عنوان یک علم میان رشته‌ای دارای ابعاد گسترده و پتانسیل عظیمی است كه با شناخت و بهره گیری از آن می توان حوزه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی یک جامعه را متحول نمود وبعلت ارتباط با سایر علوم با گرایش های مختلف علمی خود قابلیت نگرش‌های متفاوت را دارا می‌باشد، ولی در ریشه و مبنا تمامی تعاریف دارای نكات كلیدی مشتركی میباشد كه خود سبب ارائه تعاریف بسیاری از آن گردیده است. اصطلاح «« توریست »» یا جهانگرد از قرن نوزدهم معمول شد، در آن زمان اشراف زادگان فرانسه می بایست برای تكمیل تحصیلات و كسب تجربه های لازم زندگی اقدام به مسافرت نمایند. این جوانان در آن زمان توریست نامیده می شدند و بعدها در فرانسه این اصطلاح در مورد كسانی به كار رفت كه برای سرگرمی و وقت گذرانی و گردش به فرانسه سفر می كردند و بعدا” با تعمیم بیشتر به كسانی اطلاق می شد كه اصولا” به این منظور سفر می رفتند. كم‏كم كلمه توریست به بعضی زبان ها ی دیگر نیز وارد شده و از آن واژه توریسم بوجود آمد. در زبان فارسی كلمه سیاح (توریست ) در گذشته به كسانی گفته می شد كه با هدف و منظور شخصی دست به سفر می زد و این واژه در زبان فارسی تا نیمه اول قرن بیستم در معنی فوق به كار می رفت تا آنكه واژه های گردشگر وگردشگری یا جهانگرد و جهانگردی جای آن را گرفت ( رضوانی ، 1374 : 15 ) در تعاریف اولیه بیشتر بر بعد فاصله تأكید گردیده و گردشگران بر مبنای فاصله‌ای كه از محل مسكونی داشتند، طبقه‌بندی می‌شدند. به گونه‌ای كه كمیسیون ملی گردشگری آمریكا (1973) در تعریف گردشگری داخلی فاصله پنجاه مایل را در نظر گرفته كه دربر گیرنده تمامی سفرها به جز سفر برای كار می‌شد ( گارتنر، 1996 : 5 ). در بعد جغرافیایی گردشگری زمانی از فعالیت‌گذران اوقات فراغت یا تفریح كه مستلزم غیبت شبانه از مكان مسكونی عادی است تعریف می‌شود ( اسكینر ، 1999 : 280 ). از بعد اجتماعی نیز تعریف گردشگری، فصل مشترك بین زندگی عادی ساكنان بومی و زندگی غیرعادی گردشگران را دربر می‏گیرد ( برنارد ، 1996 : 552 ). گردشگر کسی است که برای یک دوره 24 ساعته یا بیشتر به کشوری غیر از محل اقامت خود مسافرت می کند و یا اینكه هدف آنها استراحت، گردش، سرگرمی و آشنایی با مردم بود، نه کسب درآمد و اشتغال به کار ( ارمغانی ، 1386 : 2) است. به طور کلی گردشگر به کسی اطلاق می شود که به مکانی غیر از محل سکونت سفر کرده و هدفش مقاصد کاری و یا استفاده از اوقات فراغت باشد و مخارج او در مقصد، از درآمدی که در محل سکونت بدست آورده پرداخت شود. تعریف فوق تعریفی نسبتا جامع است که شامل همه انواع گردشگری می شود ( موسایی  ، 1390 : 16). ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﮔﺮﺩﺷﮕﺮﻱ، ﺑﻪ ﻓﺮﺩﻱ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺗﻔﺮﻳﺢ ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﻛﺴــﺐ  ﻭﻛﺎﺭ ﻣﺪﺕ ﺯﻣﺎﻧﻲ ﺑﻴﺶ ﺍﺯ 24 ﺳــﺎﻋﺖ ﻭ ﻛﻤﺘﺮ ﺍﺯ ﻳﻚ ﺳﺎﻝ، ﺑﻪ ﺳﺮﺯﻣﻴﻨﻲ ﻏﻴــﺮ ﺍﺯ ﻣﺤﻞ ﺍﻗﺎﻣﺖ ﻣﻌﻤﻮﻝ ﺧــﻮﺩ ﻣﻲﺭﻭﺩ ﻭ ﺩﺭ ﺁﻧﺠﺎ ﺍﻗﺎﻣﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ، ﮔﺮﺩﺷــﮕﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ.

 

2-2      عوامل مؤثر بر گردشگری

 

عوامل بی شماری در توسعه گردشگری نقش دارند. ارتباط و تعامل بین آنها توسعه گردشگری را شكل میدهد. سه عامل اصلی در توسعه گردشگری عبارتند از : گردشگران، مردم منطقه، و ویژگی های مقصد (الوانی و پیروز بخت ، 1385 : 112) به عبارت دیگر میهمانان، میزبانان و جاذبه ها سه عامل اصلی در توسعه گردشگری اند (ترایب ، 1997 : 32). و سه بعد اصلی گردشگری ، سرمایه ، مدیریت و فناوری و دو ركن فرعی آن عوامل طبیعی و مجموعه میراث فرهنگی است (پاپلی یزدی و سقایی، 1387 :64 ). در میان عوامل شكل دهنده، تشكیلات و ساختار گردشگری و وجود سرمایه از بنیان های ضروری است. فناوری مناسب به عنوان یک زیر ساخت، جریان گردشگری را متحول می كند وسرمایه عامل تاثیر گذار در روند ممتد گردشگری است. افزایش ورود گردشگران خارجی به كشور با تجهیزات و گسترش برخی از امكانات رابطه مستقیمی دارد گسترش امكانات رفاهی و زیربنایی، بهبود بهداشت، بهبود خطوط ارتباطی از جمله فعالیت هایی است كه به بهبود وضعیت گردشگری كمك می كند لذا برخی از عوامل موثر بر توسعه صنعت توریسم و گردشگری عبارتند از:

 

 

• وجود امكانات رفاهی و اقامتی مناسب

 

• امنیت كافی برای گردشگران

 

• وجود جاذبه های وسیع و استاندارد بودن آنها

 

• وجود خدمات بهداشتی در مراكز اقامتی و بین جاده ای

 

• تبلیغات مناسب

 

• برخورد رفتاهای فرهنگی مناسب

 

با این وجود گسترش گردشگری را نه تنها باید موجب رونق اقتصادی، بلكه باید موجب گسترش روابط بین المللی، همزیستی مسالمت آمیز، استحكام دوستی ها و گسترش صلح و امنیت جهانی دانست (پاپلی یزدی و سقایی ، 1386 : 5 ).

 

2-3      مفهوم آب و هوا

 

آب و هوا یا اقلیم از لغت یونانی كلیما «Klima» گرفته شده است و اصلا به معنی خمیدگی و انحراف بوده و اصطلاحا به معنی تمایل و انحراف ناحیه از زمین نسبت به آفتاب  است ( فرهنگ دهخدا ) . هواشناسی، هوا را تبیین می‏كند و به مجموعه شرایط جوی كوتاه مدت یک مكان خاص اصطلاحا” هوا (Weather )گفته می شود كه وضعیت جوی را بطور عام و برای یک لحظه بررسی می‏كند اما اقلیم شناسی آب و هوا را شناسایی و تبیین می كند، تیپ غالب یک مكان معین در دوره طولانی مطالعه و تفاوتهای آب و هوایی مكانها را كشف می‏كند به عبارت دیگر هوا ترکیب عناصر جوی یا شرایط فیزیکی جو حاضر در یک مکان و زمان معین و فرایندهای حاصل از آنها در مقیاسهای زمانی روزها، هفته ها، و ماه هاست. آب و هوا یا اقلیم (climate  ) نمایش عمومی جو و فرایندهای هوا در یک مکان یا ناحیه معین طی یک دوره زمانی طولانی است و به وسیله توزیع فراوانیها، میانگین ها و فرایندهای مقادیر هواشناسی درمقیاس دوره های عادی اغلب سی ساله مشخص می شود (ذوالفقاری ، 1389 : 6). اقلیم شناسی عبارت است از مطالعه علمی اقلیم یعنی توصیف و نمایش اقالیم، تجزیه و تحلیل عوامل، تفاوت بین اقالیم و كاربرد اطلاعات اقلیمی در حل مسائل جامعه (هاسچك ، 1980) به عبارت دیگر هدف اقلیم شناسی عبارت است از كشف و تبیین رفتار طبیعی اتمسفر و بهره برداری از آن در جهت منافع انسان. اقلیم به عنوان موضوع اصلی علم اقلیم شناسی از زمان های بسیار دور برای انسان و جامعه علمی شناخته شده بوده است. مردم عامه آن را وضعیت دراز مدت حالات اتمسفر می دانستند و آن را با بیان روزهای بارانی، هوای خشك و پرازگردوغبار، بادهای شمالی یا جنوبی و غیره توصیف می كردند. آناكسیمندر (رامنی ، 1968 ) در تهیه اولین نقشه جهان، زاویه پرتوهای خورشید را اندازه گرفت و براساس این اندازه گیری كره زمین را به پنج ناحیه متفاوت از نظر میل خورشید تقسیم كرد. واژه اقلیم در زبان فارسی به معنی مملكت، كشور و ناحیه ای از عالم است كه از نظر آب و هوا و سایر اوضاع طبیعی با نواحی دیگر فرق دارد ( فرهنگ عمید ، 1362) از نظر علمی، اقلیم عبارت است از سنتز هوا یا به عبارت دیگر وضعیت دراز مدت اتمسفر یک مكان (دارست ، 1951). مجموعه اطلاعات آماری هوا که در توصیف یک مکان یا منطقه دخالت می کند اقلیم نام دارد (محمدی ، 1385 : 2). عمده ترین عامل هر توزیع آماری میانگین آن است كه تا اواخر قرن نوزدهم مهمترین آماره تعریف اقلیم محسوب می شد. اگر چه امروز بسیاری از افراد عامه و حتی اقلیم شناس ها آن را بكار می برند، اما در اواخر قرن نوزدهم ‌‌‍«« كوپن »» اعلام كرد كه اقلیم یک منطقه فقط از طریق محاسبه میانگین دراز مدت عناصر هواشناسی آن تشریح و توصیف نمی شود ( استرینگر ، 1982 )، بلكه در توصیف اقلیم یک مكان باید به فرین ها و فراوانی ها توجه كرد بنابراین امروزه اقلیم از طریق بررسی فراوانی حدوث عناصر اقلیمی یک مكان مانند دما، بارش، نم نسبی، ابرناكی، شدت تابش، جهت باد و … تعیین می شود.

 

2-4      نوسانات و تغییرات اقلیمی

 

تغییرات اقلیمی یکی از ویژگیهای طبیعی چرخه اتمسفری میباشد که بر اثر ناهنجاری ها و یا نوساناتی در روند پارامترهای هواشناسی از جمله بارندگی و دما حاصل میشود (رضئیی و همکاران، 1382 ). شواهد نشان می‏دهند از گذشته های دور تاکنون شرایط اقلیمی جهان بارها دچار تغییرات و تحولات کلی گشته است، به خصوص در دوران کواترنر که کوتاهترین و جدیدترین دوره ی زمین شناسی است، این تغیرات چشمگیرتر بوده به گونه ای که موجب دگرگونی کلی در سیمای کره زمین شده است (شهابفر و همکاران، 1382) به طور کلی اقلیم سیستم پیچیده ای است که عمدتاً به دلیل افزایش گازهای گلخانه ای در حال تغییر است. تغییر اقلیم در عصر حاضر به عنوان مهمترین تهدید برای توسعه پایدار مطرح است، که به منابع طبیعی، منابع پایه، محیط زیست، سلامت انسان، امنیت غذایی، فعالیتهای اقتصادی و غیره آسیب می رساند یکی از عوامل مشخص کننده ی تغییرات اقلیمی، بروز تغییرات در پدیده های اقلیمی حدی از جمله تشدید چرخه هیدرولوژی، تغییر در فرکانس خشکسالی ها، سیلها و گسترش تغییر دامنه تحت پوشش سیل و خشکسالی در مناطق جدید است (تقوی و محمدی، 1386) دقیقاً مشخص نیست که تغییر اقلیم چه تأثیری بر دامنه تغییرات درجه حرارت خواهد گذاشت حتی اگر هیچ تغییری در این زمینه صورت نگیرد باز متوسط درجه حرارت به دلیل افزایش فراوانی درجه حرارتهای بالاتر از آستانه های ویژه، افزایش خواهد یافت. تغییرات فراوانی و توزیع بارندگی کمتر قابل پیشگویی است ولی ترکیب درجه حرارتهای بالا و خشکی یا سیل احتمالاً باعث میشود که تغییر اقلیم جهانی در برخی مناطق بیشترین مخاطره را به دنبال داشته باشد  ) کوچکی و همکاران ، 1377 ). طی دگرگونی های گذشته اقلیم ، دوره های گرم جای خود را به دوره های سرد داده اند و دوره های گرم و مرطوب، پیوسته با دوره های سرد و خشك در تناوب بوده است ( كاویانی و علیجانی ، 1380 ). بسیاری از دگرگونی ها تدریجی و آرام بوده اند و آثار ناشی از آنها به صورت آنی به منصه ظهور نرسیده، بلكه به طور تدریجی در طی زمان بروز كرده است ( رامشت ، 1371). امروزه تغییر اقلیم یک موضوع اصلی در مجامع علمی و در میان نشریات است و خطر تغییر آب و هوا حتمی است اما هنوز ناشناخته هایی در مورد سرعت این گرم شدن وجود دارد. تمامی متخصصین در این موضوع توافق دارند كه در صورت حفظ وضع موجود، دمای كلی كره ی زمین تا پایان قرن بیست و یكم 2 تا 5 درجه سانتیگراد افزایش خواهد یافت در ایران نیز این دو عنصر(دما و بارش ) از عناصر اصلی تمایز آب و هوای نواحی مختلف کشور از یکدیگر به شمار می‏آیند.  بررسی ها نشان می دهند که دمای شبانه ایران با آهنگ 3 درجه در هر صد سال و دمای روز هنگام با آهنگ 1 درجه در هر صد سال افزایش داشته است. به این ترتیب دمای شبانه روزی کشور با آهنگ 2 درجه درهر صد سال درحال افزایش است. دراین صورت آهنگ گرم شدن ایران چهار برابر سرعت گرمایش جهانی است( مسعودیان ، 1390 : 95 ). در نهایت در تغییر اقلیم نقش انسان وفعالیت های او در زمینه های مختلف بسیار بارز است از این رو مسئله تغیر اقلیم و تمایل به گرم شدن کره زمین و پیامدهای اکولوژیکی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ناشی از آن علاوه بر صاحبان علم، افکار دولتمردان و سیاستمداران را نیز در سرتاسر دنیا به خود جلب کرده است. به طور کلی

 پیامدهایی نظیر خشکسالی ها، سیلابهای شدید و ناگهانی، امواج هوای سرد و گرم، از جمله آثار و شواهد ناهنجاریهای اقلیمی است که کره زمین را با بحرانهای مختلف مواجهه کرده است. بدین ترتیب بدون شناخت و آگاهی از وضعیت اقلیمی حال و آینده، مدیران و برنامه ریزان قادر به اجرای برنامه های مختلف نخواهند بود ) عزیزی وهمکاران، 1387 : 14 )

 

2-5      تغییرآب و هوا و صنعت گردشگری

 

گردشگری بزرگترین صنعت جهان است كه به وضوح با آب و هوا مرتبط می باشد و از آنجا که آب و هوا مدت زمان و کیفیت فصول گردشگری را تعیین می‌کند، از این رو بر فرایند‌های صنعت گردشگری و نیز شرایط محیطی، که هر دو از عوامل جذب و یا دفع گردشگران هستند، تاثیر می‌گذارد. به همین خاطر، صنعت گردشگری در مقابل تغییرات آب و هوایی بسیار حساس است و تغییرات آب و هوایی تاثیر مهمی در تجارت سفر و گردشگری دارند. با وجود اهمیت اقتصادی گردشگری جهانی و تاثیر مهم آب و هوا بر الگوهای گردشگری و منابع ضروری گردشگری، آسیب پذیری بخش گردشگری نسبت به تغییرات آب و هوایی هنوز به شكل مناسبی مورد ارزیابی قرار نگرفته است ( پری ، 2005 ) و توجه بسیار كم ادبیات گردشگری به مقوله آب و هوا و تغییرات آب و هوایی شاید به این دلیل بوده كه آب و هوا موردی آشكار یا خارج از كنترل مدیران یا پدیده ای لایتغیر در نظر گرفته می شد(همیلتون وهمكاران ، 2005 ). آب و هوا یک منبع قابل توجه برای گردشگری و یک ویژگی اساسی مقاصد گردشگری به شمار می آید و نقشی آشكار در انتخاب مقصد گردشگری بازی می كند(بریتلا ، 2006 ) سفرهای تفریحی بیشترین تاثیر را از شرایط آب و هوایی می پذیرند. عوامل اقلیمی، خصوصاً آنهایی كه در ارتباط با آب و هوای قابل اعتماد تابستان هستند، انگیزه های اصلی برای مسافرت تفریحی انبوه می باشند. اثر آن ها بر سایر گونه های گردشگری تفریحی براساس اهمیت متغیر است. مسافران با اهداف تجاری، و تا حدی مسافرت جهت بازدید دوستان و بستگان  تاثیر كمتری از شرایط آب و هوایی می پذیرد.

 

تغییر اقلیم جهان به احتمال زیاد بزرگترین چالش قرن بیست و یکم خواهد بود و این چالش برای مناطق توریستی ناپایدار بسیار حیاتی خواهد بود زیرا نه تنها این تغییرات اقلیمی منابع حیاتی آنها را تحت تاثیر قرار خواهد داد بلکه بر سلامتی انسان نیز اثرات منفی قابل توجهی خواهد داشت. ذکر این نکته ضروری است که تغییر اقلیمی دربرخی از مناطق توریستی نه تنها چالش زا نخواهد بود بلکه فرصت های مناسبی نیز به وجود خواهد آورد( پری ، 2000). گردشگری نیز به عنوان یکی از بخش های پویا و اساسی از اقتصاد بسیاری از ملت ها و کشورها از تاثیرات تغییرآب و هوا مستثنی نخواهد بود. در دهه های آینده، تغییر آب و هوا یک موضوع حیاتی درتوسعه و مدیریت گردشگری به شمار خواهد آمد. با توجه به این حقیقت که آب و هوا یک پدیده غالب درتمام مقاصد توریستی جهان است، گرمایش جهانی و پیامدهای حاصله مثل تغییر در سطح آبهای اقیانوسی، تغییر فراوانی و شدت پدیده‏های افراطی جوی مثل طوفان ها یا امواج گرم که وابسته به تغییر اقلیم هستند، اثرات بسیار مهمی بر توریسم ساحلی، زمستانی، کوهستانی، سلامتی وامثال آن خواهد داشت ( ذوالفقاری، 1389: 154 – 157) تغییرات آب و هوایی ممكن است چالش های عمیقی برای گردشگری مسئولانه  در برخی مكان ها به وجود آورد در حالی كه فرصت های جدیدی در سایر مكان ها ایجاد می كند. برای تخمین عواقب تغییرات آب و هوایی در یک مقصد خاص، نه تنها بایستی به تغییر در جذابیت آن مكان توجه كرد، بلكه باید همچنین اثرات تغییرات آب و هوایی بر جذابیت آن مكان در مقایسه با رقبایش را مدنظر قرار داد (همیلتون و همكاران ، 2005) پیش بینی های فرسایش فزاینده سواحل، كمبود پوشش برفی قابل اعتماد در برخی تفریحگاه های اسكی و امواج حاد گرما، همگی حاكی از این  نكته اند كه در آینده ممكن است ایجاد یک صنعت گردشگری پایدار و پررونق مشكل تر از امروز باشد ( پری ، 2005) .

 

2-6      روابط بین آب و هوا و گردشگری

 

روابط بین هوا، اقلیم و توریسم به طور سنتی در دو شاخه جغرافیای توریسم و اقلیم شناسی مورد مطالعه قرار می گیرد. هر دوی این گرایش های علمی سعی در نشان دادن اهمیت هوا و اقلیم در تنظیم فعالیتهای گردشگری دارند ( گومز ، 2005 ). گردشگری تحت تاثیر عوامل گوناگونی است كه هوا و آب وهوا از مهمترین آنها محسوب می شود، آب و هوا یكی از مهمترین عوامل ژئوفیزیكی است كه در الگو دهی فضای جغرافیایی و شكل دهی شرایط زیست محیطی مشاركت و نقش مهمی در استقرار یا عدم استقرار سكونتگاه های انسانی دارد، در واقع توریست، مناطقی را برای سكونت  انتخاب می كند كه بالاترین میزان آسایش اقلیمی را داشته باشد. آب و هوا بر مدت زمان ماندن و كیفیت فصلی گردشگری نیز تاثیرگذار است و یک نقش اصلی در انتخاب مقصد و مخارج گردشگری ایفا می كند . هیلوتروپیسم بهترین مثال در این زمینه به شمار می رود بطوریكه معلوم شده است تعداد زیادی از گردشگران به جستجوی مناطقی می پردازند كه از آفتاب آنجا لذت ببرند، درجه حرارتهای بالا و برف مثال هایی از اهمیت منابع اقلیمی برای توریسم تابستانی یا زمستانی محسوب می شود. بنابراین آب و هوا را می توان منبعی در نظر گرفت كه توسط گردشگر مورد بهره‏برداری قرار می گیرد (ذوالفقاری ، 1389 : 45)  بدین ترتیب ، آب و هوا یک سرمایه اقتصادی برای توریسم است كه قابل محاسبه و ارزیابی است، هرچند فرایند ارزیابی هنوز مشكلات فراوانی دارد ( دو فریتاس ، 2001 )  آب و هوا همچنین بر شرایط محیطی كه می تواند مانع ورود گردشگر به آن محیط یا منطقه شود، مانند بیماری های عفونی، به عنوان یک عامل مهم محسوب می گردد. شاید صنعت گردشگری در خط مقدم آسیب پذیری نسبت به تغییرات آب وهوایی به مانند كشاورزی قرار نداشته باشد اما از آن فاصله چندانی ندارد. ضمن اینكه گردشگری نیز از طریق مصرف انرژی و منابع محدود كه منجر به انتشار گازهای گلخانه ای می شود در تغییرات آب و هوایی و اقلیم موثر بوده و فعالیت های بازدید كننده نیز فشار بیشتری بر اكوسیستم تحت فشار وارد می كند. پاسخ انسان به آب وهواشناسی به استثنای جزء حرارتی، عمدا” یک موضوع ادراكی است بطوریكه بعضی از متغیرها كاملا” فیزیكی ، بعضی فیزیولوژیكی، بعضی روانشناختی و بعضی نیز تركیبی از انواع سه گانه فوق است.

 

Tourism Passport to development  1–

 

2-Swarbrook

 

– WTO

 

– D freitas

 

– vasconcelons

 

– Heliotropism

 

– Climate

 

– Human Bioclimatic

 

– Index

 

– Comfort Zone

 

– Gartner

 

– Skinner

 

– Barnard

 

-Tribe

 

– Huschke

 

– Rumney

 

-Durst

 

– Stringer

 

– Perry

 

– Hamilton

 

-Berrittella

 

-Leisure Travel

 

– VFR ( visit friends and relatives)

 

– Gomez

 

– Heliotropism

 

– De Frietas

 

– Greenhouse Gas Emission ( GGES)

 

 

 

 

 

• بیان مسأله

 

مخاطرات طبیعی جزو ویژگی های طبیعت است و هیچ چیز طبیعت بد نیست بلکه  این حوادث زمانی زیانبار خواهند بود که انسان با راه های مقابله با آن آشنا نباشد ، گاهی انواع مخاطرات طبیعی را تا 40 مورد ذکر می کنند که بسیاری از آن ها در ایران نیز اتفاق می افتد(سیاوش شایان و دیگران ،75،1389).مخاطرات را می­توان بر پایه شدت رخداد و منشأ آنها، به دو گروه عمده تقسیم کرد. مخاطرات بر اساس سرعت رخداد، به دو بخش مخاطرات ناگهانی و تدریجی تفکیک می­شوند. زلزله،سیل، زمین لغزش، بهمن، تگرگ و غیره از مخاطرات ناگهانی محسوب می­شوند و خشکسالی، فرسایش، گرم شدن جهانی و غیره از مخاطرات تدریجی به شمار می­آیند (اوزی ترجمه شده به وسیله ظاهری، 1390: 6) (به نقل از خوش اخلاق و همکاران، 1391، 56 ). در مخاطرات تدریجی به دلیل رخداد آرام این پدیده با اتخاذ تدابیر حفاظتی و پیشگیرانه، می­توان خسارت­ها و تلفات وارده را کاهش داد. در حالی که حوادث ناگهانی زمانی که شروع شوند فرصتی برای چاره­اندیشی و مقابله با آن وجود ندارد. بنابراین باید با آگاهی از عوامل به وجودآورنده­ی این حوادث، توان پیش­آگاهی از رخداد آنها را جهت کاهش خسارت و تلفات به دست آورد.

 

یکی از انواع مخاطرات ناگهانی، مخاطرات اقلیمی است که برای جوامع انسانی خساراتی را به بار می آورند.ازجملۀ این مخاطرات، پدیدۀ تگرگ است که در مقیاس خرد موجب تلفات مالی و جانی می شود. تگرگ یکی از پدیده­های جوی مخرب است که باعث خسارات بسیار در بخش­های مختلف همچون کشاورزی می­ شود. بارش تگرگ معمولا از ابرهای کومولونیمبوس انجام می­گیرد. غالبا به شکل رگبار و عموما همراه با رعد و برق، به ویژه در فصل بهار رخ می­دهد. این نوع بارش­ها از ناپایداری همرفتی حاصل می­ شود که در این حالت توده­ی هوا،باید در یک سطح معین، گرم­تر از هوای مجاور خود شود. گرم شدن توده­ی هوا نسبت به محیط اطراف آن، در نزدیکی سطح زمین به دو روش رخ می­دهد. اول اینکه ممکن است یک قسمت از زمین در منطقه­ای وسیع، انرژی تابشی بیشتری نسبت به اطراف کسب کند و به تدریج تا آنجایی گرم شود که گرمای آن، قسمت زیرین توده هوای بالایش را گرم­تر از هوای مجاور خود کند و هوا را ناپایدار گرداند. دوم اینکه توده­ی هوا در مسیر حرکت خود از مناطق گرم عبور کند. گرمای چنین مناطقی از طریق رسانش به هوای گذرنده منتقل می­ شود و قسمت زیرین آن را گرم­تر از قسمت ­های بالایی­اش می­ کند(علیجانی، 1384، 242). رخداد این بارش­ها در فصل بهار و اوایل تابستان همراه با رعد و برق، باد شدید و رخداد سیل سبب آسیب به محصولات کشاورزی( به ویژه درختانی که در این فصل دارای شکوفه­اند)، شده و خسارات فراوانی را به بار می­آورد.تگرگ به عناصر جوی و عوامل جغرافیایی محل وابسته است؛ هر زمان که شرایط جوی و فرایندهای فیزیکی مناسب با موقعیت جغرافیایی محل ترکیب شوند، باعث رخداد و تشدید این پدیده می گردد.

 

تگرگ از دانه یا تکه های یخ به قطر 5 – 50 میلی متر ( و گاهی بیشتر) تشکیل شده است.رشد شدید تگرگ ، حاصل حرکات عمودی شدید و مکرر هوا در درون ابرهای کومولونیمبوس است و این امر باعث می شود که نطفه های تگرگ قطرات آب را به دفعات به دور خود جذب کنند و سبب انجماد آنها شوند؛ از این رو ساختار تگرگ از لایه های شفاف ، نیمه شفاف ، کدر تا شیری رنگ، شبیه به برف ایجاد می شود.تگرگ غالبا به شکل رگبار ، به طور محدود و همراه با رعد و برق ، به ویژه در بهار ، می بارد.(علیجانی و کاویانی، 1383 : 264 ).

 

1-2- اهمیت موضوع

 

تگرگ از لحاظ تغذیه منابع آب زیرزمینی مفید می­باشد اما برای جوامع انسانی زیانهای ناشی از آن به مراتب بیشتر از فواید آن است. بر اساس گزارش فائو از بین 40 نوع بلایای طبیعی ثبت شده در جهان 31 نوع آن در ایران رخ می‌دهد و ایران جزو 10 کشور اول بلاخیز دنیا محسوب می‌شود  (منتشر شده توسط گروه خبری فارمنا در تاریخ ۱۳۹۰ یکشنبه ۲۵ دی ).زیان­های ناشی از تگرگ، بیشتر در بخش کشاورزی و در اثر صدمه دیدن محصولات کشاورزی هنگام رشد و جوانه زدن تأثیرگذار بوده، هرچند که در دیگر بخش ها نظیر ساختمان های مسکونی تلفات حیوانات کوچک و بزرگ، همچنین در پرواز هواپیما و صدمه دیدن اجزای آن اختلال ایجاد می کند. همچنین نقش موثری را در ایجاد سیلاب­های ناگهانی داشته و هر ساله خسارات قابل توجهی را در بعضی از مناطق از جمله شهرستان سنندج  به بار آورده چنانکه کشاورزان به بیمه کردن محصولات خود در برابر این پدیده می پردازند و دولت در قبال خسارتی که به این بخش از فعالیت وارد آمده است هزینه های زیادی را متحمل می شود. مدیر گروه خدمات بیمه ای بانک کشاورزی کردستان  تعداد بیمه گذاران سال 1393را 91 هزار و 665 نفر ذکر کرد و افزود: از این تعداد کشاورز بیش از 87 میلیارد و 652 میلیون ریال بابت حق بیمه محصولات کشاورزی در برابر بلایای طبیعی از جمله بارش تگرگ  دریافت کردیم (خبر گذاری مهر ،کد خبر :1524843330248768086 تاریخ :دوشنبه 19 خرداد 1393 ساعت 15:03).

 

 بنابر اظهار مدیر جهاد کشاورزی شهرستان سنندج  11 هزار هکتار باغ در سطح شهرستان سنندج وجود دارد  در ابتدای فروردین ماه سال 1393 سرمازدگی و بارش تگرگ 95 میلیارد تومان خسارت به باغات شهرستان سنندج وارد کرده است . وی گفت: بر اثر سرمازدگی و بارش تگرگ  در  اوایل فروردین ماه همان سال 100 درصد باغات گردو و 95 درصد درختان هسته‌دار دچار سرمازدگی شدند و به طور کامل از بین رفتند. مدیر جهاد کشاورزی شهرستان سنندج به اجرای طرح سرشاخه کاری درختان خشکیده در سطح باغات اشاره و خاطر نشان کرد: باید در بخش کشاورزی برای مقاوم سازی درختان در مقابل پدیده سرمازدگی و تگرگ  به سمت اصلاح ارقام و ارقام پیوندی مقاوم پیش رویم. (خبر گزاری تسنیم سه شنبه 25 آذر 1393 ساعت 56، 15. )

 

 از دیرباز تاکنون در سراسر دنیا تلاشهای زیادی برای مقابله با این پدیده انجام شده است که مقابلۀ موثر با آن نیازمند مطالعه و شناخت مراکز رخداد تگرگ و عوامل به وجود آورنده و شرایط تکوین آن و تأثیر آنها در مقیاس های زمانی و مکانی معین است.

 

1-3- علت انتخاب و سوال تحقیق

 

شهرستان سنندج  یکی از مناطقی است که همه ساله در فصل بهار بارش تگرگ در آن رخ داده و صدمات زیادی را بخصوص در بخش کشاورزی به بار می آورد. در طول تاریخ  کشاورزان زیادی به دلیل خسارت های حاصله از وقوع بلایای طبیعی در کردستان  هم چون خشکسالی، سیل و تگرگ ،سرما،طوفان و غیره شغل خود را رها کرده و به شهرها مهاجرت کرده اند.هدف این پژوهش بررسی و تحلیل همدیدی در دوره­ 1992 تا 2013 در شهرستان سنندج به منظور کاهش اثرات مخرب تگرگ بعنوان یکی از این پدیده بر بخش کشاورزی است و از این رو ضرورت مطالعۀ بیشتر آن احساس می شود.

 

سیستم ها و توده های هوایی که باعث رخداد تگرگ در این منطقه می شوند کدامند و منشأ آنها از چه مناطقی می باشد؟

 

برای پاسخ به این سوال، بررسی سینوپتیکی ترازهای مختلف جو، بررسی و تحلیل خواهد شد و در این راستا مشخص کردن روزهای تگرگ در  ایستگاه  سینوپتیک سنندج، تهیۀ نقشه های ترازهای مختلف جو و تحلیل آنها در جهت شناسایی سیستم ها و توده های هوایی که باعث رخداد پدیدۀ تگرگ در این منطقه می شوند، انجام خواهند شد.

 

1-4- کلیات منطقه

 

1-4-1- مشخصات کلی شهرستان سنندج

 

این شهرستان در­غرب کشور واقع شده که جزء استان کردستان و در بخش جنوبی آن قرار دارد و بین طول جغرافیایی 45 درجه و 30 دقیقه تا 47درجه و 30 دقیقه طول  شرقی، عرض جغرافیایی 34درجه  تا 35 درجه شمالی قرار گرفته است ، جمعیت این شهرستان در سال 1390، ۳۷۳،۹۸۷ نفر بوده است . شهرستان سنندج با وسعت 5023كیلومترمربع، 2/17 درصد از خاک استان را به خود اختصاص داده است .طیف ارتفاعی این شهرستان از 1192 مترتا بیش از 2931 متر از سطح دریا بوده  بر اساس مطالعات ارزیابی و منابع اراضی از سطح شهرستان 57/41 درصد اراضی كوهستانی، 16/24 درصد تپه­ها و 28/34 درصد بقیه را اراضی دشتی و سیلابی و … تشكیل می­دهند. از طرف غرب با شهرستان مریوان و سرو آباد  ، از شرق با شهرستان قروه ، از جنوب به شهرستان کامیاران و از شمال به شهرستان های دیوان دره و بیجار محدودشده است.با توجه به  شکل (2-1) طیف ارتفاعی آن از  1192 متر  الی 2931  متر از سطح دریا  می­باشد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                     شکل(1-1)  موقعیت جغرافیایی شهرستان سنندج نسبت به کل ایران

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                 شکل (2-1) نقشه ارتفاعی شهرستان سنندج

 

2-4-1- توپوگرافی

 

بخش عمده ی نا همواری های استان کردستان جزو کوههای زاگرس به شمار می رود . پیدایش ناهمواری ها در نتیجه حرکات کوهزایی اواخر دوره ی ترشیاری می باشد به عبارت دیگر در اواخر این دوره نا همواری ها به صورت قطعی تثبیت شده و سپس در طول دوره ی کواترنر تحت تاثیر عوامل فرسایش به صورت نا همواری های کنونی در آمده است .

 

نا همواری های استان کردستان، با توجه به شکل ظاهری ، نحوه ی پیدایش ، جهت ناهمواری و جنس طبقات به دو بخش غربی و شرقی تقسیم می شوند

 

الف) بخش غربی : قسمت اعظم این بخش را کوهها تشکیل می دهند که جنس آنها عمدتا رسوبی از نوع آهکی است . نیمه ی شمالی این بخش دارای کوههای فرسایش یافته ، گنبدی شکل با دامنه های ملایم و یکنواخت و دره های باز می باشد ، که مهمترین ارتفاعات آن عبارتند از : چهل چشمه ،آربابا ، پیازه ، کوره میانه .

 

چهل چشمه وسیع ترین توده کوهستانی و مهمترین کانون آبگیر استان است ، که خط الراس آن حوضه های آبریز دریاچه ارومیه ، دریای خزر و خلیج فارس را از هم جدا می کند .نیمه ی جنوبی بخش غربی ، مشتمل بر رشته کوههای موازی با جهت شمال غربی – جنوب شرقی می باشد ، که در امتداد گسل اصلی و جوان زاگرس گسترش پیدا کرده است .مهم ترین این رشته کوه ها عبارتند از : شاهو ، کوسالان و هورامان .

 

ب) بخش شرقی : این بخش از ناهمواری ها که از جنوب شرقی قروه تا شمال بیجار و قسمت هایی از دیوان دره و سنندج را در بر می گیرد ، به دلیل نفوذ مواد مذاب درون زمین از طریق گسل ها در میان لایه های رسوبی و فشار و حرارت زیاد ناشی از آن ، بیشتر سنگ های آن از نوع دگرگونی هستند ، که وسعت آن ها به سمت شرق افزایش می یابد به طوری که در اطراف قروه کوههای آتشفشانی و کوههای نفوذی (کوه شیدا) به چشم می خورد .

 

مهمترین ارتفاعات این بخش عبارتند از : پنجه علی و به ور و پریشان در جنوب قروه ،شیدا در شمال قروه و شاه نشین و سیاه منصور در شمال بیجار .

 

مهمترین دشت های استان کردستان در این بخش گسترش پیدا کرده اند . از جمله ی این دشت ها بیجار ، قروه ، دهگلان ، چاردولی را می توان نام برد . ویژگی اغلب این دشت ها ارتفاع زیاد آنها است مرتفع ترین دشت این استان دشت «هه و ه تو» می باشد که در شمال غربی دیوان دره قرار دارد.  شهر سنندج از نظر طبیعی محصور بین تپه‌هایی در یک جام فضائی قرار گرفته‌است به طوری که کوه‌ها و تپه‌های (آبیدر، کوچکه رش و توس نوذر که ادامه سلسله جبال زاگرس هستند در اطراف این شهر کشیده شده‌اند؛ و در پاره‌ای از نقاط از جمله جنوب غربی و شمال شرقی رشد و گسترش شهر را محدود کرده‌اند. (جمال ایرانی و همکاران ،7،1391)

 

 

 

3-4-1-  پوشش گیاهی

 

 

 قسمت اعظم استان بر روی رشته كوه زاگرس قرار گرفته و به همین دلیل به لحاظ اقلیمی دارای شرایط ویژه ای می باشد و اشكال مختلف اراضی شامل كوه های مرتفع و دره های عمیق ، دشت های دامنه ای ، فلات ها و اراضی پست در این استان وجود دارد . اقلیم های خشك تا خشك سرد در استان با متوسط بارندگی300 میلی متر (بیجار) تا اقلیم نیمه مرطوب معتدل در غرب استان با متوسط بارندگی حدود 800 میلی متر (مریوان) در استان یافت می شود . نواحی شرقی و مركزی استان متاثر از آب و هوای برخی نواحی مركزی ایران و مناطق غرب متاثر از آب و هوای مدیترانه ای است كه حضور عناصر مدیترانه ای همراه با بارندگی مناسب مؤید این نظر است . به طوری كه شرایط مذكور سبب شده است كه جنگل های بلوط در این منطقه حضور داشته ولی نواحی شرقی استان دارای پوشش استپی می باشد .

 

بیشتر نواحی غربی ، كوهستانی و اغلب پوشیده از جنگل های طبیعی و در نواحی شرقی استان اراضی مسطح ، دشت ها و فلات های نسبتا وسیعی وجود دارند .
از مساحت استان 49.6 درصد معادل 1400 هزار هكتار مراتع ، 11.3 درصد معادل 320هزار هكتار جنگل و 39.1 درصد معادل 110 هزار هكتار اراضی زراعی به خود اختصاص داده است . استان کردستان  دارای 6 حوزه منابع آبی ، سیروان ، قزل اوزن ، زرینه رود ، سیمینه رود ، راز آور ، زاب و رودخانه های متعددی می باشد و مجموع روان آب های استان حدود 8.7 میلیارد متر مكعب كه 17 درصد از منابع آب استان مورد بهره برداری قرار می گیرد .

 

 

 

4-4-1-  اقلیم

 

یکی از اساسی ترین عوامل در تغییر ساختار سطحی سیاره ی زمین اقلیم است و بدون شک طبیعت ، انسان و کلیه ی مظاهر حیات در سطح گسترده ای متاثر از شرایط اقلیمی می باشد ( عدل ، 1339).

 

به طور کلی حالت متوسط کمیت های مشخص کننده وضع هوای یک منطقه را بدون توجه به لحظه ی وقوع آنها اقلیم یا آب و هوای آن منطقه می نامند ( علیزاده ، 1381) .با وجود اینکه آب و هوا نیز از سایر عناصر محیطی ناشی می شود ولی اثر گذاری آن بر سایر عناصر مشهود تر است ، بدون شک پدیده ی بارش و خصوصا به صورت تگرگ حاصل کنش اقلیم و شرایط منطقه است. آب و هوای حوضه ی شهرستان سنندج با توجه به موقعیت کشور و سامانه های اقلیمی موثر بر منطقه مورد مطالعه، خصوصیت اقلیم مدیترانه ای را دارد . (ناصری، 1388) در بخش عمده ای از سال و اواخر آذر تا اوایل فروردین منحنی همدمای صفر درجه سانتی گراد تمام حوضه ی مورد مطالعه را در بر می گیرد ، حد اکثر متوسط بارندگی سالانه ، در ارتفاعات غرب و شمال غربی منطقه و به میزان 800 میلی متر و حد اقل  آن ، در نواحی شمال شرقی استان و به میزان 300 میلی متر است(جمال ایرانی و همکاران ،19،1391)  از طرفی با توجه به توپوگرافی حوضه مورد مطالعه و سامانه های اقلیمی حاکم بر منطقه در دوره ی سرد سال عمده بارش ها به صورت جامد نازل می شود . این خصوصیت بر  بارش تگرگ در طول سال موثر خواهد بود .

 

5-4-1- توده هوا های موثر بر اقلیم کردستان

 

الف) توده هوای منطقه ی معتدل

 

در دوره ی سرد سال به دنبال پسروی رودباد جنب حاره به طرف جنوب ، بادهای غربی به ایران وارد می شوند ، این پیشروی از اوایل پاییز آغاز می شود و تا شروع زمستان باد های غربی بر همه جای ایران استقرار می یابد . گسترش بادهای غربی با تشدید سرعت آن ها همراه است و در نتیجه با خودشان رود باد جبهه ی قطبی را نیز می آورد ، این بادها به همراه موج های کوتاه و بلند خود ، سیکلون ها و آنتی سیکلون ها ی روی زمین مهمترین عامل آب و هوایی ایران در دوره ی سرد سال به حساب می آید . ورود باد های غربی به ایران توسط فرود بلند مدیترانه کنترل می گردد ( علیجانی ، 1379 ). به دلیل آنکه دریای مدیترانه دارای یک موقعیت سیکلون زا می باشد ، در ماه های سرد سال تشکیل سیکلونهای متعددی را ممکن می سازد که پس از تکوین به سوی خاور میانه به حرکت در می آید و بر روی کشور قبرس زبانه ای ایجاد می نماید این زبانه از کشور ترکیه وارد ایران شده و  استان کردستان از جمله شهرستان سنندج  را تحت تاثیر قرار می دهد . علت این امر را می توان چنین تشریح نمود که ارتفاعات زاگرس عمود بر جهت حرکت سیستم توده بوده و عموم این سیستم ها پس از عبور از ارتفاعات زاگرس استعداد ریزش بیشتری را دارا می گردند .

 

 

 

ب) توده هوای سرد سیبری

 

ورود آنتی سیکلون های سرد سیبری به ایران از طرف شمال شرق در دوره ی سرد سال آغاز می شود ، در این موقع ارتفاعات غرب کشور هم به دلیل سردی هوا مرکز فرابار سیبری ادغام می شود ، در نتیجه همه جای ایران تحت سلطه ی این فرابار در می آید ( علیجانی ، 1379) . این توده ی هوا در منطقه ی مورد مطالعه از شمال شرق کشور و از اوخر پاییز تا اواخر زمستان به طور متناوب وارد کشور می شود .  وقتی این توده ی هوا با توده ی هوای گرم و مرطوب مدیترانه ای برخورد می کند ، بارش سنگین برف در اکثر نقاط حوضه ی مورد مطالعه ایجاد می شود . هوای سرد و خشک در صورتیکه با هوای گرم و مرطوب مدیترانه ای برخورد نکند هیچگونه بارندگی ایجاد نمی شود و فقط هوای سرد و خشک در منطقه حاکم می شود .

 

ج) توده هوای پر فشار جنب حاره

 

پر فشار جنب حاره ی آزور پدیده ی غالب  دوره ی گرم ایران است و تمام ایران را در جنوب کوههای البرز تحت استیلا ی خود در می آورد به دلیل نزول دائمی هوا ، هیچ گونه حرکت صعودی انجام نمی گیرد و تمام ایران از آسمانی صاف و بدون ابر و باران بر خوردار است . استقرار دراز مدت هوا بر روی ایران سبب به وجود آمدن توده هوای قاره ای حاره ای  (ct) گرم و خشک می گردد . ارتفاع کف پر فشار جنب حاره ای آزور در همه جای ایران و از روزی به روز دیکر ثابت نیست . در نواحی غربی ایران به سطح زمین بسیار نزدیک است و لی در قسمت های جنوب شرقی از سطح زمین فاصله دارد ( علیجانی ،  1379) . در فصل تابستان حوضه ی شهرستان سنندج همانند سایر مناطق کشور تحت استیلای پرفشار جنب حاره ای قرار می گیرد . با توجه به حد اکثر مطلق دما در منطقه و همچنین نبود بارش فصل گرم سال دلیل قطعی وجود این پر فشار بر منطقه می باشد .تو ده هوای گرم شمال آفریقا و عربستان و بیابان های ایران ، تشکیل دهنده ی این توده هواست که فصل تابستان منطقه را تحت تاثیر قرار می دهد . در جه حرارت این توده هوا بسیار زیاد است و رطوبت آن نیز بسیار کم است . 3 تا 4 ماه از سال در این منطقه و سایر مناطق ایران استقرار می یابند گاهی اوقات بر اثر نفوذ توده هوای گرم و خشک آفریقا و عربستان ، دمای هوا تا درجات بسیار بالا در این حوضه افزایش می یابد که متاثر از این توده هواست ( علیجانی، 1379). با توجه به 4 عامل هوایی نام برده که در آب و هوای فصول گرم و سرد ایران و بخصوص حوضه ی شهرستان سنندج موثرند ، توده هواهایی که حوزه ی شهرستان سنندج را تحت تاثیر قرار می دهند به تفکیک فصول به صورت زیر خلاصه شده است .

 

در دوره گرم سال

 

–پرفشار جنب حاره ای آزور

 

– بری گرمسیری (ct) از منشاء فلات مرکزی ایران ، صحرا و عربستان .

 

در دوره ی سرد سال

 

 

• بحری قطبی (mp) از شمال غرب و غرب ، از مبداء اقیانوس اطلس و مدیترانه .

 

• بری قطبی (cp) از شمال شرق و شمال غرب و از مبداء سیبری

 

• توده هوای شمالگان (ca) از شمال غرب و از مبداء سیبری .

 

بدیهی است توده هواهایی که از جهات غرب و شمال غربی که به این منطقه می رسد اکثر بارندگی های حوضه را تشکیل می دهند .(ناصری ،1388)

 

بررسی و تحقیق در میزان بارندگی های هر ناحیه و پراکندگی آن در طول زمان و مکان اهمیت فراوانی در شناسایی اقلیم هر ناحیه دارد. (جعفر پور ،1356). متوسط بارش در ایستگاه سنندج طی دوره ی بیست ساله (از سال 1367 تا 1386)396 میلیمتر در سال است اما توزیع بارش در ماه های سال بسیار نا متناسب است . (رفاهی 1379)

 

شروع بارش در حوضه ی شهرستان سنندج با پیدایش شرایط جبهه زایی و سیکلون زایی همراه است که با ماه مهر آغاز و تا ماه خرداد 9 ماه از سال ادامه دارد . از ماه خرداد به بعد کاهش شدید بارش بسیار مشهود است . در بهار به دلیل عقب نشینی باد های غربی به طرف شمال ، بارش افت می کند . کاهش و سپس قطع بارش در 4 ماه از سال یعنی از خرداد تا شهریور از خصوصیات این منطقه است . کاهش بارش با افزایش دما و حاکمیت خشکی همراه است (حیدریان ، 1386). ریزش های جوی معلول سیستم های باران زای غربی است.

 

در فصل زمستان تحت تاثیر رطوبت مدیترانه ، همراه با ورود توده هوای سیبری ضمن حد اکثر بارش ، نزولات را به صورت برفی داریم . در فصل بهار نقش رطوبتی دریای مدیترانه چشمگیر است . در فصل پاییز نیز بارش ها متاثر از رطوبت اقیانوس اطلس و در یای مدیترانه می باشند .در فصل تابستان به دلیل استیلای پرفشار جنب حاره بارندگی کم و ناچیز است . در حالت کلی بارش های دوره ی سرد سال بیشتر سیکلونی هستند در حالیکه بارش های دوره ی گرم سال بیشتر همرفتی می باشند . سهم بارش های همرفتی نسبت به سیکلونی بسیار کم است . (علیجانی ،1379).

 

.موقعیت و مشخصات آماری ایستگاه مورد مطالعه

 

قبل از بررسی و تحلیل پراکنش زمانی و مکانی عناصر اقلیمی در منطقه مورد مطالعه لازم است به چگونگی استخراج داده های آب و هواشناسی بپردازیم . از آمار سینوپتیکی ایستگاه سنندج ( از سال 1367 تا 1386) به مدت 20 سال برای دست یابی به نتایج آب و هوا در منطقه استفاده شده است . 

واقعیت اینجاست که گمرک برای جلوگیری از قاچاق تأسیس شده است، بُعد اقتصادی قاچاق بسیار حائز اهمیت است و هر کشوری برای تنظیم واردات و صادرات ناچار به ایجاد ارگانی برای نظارت و ارزیابی این امر می باشد. کشور ایران نیز از این قاعده مستثنی نمی باشد و برای تنظیم و نظارت بر ورود و خروج کالاها و مواد به داخل یا خارج از کشور ارگانی را تأسیس نموده است و سعی به جلوگیری از قاچاق ارز و کالا دارد.

 

سایر کشور های دنیا نیز از گمرک به عنوان امین تولید کننده، مصرف کننده، صادر کننده و وارد کننده یاد می کنند. در شرایطی که امروزه کشورها بیش از پیش به مسائل مالی و اقتصادی وابسته اند نیاز به وضع قوانین بیش از پیش احساس می شود. در این مواد و قوانین که برای ایجاد عدالت و برابری تنظیم شده است با قوانین سایر کشورهای دنیا تفاوت ها و شباهت هایی وجود دارد که رسالت انجام این تحقیق بررسی و تحلیل قیاسی این مجموعه قوانین می باشد.

 

       اساس قاچاق پس از وضع قوانین مربوط به صادرات و واردات به وجود آمده است، هر چه قوانین اصول و چارچوب بیشتری داشته باشند می توانند روی کیفیت و کمیت قوانین اثرگذار باشند. به عقیده ی کانت فیلسوف غرب: «انسان ها علاقه ای شگرف به قانونگذاری دارند ولی علاقه ای شگرف تر به قانون شکنی در آنان وجود دارد». آری به راستی حضور و وجود قوانین برای ایجاد عدالت و برابری بین انسان ها می باشد ولی فطرت انسان ها پذیرای چارچوب نیست، قاچاق معمولاً برای افزایش سود خالص صورت می گیرد. این که برخی به این کار دست می زنند می تواند به دلیل مشکلات اقتصادی باشد، اما قاچاق در حالات وسیع و عمده می تواند از سر زیاده طلبی های انسان ها باشد.

 

       پس از گذاشتن مرزهای سیاسی بین کشورها و پس از آن تولیدات متفاوت در کشورهای متفاوت، قانونگذاران مجبور به ارائه ی قوانینی برای کمک به اقتصاد کشورهایشان شدند. این که یک محل به نام گمرک وجود داشته باشد، برای قانونی شدن و همسانی واردات و صادرات با اقتصاد کشور ها می تواند به تولید کننده ی داخلی کمک نماید؛ اقتصاد را سامان بخشد و در طولانی مدت احساس مثبت بودن در سراسر جامعه ایجاد گردد.

 

هدف اصلی تحقیق حاضر بررسی ماهیت و آثار موارد قاچاق و تخلفات گمرکی در حقوق ایران و حقوق بین الملل می باشد. در تحقیق حاضر به کند و کاو وجود قاچاق و اثرات آن خواهیم پرداخت، ضمن این که به بررسی وضعیت کلی قوانین بین المللی در گمرک می پردازیم. هدف دیگر از تحقیق حاضر بررسی تفصیلی نقاط قوت و ضعف قوانین وضع شده در کشور ایران می باشد. تحقیق حاضر سعی دارد تا در 4 فصل و چند مبحث و چندین گفتار به تطبیق و مقایسه ی قوانین بین الملل گمرک و موارد قاچاق با قوانین و مواد مصوب در کشور ایران بپردازد.

 

مبحث اول: موضوعات روشی

 

گفتار اول: بیان مسأله

 

 

قاچاق کالا بخشی از اقتصاد هر کشور به شمار می آید که با هدف سود آوری از سوی عوامل تجارت غیر قانونی انجام می شود. پدیده قاچاق از جمله مسایل مهم پیش روی کشورهای در حال توسعه از جمله ایران است و بسیاری از سیاست های اقتصادی و بازرگانی این دولت ها که در راستای افرایش رفاه اقتصادی شان انجام می شود، بی اثر یا کم اثر می نماید(کریم، 1391: 113).

 

قاچاق پدیده مذمومی است که مرزهای اقتصاد و تولید ملی کشورها را تخریب می کند و مانع از بهره گیری مناسب از توانمندی ها و استعدادهای بالفعل و بالقوه اقتصادی می شود و یکی از عوامل عمده بر هم زننده معادلات اجتماعی اقتصادی و درآمدی است. این پدیده یکی از دغدغه هایی است که کشورهای در حال توسعه با آن درگیرند. کشورهای مختلف به شیوه های گوناگون به مقابله با این پدیده پرداخته اند. از سیاست های اقتصادی و گمرکی و اقدامات مکمل امنیتی گرفته تا اقدامات تأمینی و قضایی یا فعالیت های فرهنگی و تبلیغی و اقدامات پیش گیرانه دیگر. بسیاری از کشورها با تهیه قوانین و مقررات مناسب سعی در مهار این پدیده داشته اند که ایران و کشور های دیگر نیز از این قاعده مستثنی نمی باشد(یوزباشی، 1391: 167).

 

جرم قاچاق از جمله قدیمی ترین اعمال مجرمانه است که در همان دوره ی اول قانون گذاری (29/12/1312) توسط مقنّن جرم انگاری شده است، که شاید پیشینه ی واقعی آن به زمان شکل گیری نخستین مرزها و تأسیس ابتدایی ترین اشکال گمرك برگردد. به علاوه قوانین زیادی در طول زمان و به طور پراکنده مقرراتی را راجع به این جرم بیان داشته اند از جمله قوانین مرتبط با امور گمرکی، قوانین بودجه و قانون نظام صنفی. آخرین قانونی که در ارتباط با جرم قاچاق مبنای عمل قضات و تابعین قانون بوده است، قانون نحوه ی اعمال تعزیرات حکومتی راجع به قاچاق مصوب1/2/1374 مجمع تشخیص مصلحت نظام می باشد. اما این قانون واجد ایرادات و  ابهامات فراوانی بود و از سوی دیگر مواردی مثل تعریف قاچاق سازمان یافته و یا قاچاق حرفه ای، کاملاً در آن مسکوت مانده بود. لذا برای تصویب یک قانون جامع و رفع اشکالات فوق اقداماتی به عمل آمد که لایحه ی جامع مبارزه با قاچاق، نتیجه و ماحصل همان اقدامات است(رضوانی و دریانورد، 1391: 47).

 

با توجه به اینکه قوانین مربوط به قاچاق و قوانین گمرکی در قوانین جمهوری اسلامی دارای نواقص و مشکلاتی می باشد، لذا برای اصلاح قوانین باید به بررسی قوانین مربوط به حقوق بین الملل پرداخت و بعد از تشخیص نقاط قوت و ضعف بتوان به تدوین قانون بهتر، جامع تر و کامل تری پرداخت. از این رو در تحقیق حاضر سعی بر آن داریم تا بعد از بررسی نواقص قوانین ایران ، به بررسی قوانین بین المللی بپردازیم و پس از آن به قیاسی جامع از مواد این قوانین دست یابیم.

 

گفتار دوم: ضرورت و اهمیت تحقیق

 

نقش و جایگاه مراجع و محاکم رسیدگی کننده به بزه قاچاق دارای اهمیت فوق العاده بوده زیرا که تمامی زحمات، تلاش ها و فعالیت های دستگاه ها اعم از مراجع قانون گذاری و اجرایی به ویژه واحدهای کاشف و ادارات وصول درآمدهای دولت در کشف کالاهای قاچاق و تشکیل پرونده و انجام اقدامات لازم قانونی علیه مرتکبین قاچاق زمانی تحقق می یابد که محاکم و مراجع موصوف هم سو و هماهنگ با تفکر کلی نظام در جهت مبارزه قوی و قاطع با این پدیده شوم باشند(مرادی قادی، 1391: 173).

 

در کنار عوامل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی که زمینه ساز فعالیت های غیرقانونی به ویژه در بخش تجارت خارجی هستند، برخی زیرساخت های اقتصادی نیز زمینه لازم برای این گونه فعالیت ها را فراهم می کنند. از جمله مهم ترین عوامل زیرساختی اقتصاد کشورها، قوانین و مقررات مرتبط با مبادلات خارجی آن ها است(کریم، 1391: 113).

 

وجود قوانین مختلف به همراه دستورالعمل ها و آیین نامه های متعدد، که گاه در تعارض و تناقض با یکدیگر هستند، موجب بروز اشکالات عدیده از مرحله کشف قاچاق تا اجرای رأی صادره می گردد(کریم، 1391: 115).

 

با توجه به این که افراد جامعه نیازمند اشتغال و کسب درآمد هستند، باید به این نکته توجه داشت که قاچاق می تواند بر روی تولید، اقتصاد، اشتغال و… اثر منفی بگذارد و موجب خسارات جبران ناپذیری در اقتصاد کشورها گردد. لذا با توجه به این مسئله این تحقیق و موضوعی که در آن مورد کند و کاو قرار می گیرد دارای اهمیت ویژه ای می باشد.

 

گفتار سوم: اهداف تحقیق

 

هدف کلی

 

مطالعه تطبیقی ماهیت و آثار موارد قاچاق و تخلفات گمرکی در حقوق ایران و حقوق بین الملل

 

اهداف ویژه

 

بررسی نواقص مواد و قوانین قاچاق و تخلفات گمرکی در حقوق ایران

 

بررسی نواقص مواد و قوانین قاچاق و تخلفات گمرکی در حقوق بین الملل

 

بررسی نقاط قوت مواد و قوانین قاچاق و تخلفات گمرکی در حقوق ایران

 

بررسی نقاط قوت مواد و قوانین قاچاق و تخلفات گمرکی در حقوق بین الملل

 

گفتار چهارم: سئوال های تحقیق

 

سئوال اصلی اول

 

آیا بین قوانین و مواد قاچاق و تخلفات گمرکی در قوانین ایران و قوانین بین الملل شباهت های زیادی وجود دارد؟

 

سئوال های فرعی

 

آیا بین شیوه اجرای احکام صادره در مبارزه با تخلفات گمرکی در قوانین ایران و قوانین بین الملل شباهت های زیادی وجود دارد؟

امروزه صنعت گردشگری یا جهانگردی به عنوان یکی از ابزارها و راه کارهای مناسب جهت کسب درآمد و شکوفایی اقتصاد دولت‌ها و ملت‌ها از یک سو و توسعه و آبادانی مناطق در نقاط مختلف دنیا از سوی دیگر مطرح می‌باشد (ابراهیم زاده و آقاسی زاده، 1390: 6). کشورهای مختلفی در دنیا جهت دستیابی به توسعه، راهبردهای متفاوتی را در نظر می­گیرند. یكی از راهبردهایی كه اخیراً در اغلب كشورهای جهان مورد توجه قرار گرفته، توسعه و گسترش روزافزون گردشگری بخصوص فعالیت‌های مرتبط با اكوتوریسم است (قادری، 1383: 36). در این راستا با توجه به تبدیل شدن صنعت گردشگری به یکی از صنایع برتر دنیا و توانایی بالقوه کشور ایران در این زمینه، می­توان از گردشگری و به ویژه فعالیت‌های اکوتوریستی به عنوان یکی از بهترین گزینه­ ها برای جایگزینی درآمدهای حاصل از نفت نام برد. اهمیت توسعه اکوتوریسم زمانی برای کشور نمایان می­ شود که بدانیم زمان متوسط سفر 50 درصد اکوتوریست های جهان بین 8 تا 14 روز است و هر اکوتوریست به طور متوسط بین یک هزار تا یک هزار و 500 دلار درآمد ارزی به ارمغان می­آورد(اشتری مهر جردی، 1383: 78). از طرف دیگر، سازمان جهانی جهانگردی رشد سالانه صنعت گردشگری را تا سال 2010 بین 6 درصد بیان کرده است که اکوتوریسم با 4/3 تا 7/6  درصد بیان کرده است که اکوتوریسم با رشد سالانه 30 تا 40 درصد، بالاترین رشد در بخش های مختلف گردشگری را به خود اختصاص داده است. بر این اساس در سال 2004 اکوتوریسم رشدی 3 برابر صنعت گردشگری، در کل داشته است. همچنین بر اساس نظر شورای جهانی اکوتوریسم در پایان سال 2010 حدود 50 درصد گردشگران متعلق به بخش اکوتوریسم بوده است(موحد و همکاران، 1393: 182). در کنار اهمیت ذکر شده می‌توان به قابلیت بالای کشور اشاره کرد که از نظر تنوع صنایع دستی ایران جزء 3 کشور برتر دنیا به حساب می ­آید (زنگی آبادی و همکاران، 1385: 131). از لحاظ جاذبه‌های فرهنگی و طبیعی در بین 5 کشور برتر دنیا و از لحاظ جاذبه‌های تاریخی در رتبه 10 قرار گرفته است(نعمتی، 1384: 107). یکی از مناطق مستعد کشور در زمینه اکوتوریسم شهر کرمانشاه است که با توجه به محیط جغرافیایی خود پتانسیل­های بالقوه‌ای در این زمینه دارد. در این راستا در این پژوهش سعی می­ شود که جاذبه­های گردشگری شناسایی و با بهره گرفتن از مدل­ TOPSIS رتبه ­بندی گردند و در نهایت با بهره گرفتن از مدل تحلیل استراتژیک SWOT راهبردهای استراتژیک جهت توسعه پایدار فعالیت‌های اکوتوریسم در شهر کرمانشاه ارائه شود.

 

 

 

1 – 2- بیان مسأله و ضرورت تحقیق

 

امروزه همه کشورها، اعم از توسعه یافته و در حال توسعه پذیرفته‌اند که هر توسعه‌ای تنها با برنامه‌ریزی امکان‌پذیر است. این موضوع به خصوص در ارتباط با توسعه پایدار اهمیت بیشتری می­یابد. در این ارتباط حرکت به سمت توسعه پایدار گردشگری، به دلیل اهمیت خاص گردشگری و تأثیرات بالقوه مثبت و منفی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و زیست محیطی که می‌تواند داشته باشد بدون برنامه‌ریزی دقیق و مناسب امکا‌ن‌پذیر و دست نیافتنی خواهد بود (تقوایی و همکاران، 1388: 49). گردشگری پدیده­ای است كهن كه از دیر باز در جوامع انسانی وجود داشته است و به تدریج با طی مراحل تاریخی مختلف به موضوعی فنی، اقتصادی و اجتماعی تبدیل شده است. گردشگری بر پایه عامل اساسی سفر و جابجایی قرار دارد در نتیجه دگرگونی­های آن تابع تغییرات مختلفی از قبیل دگرگونی­های ناشی از انگیزه سفر و وسیله حمل و نقل است. عواملی مانند انقلاب صنعتی، رشد سریع شهرنشینی، مالكیت وسیله نقلیه، افزایش اوقات فراغت و سطوح درآمد و به دنبال آن امنیت بیشترین تاثیر را در رشد صنعت جهانگردی داشته‌اند (کریم پناه، 1384: 2). امروزه صنعت گردشگری یا جهانگردی به عنوان یکی از ابزارها و راه کارهای مناسب جهت کسب درآمد و شکوفایی اقتصاد دولت‌ها و ملت‌ها از یک سو و توسعه و آبادانی مناطق در نقاط مختلف دنیا از سوی دیگر مطرح می‌باشد (ابراهیم زاده و آقاسی‌زاده، 1390: 6)؛ به نحوی که این صنعت سومین پدیده اقتصادی پویا و در حال توسعه پس از صنایع نفت و خودرو به شمار می‌رود (نظری، 1380: 5). کشور ایران نیز از جمله مناطق پراستعداد در این زمینه به شمار می‌رود و جاذبه‌های فراوان طبیعی – تاریخی و فرهنگی آن زبانزد خاص و عام است (کاظمی، 1386: 1). ایران به عنوان یکی از کشورهای در حال توسعه که ذخایر نفتی آن به عنوان منبع اصلی کسب درآمد در آینده‌ای نه چندان دور به پایان می‌رسد. برای ایجاد یک توسعه همه جانبه و پایدار و همچنین جایگزینی منابع جدید کسب درآمد بجای منابع نفتی نیازمند استفاده از تمامی امکانات و قابلیت‌های خود می‌باشد. در این راستا صنعت گردشگری و مسافرت که یکی از بزرگ‌ترین صنایع در جهان است (Liu et al, 2011: 413) و بر اساس آمار و ارقام منتشره از سوی سازمان جهانی گردشگری در هزاره جدید به بزرگ‌ترین منبع درآمد جهانی تبدیل گردیده (Tohidy, 2011: 207)، بطوریکه اقتصاددانان این صنعت را سومین پدیده اقتصادی پویا و روبه رشد پس از صنعت نفت و خودروسازی می‌دانند مطرح می‌شود(نظری، 1380: 5). توریسم به عنوان یک ابزار اقتصادی (Liu et al, 2006: 159; Yasarata et al, 2010: 346)، تأثیر بسزایی در تقویت بنیان‌های اقتصادی جوامع دارد (کاظمی، 1387: 81). طبق آمار شورای جهانی مسافرت و گردشگری در سال 2011، 01/9 درصد از کل تولید ناخالص داخلی(GDP) ، 8/8 درصد اشتغال ،5/4 درصد سرمایه‌گذاری و 8/5 درصد کل صادرات جهان از صنعت گردشگری است. امروزه بخش صنعت گردشگری، به طور مستقیم و غیر مستقیم بیش از ۲5۰ میلیون فرصت شغلی تمام وقت، نیمه وقت و فصلی به وجود آورده است (WTTC, 2011). بنا بر آمار سازمان جهانی گردشگری در سال ۲۰10 تعداد گردشگران در سرتاسر جهان بالغ بر 940 میلیون نفر بوده و از این جریان گردشگری، مبلغی حدود 919 میلیارد دلار به طور مستقیم وارد چرخه اقتصاد جهان شده است (WTO, 2011) و پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۰ درآمد گردشگری به۲۰۰۰ میلیارد دلار برسد، کشور ایران با توجه به جاذبه‌های فرهنگی، تاریخی و طبیعی در رده۱۰کشور اول دنیا قرار دارد (محسنی،۱۳۸۸: 153). اما بر طبق آخرین آماری که سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران رسماً اعلام کرده، در سال 1389تنها تعداد 3 میلیون و 121 هزار و 281 گردشگر وارد کشور شده است و در بین 185 کشور رتبه 133 را بدست آورده است (سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، 1390). همچنین بر اساس سند چشم انداز 20 ساله در پایان برنامه چهارم، رقم جذب گردشگر باید 6/2 میلیون نفر و درآمد آن از این محل 2/3 میلیارد دلار می‌رسید. همچنین در برنامه پنجم، سال 93، جذب گردشگر به 5/6 میلیون نفر و درآمد آن از این محل 8 میلیارد دلار و در برنامه ششم، سال 98، جذب گردشگر به 13 میلیون نفر و درآمد آن به 16 میلیارد دلار برسد. طبق سند چشم‌انداز در افق 1404 (2025 میلادی) جذب توریست باید 5/1 درصد و درآمد آن 2 درصد رشد داشته و پذیرای 20 میلیون گردشگر با درآمدی حدود 25 میلیارد دلار باشد ولی با توجه به آمار موجود نه تنها این بخش از برنامه چهارم محقق نشده است، بلکه به نظر می‌رسد اهداف مورد نظر در چشم انداز 20 ساله کشور ایران با توجه به شرایط گردشگری در این کشور، بلند پروازانه است (قلی زاده، 1389: 6). اکوتوریسم یکی از جنبه­ های گردشگری محسوب می‌گردد. رویکرد به اکوتوریسم به عنوان الگوی فضایی گردشگری در طبیعت، امروزه مورد توجه فراوانی قرار گرفته است. اکوتوریسم می­رود تا در قرن بیست و یکم بسیاری از فضاهای جغرافیایی را تحت تاثیر قرار داده و الگوی فضایی جدیدی را در نواحی مختلف جغرافیایی ایجاد نماید (رخشانی نسب و ضرابی، 1388: 42). این نوع از توریسم در حال حاضر توجه زیادی را به خود جلب کرده است و رشد فزاینده‌ای را دارد. از سوی دیگر با توجه به ورود مباحثی نظیر توسعه پایدار به جوامع مختلف، اکوتوریسم اهمیت فوق­العاده­ای را به دست آورده است، تا جای که سال 2002 از سوی سازمان جهانی توریسم سال بین‌المللی اکوتوریسم نامیده شده است (حیدری چیانه، 1383: 84). بر اساس برآورد سازمان جهانی گردشگری (WTO) در حالی که رشد عمومی صنعت توریسم برای نخستین دهه پیش رو(2000 تا 2010) بین 3/4 تا حداکثر 7/6 درصد پیش‌بینی شده بود، یافته­ های موجود بیانگر آن است که بیشترین قسمت از این رشد در بخش اکوتوریسم به وقوع پیوسته و به طور کلی رشد این بخش بین 10 تا 30 درصد خواهد بود. به این ترتیب انتظار می­رود تا یک دهه دیگر شمار طبیت­گردان که اکنون 7 درصد از کل مسافران جهان را شامل می­ شود، به بیش از 20 درصد برسد(رخشانی­نسب و ضرابی، 1388: 42 – 43). شهر کرمانشاه با توجه به دارا بودن مناطق ممتاز گردشگری مانند طاق بستان ، سراب نیلوفر، پارک کوهستان، تاریخ کهن و میراث فرهنگی کم نظیر، دارای قابلیت‌های بسیار زیاد برای جذب گردشگر می‌باشد که در مجموع می‌تواند بر اقتصاد منطقه تأثیر قابل توجهی داشته باشد. با این وجود، شواهد حاکی از عدم رونق صنعت گردشگری در این شهر است. خصوصاً برنامه‌های موجود توفیقی در جذب گردشگران علاقه‌مند به طبیعت و طبیعت‌گردی نداشته‌اند. پژوهش حاضر در صدد ارزیابی و رتبه‌بندی توان­های اکوتوریسم و ظرفیت­های گردشگری در شهر کرمانشاه می‌باشد و هم چنین به دنبال ارائه راهکارهایی برای گسترش جذب طبیعت­گرد به این شهر با توجه به حداقل آسیب رسانی به جاذبه‌های اکوتوریسمی طبیعی است.

 

 

 

1- 3- پیشینه تحقیق

 

در زمینه گردشگری خصوصاً اکوتوریسم(طبیعت گردی) در سطح دنیا و ایران پژوهش­های صورت گرفته است که می­توان به موارد زیر اشاره کرد.

 

ویلیامز و همکاران در سال 1996 از جی.آی.اس برای ثبت و تحلیل اطلاعات حاصل از سیاهه برداری از منابع توریسم در بریتیش کلمبیا استفاده کردند. علی رغم توا نایی جی .آی.اس در برنامه‌ریزی توریسم و تفرج در این منطقه، عملی‌ترین کاربرد آن از نقطه نظر دسترسی به داده‌ها، تحلیل الگو‌های زمانی و مکانی بازدید کننده از تسهیلات و خدمات پارک می‌باشد.

 

بوید و باتلر (1996) کاربردهای GIS را در تعیین پهنه‌های مناسب برای اکوتوریسم در انتاریوی شرقی توصیف کردند. ابتدا یک فهرست از منابع و لیستی از معیارهای مورد نظر برای اکوتوریسم تهیه کردند. سپس از تکنیک‌های GIS به منظور سنجش رتبه‌بندی پهنه‌های مختلف بر طبق مدل و معیار ها استفاده شد و در مرحله بعد از جی .آی.اس برای شناسایی مكان‌هایی با بهترین پتانسیل و توان به کار گرفته شد. کریستودولاکیس و همکاران (1998) در مقاله خود تحت عنوان یک مدل قیاسی در حمایت از اهمیت کاربرد GIS در توریسم معتقدند که این تکنیک فرصت­های زیادی را برای توسعه کاربردهای مدرن توریسم به کمک نقشه جهت نمایش اطلاعات برای کاربران با روش­های موثر ارائه می­دهد.

 

بانرجی(2002) در مقاله‌ای به شناسایی سایت­های اکوتوریسم بالقوه با بهره گرفتن از سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور در جنگل­های میدناپور در غرب بنگال در هند پرداخت و عنوان کرد که بخش غربی منطقه به علت جنگل­های سرسبز، حیات وحش و میراث فرهنگی غنی برای توسعه اکوتوریسم مناسب است.

 

فوکات در سال 2003 در طی تحقیق خود، مدیریت اکوتوریسم مبتنی بر جامعه را نوعی حرکت به سوی پایداری در ونتانیلا در مکزیکو بیان کرد. در واقع این مطالعه پایداری »مدیریت مبتنی بر جامعه در ونتانیلا« که در ساحل جنوبی پاسیفیک در مکزیکو واقع است، ارزیابی کرد .سی.بی.ای.ام در واقع تلاشی برای ادغام مدیریت جامعه و اهداف اکوتوریسم می‌باشد. دلیل گسترش مدیریت مبتنی بر جامعه به ویژه در کشور های با تنوع زیستی زیاد، ایجاد صلح و آرامش و حفظ و نگهداری تنوع زیستی، قومی و محلی است.  مشارکت جامعه در مدیریت فعالیت‌های مربوط به حفاظت، جامعه را به سمت تعهد و باور حفاظت محلی تشویق می‌کند. با این حال دیدگاه مدیریتی بر جامعه یک نوش دارو نیست و باید به عنوان بخشی از سیاست مدیریت یک پارچه برای اکوتوریسم و توسعه مناطق ساحلی تلقی گردد.

 

نیلسون (2004) در مطالعه خود در پارك ملی آمریکا با بهره گرفتن از مدل سوآت، چارچوبی مفهومی را برای تحلیل سیستمی منطقه مورد مطالعه خود فراهم نمود و از این طریق، کلیه نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدهای موجود در پارك را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد.

 

وارر و لاوتونا(2007) در مقاله خود، ادبیات اکوتوریسم و اثرات زیست محیطی آن از دید حیات وحش بررسی کردند.

 

ورینگ و نیل (2009) در کتاب خود، اثرات، پتانسیل و امکان تجزیه و تحلیل اکوتوریسم در کشورهای در حال توسعه را بررسی کردند.

 

هونک (2010) در مقاله‌ای به بررسی اکوتوریسم پارک ملی پنانگ با بهره گرفتن از روش SWOT پرداخته و عوامل اجتماعی، اقتصادی و محیطی منطقه را مورد بررسی قرار داده است.

 

در کشور ایران نیز مطالعاتی با محتوای مشابه در مورد صنعت گردشگری و اکوتوریسم آن در نقاط مختلف صورت گرفته است.

 

کریمی(1383) در پژوهشی مکانیابی پهنه‌های مناسب برای اکوتوریسم در مناطق ساحلی شهرستان­های رودسر تا آستانه اشرفیه در استان گیلان با استفاده GIS را مورد ارزیابی قرار داد. نتایج نشان داد که در اکوتوریسم متمرکز پهنه‌های دارای توان اکولوژیک واقع در شهرستان لاهیجان در اولویت اول و پهنه های واقع در شهرستان­های لنگرود، رودسر و آستانه اشرفیه به ترتیب در اولویت‌های بعدی قرار دارند و در اکوتوریسم گسترده پهنه‌های دارای توان اکولوژیک در محدوده واقع در شهرستان لاهیجان در اولویت اول و بعد به ترتیب محدوده های واقع در شهرستان های آستانه اشرفیه، لنگرود و رودسر قرار دارند.

 

پارسایی(1386) در پژوهشی امکان سنجی نواحی مستعد اکوتوریسم در کهگیلویه و بویراحمد را با بهره گرفتن از مدل اکوتوریسم و GIS مورد برسی قرار داد. یافته‌های پژوهشی وی نشان داد که در بخش امکان‌سنجی نواحی مستعد اکوتوریسم، اقلیم آسایش شهرستان‌های بویراحمد و دنا برای تفرج تابستانه و گچساران و کهگیلویه برای تفرج زمستان مناسبند.

 

فرج‌زاده اصل و کریم‌پناه (1387) در مطالعه‌ای، پهنه‌های مناسب توسعه اکوتوریسم را با بهره گرفتن از GIS در استان کردستان مورد بررسی قرار داد و در پایان به این نتیجه رسیدند که حدود 80 درصد از پهنه­های استان دارای پتانسیل لازم برای توسعه انواع فعالیت­های اکوتوریستی را دارا می­باشد.

 

محمدی ده­چشمه و زنگی آبادی (1387) در مقاله­ای به امکان­سنجی توانمندی­های اکوتوریسم استان چهارمحال و بختیاری به روش SWOT، پرداختند. نتایج نشان داد که این استان به دلیل موقعیت جغرافیایی و واقع شدن بین دو قطب صنعتی اصفهان و خوزستان، داشتن آب و هوایی مطبوع و دلپذیر به ویژه در فصل بهار و تابستان و بهره­مندی از مناطر چشم‌نواز طبیعی، ظرفیت تبدیل شدن به یکی از قطب‌های بزرگ طبیعت­گردی کشور را داراست.

 

رخشانی‌نسب و ضرابی(1388) در پژوهشی چالش­ها و فرصت­های توسعه اکوتوریسم در ایران را مورد ارزیابی قرار داد. نتایج پژوهش نشان داد که چالش‌های فراوان در صنعت اکوتوریسم کشور وجود دارد. به گونه‌ای که حدود 90 دلار از سهم تولید طی هر خانوار ایرانی برای رونق توریسم و اکوتوریسم به بازار جهانی پرداخت می‌شود. در حالی که سهم ایران از این بازار اندک است.

 

مخفی و همکاران (1388) در مقاله‌ای به تحلیل پهنه‌های مناسب توسعه اکوتوریسم در شهرستان تویسرکان با بهره گرفتن از سیستم اطلاعات جغرافیایی پرداخت. و در پایان به این نتیجه رسید که 47/24 درصد از کل وسعت شهرستان تویسرکان دارای توان انجام فعالیت‌های اکوتوریستی می­باشد.

 

نوری و همکاران (1389) در پژوهشی به امکان­سنجی جذب اکوتوریسم در مناطق کویری (مطالعه موردی: تله کابین طزرجان) پرداختند. و در پایان به این نتیجه رسیدند که در محدوده مورد نظر پهنه‌های با توان تفرج متمرکز با درجه مرغوبیت 1 دارای مساحت بسیار کم (3918 متر مربع) که ناشی از محدویت خاک، آب، پوشش گیاهی و اقلیم منطقه می‌باشد. در منطقه سایت‌های 1 و 2 دارای توان تفرج گسترده با درجه مرغوبیت 2 می‌باشد و سایت‌های پیشنهادی 3 و 4 از درجه مرغوبیت 1 جهت تفرج متمرکز برخوردار می‌باشد.

 

 نعمت گرگانی و همکاران (1390) تدوین استراتژی مدیریت اکوتوریسم در منطقه‌ی گردشگری رامسر به روش AHP مورد ارزیابی قرار دادند و در نهایت با بهره گرفتن از روش AHP مشخص شد كه منطقه­ ساحلی ارزش اكوتوریسمی بیشتری دارد.

 

صفاری و همکاران (1391) در پژوهشی به شناسایی پهنه های مستعد توسعه اكوتوریسم در شهرستان كازرون پرداختند. ایشان به این نتیجه رسیدند كه این منطقه از نظر جاذبه‌های اكوتوریسم و ژئوتوریسم دارای پتانسیل­های بسیار مطلوبی بوده و بایستی برای استفاده از این جاذبه ها برنامه‌ریزی‌های مناسب صورت گیرد.

 

موحدی و همکاران(1392) به شناسایی و محاسبه ظرفیت تحمل پهنه‌های مستعد توسعه اكوتوریسم در منطقه سبلان پرداختند. نتایج

 نشان داد که مطالعه شرایط موجود گردشگری و ارزیابی آن  گویای آن است كه عدم توجه به آستانه تحمل زیست محیطی منابع تفرجگاهی در سطح منطقه سبلان میتواند پایداری این منابع را حتی در كوتاه مدت در معرض خطر جدی قرار دهد و روند تخریب آن را تشدید نماید.

 

حاجی‌نژاد و یاری(1392) برنامه‌ریزی راهبردی اكوتوریسم با بهره گرفتن از مدل تركیبی TOPSIS – SWOT مورد: پارك جنگلی بلوران كوهدشت را مورد مطالعه قرار دادند. نتایج مدل SWOT نشان داد که 8 نقطه قوت، 9 نقطه ضعف، 7 تهدید و 7 فرصت بررسی شد و 25 استراتژی متناسب و كاربردی ارائه گردید. هم‌چنین نتایج مدل TOPSIS نشان داد که تهدیدات بیرونی تأثیر بیشتری در مقایسه با سایر عوامل در گردشگری پارك دارند از این‌رو برای توسعه­ اكوتوریسم در این منطقه استراتژی های تدافعی در اولویت قرار می­گیرند.

 

جوان و همکاران(1393) در پژوهشی برنامه‌ریزی توسعه اکوتوریسم در استان کردستان با بهره‌گیری از شاخص ­های زیست اقلیمی را مورد مطالعه قرار دادند. نتایج تحقیق، حاکی از آن است که علیرغم آنکه اقلیم منطقه از شرایط خنک تا بسیار سرد متغییر می‌باشد، لیکن ماه‌های خرداد، تیر و مرداد دارای آسایش اقلیمی روزانه و شبانه کاملاً مطلوب و ماه‌های اردیبهشت و شهریور دارای شرایط نسبتاً مطلوب جهت برنامه‌ریزی و بهره‌برداری توریستی در استان می‌باشند. نتایج حاصل از این پژوهش در استان کردستان، می‌تواند راهنمای عمل مدیران و سیاستگذران حوزه توریسم، به منظور برنامه‌ریزی توسعه اکوتوریسم منطقه بوده و مورد بهره‌برداری آنان قرار گیرد.

 

موحد و همکاران(1393) راهبردهای توسعه اکوتوریسم استان کردستان با بهره گرفتن از مدل SWOT و QSPM  را بررسی کردند. نتایج نشان داد که راهبرد ST، بهترین راهبرد جهت حرکت به سمت توسعه مطلوب اکوتوریسم در کردستان محسوب می‌شود.

 

 

 

1-4- اهداف تحقیق

 

شهر کرمانشاه با دارا بودن مواهب طبیعی فراوان، برخورداری از شرایط اقلیمی مساعد به ویژه در فصل تابستان، وجود جنگل‌های انبوه و جاذبه­های طبیعی، نزدیکی و قابلیت دسترسی به استان‌های همجوار، وجود یادمان‌های ارزنده تاریخی، توان بالقوه عظیمی را در زمینه گردشگری و به خصوص اکوتوریسم در خود نهفته دارد که بهره‌برداری از آن به عنوان یکی از مهمترین منابع اقتصادی در کنار بخش کشاورزی، خدمات و صنعت به شمار آید. اهداف پژوهش به شرح زیر می‌باشند:

 

• شناخت و بررسی ظرفیت­های اكوتوریسم و مهمترین قابلیت‌های بالقوه و بالفعل اكوتوریسمی منطقه

 

• تهیه نقشه‌های موضوعی در زمینه‌های مختلف مرتبط با اکوتوریسم در منطقه

 

• اولویت‌بندی توان­های اکوتوریسمی شهر کرمانشاه جهت سرمایه‌گذاری

 

• ارائه پیشنهادهای راهبردی جهت بهبود وضعیت گردشگری در منطقه

 

• سطح‌بندی استراتژی­ های توسعه سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری شهر کرمانشاه

 

• تعیین اولویت‌های سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری.

 

 

1-5- سؤالات تحقیق

 

• اولویت‌های سرمایه‌گذاری در بخش اکوتوریسم شهر کرمانشاه کدام است؟

 

• کدام یک از عوامل داخلی و خارجی در توسعه اکوتوریسم شهر کرمانشاه نقش دارند؟

 

 

1-6- فرضیه‏های تحقیق

 

• به نظر می‌رسد وجود جاذبه‌های اکوتوریستی در منطقه مهمترین عامل سرمایه‌گذاری باشند.

 

• به نظر می­رسد محیط درونی(عوامل داخلی) تاثیر بیشتری بر اولویت‌های سرمایه‌گذاری در شهر کرمانشاه دارد.

 

 

1-7- روش شناسی تحقیق

 

پژوهش حاضر از نظر ماهیت از جمله تحقیقات توصیفی – تحلیلی است که از لحاظ هدف کاربردی-توسعه­ای و از نظر جمع‌ آوری داده ­ها از نوع پیمایشی و برای جمع‌ آوری داده ­ها از مطالعات کتابخانه­ای و بررسی­های میدانی مانند پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده استفاده می­ شود. جامعه­ آماری پژوهش را، کارشناسان، صاحب نظران، برنامه‌ریزان گردشگری و کارشناسان اداره­ی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خواهد بود که برای دستیابی به شاخص ­های پژوهش از روش دلفی و از طریق پرسشنامه ارزیابی می­گردد. همچنین در ادامه پژوهش جهت رسیدن به اهداف پژوهش از تکنیک TOPSIS و SWOT  استفاده گردید.

 

 

 

1-8- ابزار گردآوری داده‌ها

 

• استفاده از کتابخانه برای جمع‌ آوری مبانی نظری و پیشینه تحقیق

 

• استفاده از کتاب­ها، فصلنامه­ها، مجله‌ها، مقاله­ها و پایان‌نامه‌ها

 

• استفاده از داده ­های سازمان های مربوطه و تجزیه و تحلیل آنها

 

• استفاده از نقشه های سازمان نقشه‌برداری کشور

 

• استفاده از پرسشنامه و مصاحبه حضوری

 

• مطالعات میدانی جهت گردآوری اطلاعات

 

• استفاده از نرم‌افزارها و مدل­های علمی جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها

 

 

1-9- جامعه آماری و روش نمونه‏گیری

 

جامعه آماری پژوهش حاضر را مدیران، برنامه‌ریزان و صاحب­نظران حوزه گردشگری در شهرستان کرمانشاه و استان تشکیل می­دهد که داده ­های پژوهش از طریق پرسشنامه و مصاحبه و مطالعات میدانی جمع‌ آوری می‌گردد. روش نمونه‌گیری این پژوهش تصادفی ساده می‌باشد.

 

 

 

1 – 10- روش‌ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده‏ها

 

ابتدا برای دست‌یابی به شاخص ­های پژوهش یک پرسشنامه باز بر اساس تکنیک دلفی طراحی می­گردد. به عبارتی هدف از تکنیک دلفی، جمع آوری اطلاعات و کسب نظرات از کارشناسان به منظور تسهیل فرایند حل معضل تصمیم ­گیری و برنامه‌ریزی می­باشد. با بهره گرفتن از شاخص‌های به دست آمده سایر پرسشنامه‌های پژوهش طراحی می‌گیرد و بعد از پیمایش داده ­های حاصل از پرسشنامه ­های پژوهش از تکنیک تصمیم‌گیری چند معیاره TOPSIS  و مدل راهبردی SWOT برای تجزیه و تحلیل عناصر تشکیل دهنده موضوع استفاده گردید. مدل­های تحلیلی پژوهش TOPSIS و SWOT است که برای اولویت بندی و تعیین اهمیت اکوتوریسم به کار گرفته می‌شوند. به منظور تعیین مجموعه عوامل داخلی و خارجی موثر در گردشگری و اکوتوریسم استان از نظرات کارشناسان گردشگری در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان استفاده می‌گردد. بعد از جمع‌ آوری اطلاعات جهت آمایش داده‌ها و تنظیم گزارش وضع موجود تکنیک TOPSIS به کار برده می‌شود. برای وزن‌دهی به شاخص‌ها در این تکنیک، از پرسش‌نامه استفاده و در نهایت، شهر کرمانشاه به لحاظ اکوتوریسم اولویت‌بندی و نزدیکی نسبی به وضعیت ایده‌ال در هر بخش محاسبه می‌گردد. در ادامه از تکنیک SWOT یا تکنیک شناسایی نقاط قوت و ضعف، فرصت­ها و تهدیدها برای ارزیابی وضعیت گردشگری استفاده می‌گردد. به عبارتی مدل تحلیل استراتژیک یکی از ابزارهای استراتژیک تطابق نقاط قوت و ضعف در محیط داخلی با فرصت‌ها و و تهدیدات در محیط بیرونی است. در نهایت با ارزیابی مجموعه عوامل داخلی و خارجی به ارائه راهبردها جهت توسعه اکوتوریسم در شهر کرمانشاه پرداخته می‌گردد.

 

 

 

 

 

. www.ichto.ir

نویسنده بر ترجمه فارسی آغاز می‌شود؛ بدنه اصلی کتاب به پانزده فصل تقسیم شده است که عناوین این فصول عبارت است از: ظهور مجدد شیعیگری، مکتب‌های گوناگون شیعه،‌مورد استثنایی ایران، دو وجه عمده سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، معمای آذربایجان، هزاره‌های افغانستان، علویان ترکیه، شیعیان شبه قاره هند، شیعیان آسیای مرکزی، تناقض عراق، شیعیان خلیج فارس، شیعیان یمن، چالش علویان، سرنوشت دروزها و انتقام شیعیان لبنان. «رستاخیز شیعه؟» عنوان بخش نتیجه‌گیری کتاب است. و در انتها چهار ضمیمه شجرنامه‌ها فرقه‌های شیعه سلسله امامیه، نام‌ها و القاب فرقه‌های شیعه، تاریخ شمار شیعه و جمعیت شیعیان یافت می‌شود. نویسنده در این کتاب  به دنبال پاسخ برای این سوال اساسی است که، چرا علی رغم در اقلیت قرارگرفتن شیعیان و تحمل آوارگی و فشار در طول تاریخ این جمعیت مذهبی نه تنها به حیات خود ادامه داده است بلکه تأثیری عمیق بر فرهنگ و اجتماع جامعه مسلمین گذاشته است.”

 

غلام حسین حیدری(1384)در مقاله ای تحت عنوان “ژئوپلیتیک فرهنگی یا ژئوکالچر”بیان میدارند که ژئوکالچر یا ژئوپلیتیک فرهنگی فرایند پیچیده ای از تعاملات قدرت،فرهنگ،و محیط جغرافیایی است که طی آن فرهنگها همچون سایر پدیده های نظام اجتماعی همواره در حال شکل گیری تکامل و آموزش و جابجایی در جریان زمان و در بستر محیط جغرافیایی کره زمین اند.هدف ایشان در این مقاله درک روشن از عنوان ژئوپلیتیک فرهنگی یا ژئوکالچر است.

 

شهربانو علیدادی(1390) در مقاله ای تحت عنوان “انقلاب ایران و ژئوکالچر مقاومت در سیاست بین الملل-2007-1979″بیان می دارند که با توجه به تحولات سیاسی خاورمیانه در فوریه2011جلوه هایی از ژئوکالچریک در محیط های منطقه ای شکل گرفته که شکل تعارض نیروهای مختلف را علیه یکدیگر فراهم آورده است.در این فضا میتوان به مولفه هایی همانند ژئوپلیتیک مقاومت اشاره داشت.ایشان در این مقاله رابطه هنجارگرایی انقلاب ایران با ژئوکالچر مقاومت را مورد بررسی قرار می دهند.

 

محمدعلی کریمی(1385) در مقاله ای تحت عنوان “ایثار و شهادت در آئینه مطبوعات”بیان می دارند که ایران جامعه ای آمیخته با معنویت و سرشار از ارزشها و هنجارهای مذهبی و دینی است لذااین امر مانع از آن نبوده است که دست اندرکارن و سیاست گزاران و تصمیم سازان از برنامه ریزی و طرح موضوع فرهنگ دینی وپیگیری برای ارتقای سطح آن و مهمتر ازهمه ،عمق بخشیدن از باورها و ارزشها و مبانی فکری و دینی همه اقشار جامعه غافل بمانند.

 

سید عباس احمدی (۱۳۹۰) در کتاب «ایران، انقلاب اسلامی و ژئوپلیتیک شیعه» معتقد است که ایران به عنوان کانون جوامع شیعی در جهان، پس از انقلاب اسلامی نقش آفرینی منطقه ای و جهانی خود را در این زمینه شروع کرد. عملکرد بین المللی ایران پس از انقلاب بالا بوده و اقلیت های شیعه نیز از انقلاب اسلامی تأثیر پذیرفته و با خودآگاهی و هویت یابی، احزاب و تشکل های متعددی را در کشورهایشان تأسیس کردند.

 

سید یحیی صفوی،(1387)؛ در کتابی تحت عنوان«وحدت جهان اسلام»، در بررسی عوامل مؤثر در ایجاد همگرایی در جهان اسلام ضمن تشریح عوامل دینی و فرهنگی در ایجاد همبستگی و پیوند میان مسلمین به این نکته اشاره دارد که بسیاری از تکالیف اسلام همانند قبله مشترک در هنگام نماز، مراسم حج، روزه گرفتن در ماه رمضان و بسیاری از موارد دیگر نقش ایجاد وحدت و همبستگی میان مسلمانان و کشورهای اسلامی را ایفا می نمایند.”

 

-“تیمور آمار و همکاران(1391)؛ در مقاله ای تحت عنوان:تحلیل عوامل تأثیرگذار ژئوکالچر بر روابط میان ایران و تاجیکستان)؛ ضمن بررسی سوابق تاریخی و فرهنگی مشترک میان دو کشور ایران و تاجیکستان به این نتیجه دست یافته اند که، در روابط میان کشورهای منطقه علی الخصوص ایران و تاجیکستان مؤلفه ی ژئوکالچر نسبت به عوامل سنتی دیگر، مانند مذهب، نقش مهمتری را ایفاء می نماید.

 

 

و بالاخره در زمینه ی پیشینه ی تحقیق حاضر باید از فصلنامه های مختلف، مطالعات منطقه ای پژوهش های جغرافیای انسانی و فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات  انقلاب اسلامی،مجلات بنیاد شهید و امور ایثارگران ،مجموعه مقالات کنگره ها و همایش ها ی برگزار شده توسط بنیاد شهید و امور ایثارگران  یاد کرد که مقالاتی را از صاحب نظران مختلف پیرامون موضوع فوق چاپ کرده اند  اما در زمینه موضوع پایان نامه نگارنده یعنی :تعیین جایگاه ایثار و شهادت بر ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران”به طور ویژه تحقیقی صورت نگرفته است.

 

 

 

1-9- مفاهیم و واژه ها

 

 

• ایثار و شهادت :

 

ایثاردر لغت به معنی برگزیدن، عطاکردن، غرض دیگران را بر غرض خویش مقدم‌داشتن، منفعت غیر را بر مصلحت خود مقدم‌شمردن(دهخدا و دیگران،1377 : 368)

 

ایثار مختص به یک جامعهو ملت و منحصر به زمان معینی نیست ودر گستره تاریخ می توان رگه و ریشه های بسیاری را در آن خصوص جست و یافت، هر چند ممکن است شدت و ضعف قابل توجهی را پشت سرگذرانده باشد. در تمام جوامع چه سنتی و چه مدرن ، گونه هایی از ایثار وجود داشته و دارد و مردمان به اشکال متنوعی را یاری کرده ا ند(http://fa.wikipedia.org).

 

در نگرش اسلامی شهادت در راه خدا از قداست و اهمیت والائی برخوردار بوده و اولیاء خدا و برگزیدگان همواره در طلب آن بوده اند . (فكرت ، 1379 ، 60)

 

بارزترین جلوه های ایثار و شهادت در دین تجلی پیدا می كند و آنقدر حائز اهمیت است كه دین اسلام ایثارگری و شهادت طلبی را در راه تعمیق آرمان های مذهبی تشویق نموده و بیشترازهرچیز دیگری بدان پرداخته است . چرا كه در اسلام كشته شدن آگاهانه در راه خدا كه در راستای گسترش اهداف الهی و اسلامی است بارها مورد تأكید قرارگرفته است . پس بطورخلاصه فرهنگ ایثارو شهادت در دین اسلام دربردارنده ی مجموعه ای از آگاهی ها، باورها ، اعتقادات واعمالی است كه موجب تقرب انسان به عالی ترین درجه كمال یعنی انتخاب آگاهانه مرگ درراه خدا می گردد .( فرهنگ عمومی،1383: 54 )

 

و در اسلام به معنای تلاش ، فداكاری ، بخشش و اخلاص در راه خدا آمده است كه بیانگر رشد و معرفت الهی انسان است و با مفاهیمی همچون شهادت ، خیرخواهی و دیگر خواهی همراه است . و همینطور شهادت در لغت به معنی گواه و در اصطلاح كسی كه در مورد مسئله ای گواهی و شهادت بدهد، مطرح گردیده است( ابن منظور ، 1405 ، 225 )

 

مطابق باایدئولوژی اسلامی اوج تجلی رفتار ایثارگرانه جایی است كه انسان از عزیزترین كالای خود كه جان اوست درگذرد .در ایدئولوژی اسلامی این متعالی ترین مرتبت ایثارگری درسلسله مراتب ایثاراست . (اقبال ، 1355 ، 70 )

 

 

• ژئوکالچر :

 

اصطلاحژئوكالچربرایاولینبارتوسطامانوئلوالرشتاین در دهه شصت میلادی به کار برده شد.این اصطلاح از دو واژه Geo یعنی زمین و Culture به معنی فرهنگ ترکیب یافته است(اخوان و همکار،1389 : 74)

 

از مفاهیم موجود در تفکر ژئوپلیتیک که در حوزه ای خاص تر به کار می رود، مفهوم ژئوکالچر یا ژئوپلیتیک فرهنگی است که در اواخر دهه 80 از سوی امانوئل والرشتین، جامعه شناس مارکسیست آمریکایی مطرح شد. والرشتین در بحث نظام جهانی خود از مقوله تقسیم کار بین المللی به عنوان یک ابزار تحلیل استفاده می کند و ژئوپلیتیک را سیاست کشورهای مختلف بر اساس این که در کجای این تقسیم کار(پیرامون- نیمه پیرامون و هسته)، قرار گرفته اند، می داند.

 

در این راستا ژئوکالچر مفهومی متفاوت با ژئوپلیتیک است که به جای سیاست بر فرهنگ تمرکز دارد. در واقع ژئوکالچر مفهومی است که بر تحمیل الگوهای فرهنگی از سوی قدرت های هسته ای بر کشورهای پیرامون و نیمه پیرامون با هدف زایل ساختن فرهنگ های بومی آنها اشاره دارد. در تصور والرشتین از ژئوکالچر در دوران جدید، کشمکش های بین المللی دیگر صرفاً ابعاد نظامی ندارند بلکه، واجد ابعاد فرهنگی و معنوی نیز هستند(واعظی،33:1387).

 

ژئوکالچر یا ژئوپلیتیک فرهنگی فرایند پیچیده ای از تعاملات قدرت،فرهنگ و محیط جغرافیایی است که طی آن فرهنگ ها همچون سایر پدیده های نظام اجتماعی همواره در حال شکل گیری،تکامل،آمیزش و جا به جایی در جریان زمان و در بستر محیط جغرافیایی کره زمین اند.به عبارت دیگر ژئوکالچر ترکیبی از فرایندهای مکانی_فضایی قدرت فرهنگی میان بازیگزان متنوع و بیشماری است که در لایه های مختلف و در عرصه محیط یکپارچه سیاره زمین به نقشپ آفرینی پرداخته و در تعامل دائمی به سر می برند(حیدری،1384 : 94)

 

به نظر تایلر،فرهنگ عبارت است از مجموعه ی دانش ها،اعتقادات،هنرها،اخلاقیات،قولنین،رسوم و هرگونه توانایی و عادت دیگری که به وسیله ی انسان به عنوان عضو جامعه اکتساب می شود(بشریه،1379 : 8)

 

 

• شیعه :

 

شیعه در لغت بر دو معنا اطلاق می‌شود، یکی توافق و هماهنگی دو یا چند نفر بر مطلبی، و دیگری، پیروی کردن فردی یا گروهی، از فرد یا گروهی دیگر؛ ابن منظوردر لسان العرب می‌گوید: «الشیعه القوم الذین تجتمعوا علی امر، و کل قوم اجتمعوا علی أمر فهم شیعه، و کل قوم أمرهم واحد یتبع بعضهم رأی بعض هم شیع.ودر اصطلاح به آن عده از مسلمانان گفته می‌شود که به خلافتو امامتبلافصل علیـ علیه السلام ـ معتقدند، و بر این عقیده‌اند که امامو جانشین پیامبرـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ از طریق نصشرعی تعیین می‌شود، و امامت حضرت علیـ علیه السلام ـ و دیگر امامان شیعه نیز از طریق نص شرعی ثابت شده است.اطلاق شیعه بر دوستان و پیروان علی ـ علیه السلام ـ نخست، از طرف پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ صورت گرفته است. این مطلب، در احادیثمتعددی که از آن حضرت روایتشده، مطرح شده است. چنان که سیوطیاز جابر بن عبدالله انصاریو ابن عباسو علی ـ علیه السلام ـ روایت کرده که پیامبراکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ در تفسیرآیه‌ «ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات اولئک هم خیر البریّهاشاره به علی ـ علیه السلام ـ کرده و فرموده‌اند: «تو و شیعیانت» روز قیامت، رستگار خواهید بود.

 

در تاریخ شیعه، فرقه‌هایی پدید آمده است، که بسیاری از آن‌ ها منقرض شده‌اند، و بحث درباره‌ آن‌ ها فایده‌ چندانی ندارد. فرقه‌های اصلی شیعه که هم اکنون نیز موجودند عبارتند از: شیعه‌ اثنا عشریه، شیعه‌ زیدیه، و شیعه‌ اسماعیلیه (.http://wikifeqh.ir)