کاربرد نظریه های ” مسئولیت جانشین ” در قانون تجارت بین الملل بحث جدیدی است و در قرن اخیر گسترش پیدا کرده است. مسئولیت جانشین یک وضع قانون منصفانه است که به بستانکاران شرکت این اجازه را میدهد تا زیان های حاصل از شرکتی دیگر را که دارایی خود از شرکت بدهکار را ادغام یا جمع کرده است، مورد جستجو قرار دهند.
در بسیاری از کنفرانسهای عمومی برگزار شده در منطقه ی Washington beltway ، اداره های رتبه بالای دولتی مختلفی در BIS,OFAC,DDTC,CBBP ” به صورت محرمانه” باخبر شدند که از این پس خریداران دارایی ، مسؤل هرگونه تغییر قبلی در قوانین صادرات یا واردات توسط فروشنده می باشند. . با توجه به موضوع همیشگی سازماندهی مجدد شرکت ها و خرید دارایی ها، هر شرکتی که کالا، خدمات، نرم افزار و یک فناوری را صادر یا وارد می نماید، تحت تاثیر این عملکرد های جدید قرار می گیرد. این پژوهش به طور مختصر توسعه ی تاریخی و سیاست های کلی متضمن قوانین تجارت بین الملل را توضیح داده و قانون مسئولیت جانشین را خلاصه کرده و نحوه ی اعمال آن توسط دادگاه های فدرال در اقدامات اجرایی به موجب قوانین فدرال را شرح می دهد. همچنین تلاش های سازمان های اجرایی قوانین تجارت بین الملل برای وارد کردن مسئولیت جانشین در نظام های قانونی مربوطه را توصیف می کند.در قسمت بعدی بررسی می کند که آیا اضافه کردن مفاهیم مسئولیت جانشین در قوانین تجارت بین الملل می تواند تحت قوانین اجرا شده توسط سازمان های اجرائی توجیه شود.سپس مجددا این سوال را می پرسد که عملکردهای سازمانی، چگونه مفاهیم قضائی را در نقش مناسب مسئولیت جانشین در اجرای قوانین فدرال را منعکس می کنند. نهایتا بررسی می کند که آیا مسئولیت جانشین از نقطه نظرهای مختلف معقول، سیاست های عمومی، و قانون اساسی با مقررات تجارت بین الملل سازگار است یا خیر؟نتایج به دست آمده از این پژوهش حاکی از آن است که، اولا، مسئولیت جانشین به صورت واضح توسط قوانین مربوطه مجاز نیست، و در هر صورت تناسب درمانی ضعیفی با قانون تجارت بین الملل دارد؛ دوم اینکه مسئولیت جانشین برای پیشبرد هر سیاست عمومی که در قانون تجارت بین الملل اعمال شده، ناموفق بوده و در واقع به ضرر برخی سیاست های عمومی مهم عمل می کند؛ و سوم اینکه، ادغام مسئولیت جانشین در قوانین تجارت بین الملل، متمم پنجم تشریفات قانونی را تقض می کند.به طور مختصر، مسئولیت جانشین درمانی بر بیماری ناموجود است، مانند تمامی داروها عوارض جانبی نامطلوبی هم دارد. در نهایت به طور کلی، این پژوهش درس های استنباط شده از این مطالعه را برای بالا بردن سطح درک ما از مسئله ی دقت و قدرت سازمان مدیریتی، تعمیم می دهد.
واژگان کلیدی: تجارت بین الملل، مسئولیت جانشین ، قانون فدرال، خرید دارایی
- بیان مسأله
بحث کاربرد نظریه های ” مسئولیت جانشین ” در قانون تجارت بین الملل جدیداو در دهه های اخیرتوسعه یافته است. البته در مقابل مسأله جانشینی دولتها پدیده ی جدیدی نیست و کمسیون حقوق بین الملل در هنگام تدوین پیش نویس کنوانسیونهای 1978وین در مورد جانشینی دولتها در معاهدات و کنواسیون 1983 وین در مورد جانشینی دولتها در اموال ،آرشیو و قروض موادی به آن اختصاص داده است .
طبق ماده 2 بند یک کنواسیون 1978 اصطلاح جانشینی دولتهابر جانشینی یک دولت بجای دولت دیگر در مسأله ی مسئولیت ناشی از روابط بین المللی یک سرزمین اطلاق میگردد. در مورد جانشینی دولتها در اموال ،آرشیو و قروض ،کنوانسیون 1983 در مواد 7،19،32 به این امر اشاره می کند که مسأله جانشینی فقط تعیین آثارجانشینی مسئولیت دولتها در مورد “میراث”دولت پیشین یعنی اموال،آرشیو و قروض می باشد.انتقال اموال از دولت پیشین به دولت جانشین سبب میشود که دولت پیشین دیگر حقوقی نسبت به آن اموال نداشته باشد]1.[حال باید دید در عرصه ی حقوق تجارت بین الملل که به جای دولتها معمولا شرکتهای فراملی فعالیت می کنند هرچند در برخی از کشورها خصوصأ ایالات متحده آمریکا تعداد شرکتهای دولتی ویا تحت کنترل دولت بسیار بیشتر از آن چیزی که تصور می کنیم. شاید دلیل این موضوع این باشد که در ایالات متحده آمریکا موضوع تأمین منافع عمومی توسط شرکتها مورد توجه بوده است.دکترین ایالات متحده آمریکا بر این باور است که “شرکت، سازمانی است اقتصادی که اهداف عمومی را نیز تعقیب می کند”]2،10،11[ . در مواقعی مثل خرید دارایی یک شرکت توسط شرکت دیگر یا ادغام یک شرکت با شرکتی دیگر به طور کلی تعهدات ،اموال،قروض فروشندگان دارایی و سهام این شرکتها و در واقع مسأله ی مسئولیت جانشین به چه نحوی بررسی میگردد و آیا تا به حال در قوانین تجارت بین الملل موادی به این موضوع اختصاص یافته یا خیر؟
مسئولیت جانشین، به منظور ایجاد و وضع یک نوع قانون متعادل است که به منظور تسهیل در مراجعه بستانکاران به شرکت، این اجازه را میدهد تامطالبات و زیان های حاصل از شرکتی که اموال و دارایی و سهام خود را فروخته یا با شرکتی دیگر ادغام کرده است رابستانند.دفاتر نمایندگی فدرال، که با ترویج و انتشار قوانین و به منظور اجرای قوانین تجارت بین الملل، زیر بار مسئولیت قرار گرفته اند، به دنبال این بوده اند که تلاش های موفقیت آمیز گاه و بیگاه خود را به منظور تحمیل مسئولیت های جانشینی در زمینه های گوناگون، توجیه نمایند اما، هیچ یک نتوانسته اند به مجوزی قانونی دست پیدا کنند، و هیچ یک نمی توانند توضیحات سیاسی متقاعد کننده ای را درباره ی فعالیت های اجرائی غیر منصفانه ی خود طرح نمایند. همانطور که دستگاه قضایی ایالات متحده در تعیین تکلیف موضوع مسئولیت اجتماعی شرکتها در ایالات متحده آمریکا با بن بست مواجه شده است و به دلیل بی نتیجه ماندن تلاشها در چارچوب سیستم قضایی، نظریه ” مسئولیت اجتماعی شرکت” ها مثل نظریه جانشینی مسئولیت عمدتأ در چارچوب دکترین توسعه یافته است.]2،12[و لازم است که چنین عملکردهایی بیش از پیش مورد توجه و بررسی قرار گیرند.
این غیر ممکن است با اطمینان بدانیم که چرا دفاتر اجرائی اخیرا شروع به وارد کردن مسئولیت های جانشینی در قوانین تجارت بین الملل هستند. با توجه به زمان پس از جنگ نرم، یکی از دلایل ممکن می تواند بررسی عمومی افزایش یافته در مورد اقدامات امنیتی در مقابل تروریسم (یا عدم وجود آن) باشد، که توسط شعبه های اجرایی انجام شده اند. تروریسم مسئله ای پر هیاهو است به نحوی که سازمان های فدرال جرات نمی کنند که در برخورد با صادرات و واردات و ایجاد و نقض قوانین، که ممکن است تهدیدی برای امنیت ملی به نظر آیند، غیر فعال باشند. مسئولیت فزاینده ی گماشته شده بر دوش این سازمانها به منظور کشف و جلوگیری از چنین نقض هائی، همواره با افزایش بودجه و منابع انسانی همراه نیست، بنابراین سازمان ها می بایست عمدتا به طور شخصی صنعت خود را به چرخه در آورند. CBP با سیاست گذاری و نقض های فاش شده ی ارادی در قوانین ایجاد شده ی خود، مسئولیت خود را به خوبی پذیرفته است. دیگر سازمان ها، مانند سازمان های قانون گذار صادراتی، شدیدا تاکید به بازداشت دارند . صاحبان مقام در سازمان ها ممکن است اینگونه فکر کنند که بازداشت تاثیرگذارترین راه برای این باشد که به دلیل اتهامات نقض وارده بتوانند جریمه های با مقادیر بالا را به صورت علنی (به طور ایده آل، شرکت های شناخته شده) در مقررات صادرات اعلام کنند. در ادامه، مسئولیت جانشین ممکن است به کمک چنین سازمان هائی بیاید تا با توسعه ی نمونه های به هم پیوسته، بازداری بیشتری به عمل آید تا متهمان بزرگ و سرمایه دار نیز دستگیر شوند.
- ضرورت پژوهش
اگر توافق مسئولیت جانشین در قوانین تجارت بین الملل با نیت افزایش بازداشت اعمال شود، این سوال پیش خواهد آمد که آیا چنین سنجش هایی مستقیما بر افراد و سازمان هائی که دست به نقض قانون می زنند، تاثیر گذار است یا خیر؟. و آنسوی چنین سوالاتی، قانونی بودن و مشروعیت چنین عملکردی، شایسته ی دقت بیشتر نسبت به چیزی است که در حال حاضر به آن داده می شود. به این منظور، این پژوهش تجزیه و تحلیلی را بر مسئله ی افزایش اهمیت و مورد مطالعه قرار دادن چگونگی استفاده ی سازمان های قانون گذار فدرال و کاربرد اخیر آنها از مسئولیت جانشین با بهره گرفتن از اختیار خود به منظور دستیابی به چیزی که Laura Nade آن را “عدالت ناچیز” نامید، که به طور عمده از بی عدالتی سیستمی تشکیل می شود، ارائه می کند.
- هدف پژوهش
عمده ی هدف این پژوهش بر شیوه هائی است که سازمان های قانون گذار تجارت بین الملل، شروع به ترکیب اصول عادلانه ی مسئولیت جانشین ها – یا به طور دقیق تر، انحرافی از آن اصول- در نظام های قانون گذار تجارت به منظور توجیه تنبیه خریداران بی گناه به اتهام نقض قوانین تجارت بین الملل که به طور کامل به وسیله ی احزاب مختلف یا فروشندگان دارایی انجام شده است، می نمایند.
- تعریف اصطلاحات
1-4-1- جانشینی مسؤلیت
مسئولیت جانشین یک وضع قانون منصفانه است که به بستانکاران شرکت این اجازه را میدهد تا زیان های حاصل از شرکتی دیگر را که دارایی خود از شرکت بدهکار را ادغام یا جمع کرده است، مورد جستجو قرار دهند.
1-4-2- تجارت بین الملل
“تعاریف مختلفی برای تجارت بین الملل ارائه شده است که شاید کوتاه ترین و روشن ترین تعریف آن است که گفته شود :تجارت بین المللی عبارت از گذر وعبور کالا و خدمات ازمرز می باشد”]3[.و یا زمینه ای بسیار فنی در امر صادرات وواردات کالا و خدمات وتجهیزات و فن آوری،تکنولوژی و…. در عرصه ی فراملی است، که با وکلای حرفه ای سر و کار دارد واین وکلا معمولا در مقررات صادرات و یا واردات تخصص دارند. به دلیل طبیعت فنی آنها، مقررات و راهنمائی های سازمانی نقش نافذی در تجزیه و تحلیل قانونی تجارت بین الملل دارند.
1-4-3- قانون فدرال
قانون فدرال در مورد مسئولیت جانشین به طور گسترده ای ساخته ی دادگاه ها هستند. در حالی که برخی از قوانین فدرال اجازه ی مسئولیت جانشین را می دهند، اما عواقب و مسئولیت های محتمل ناشی از خرید یا تملک امتیاز یک نهاد تجاری را تعریف نمی کنند. . درنتیجه دادگاه ها برای تعیین استانداردها از دستگاه های خود استفاده کرده و نظام قانونی مشترک مسئولیت جانشین را براساس دستورالعمل های منصفانه ایجاد کرده اند. این دستورالعمل ها باید به طور کلی توسط قانون برای یک دادگاه مجاز باشند تا بتوانند شخصی را مسئول فعالیت ها یا جرم های شخص دیگر طبق قوانین فدرال نمایند، مگر اینکه دادگاه بتواند توسعه پذیری مسئولیت را با ارجاع به سیاست یا مجوز قانون گذای توجیه نماید که می تواند با محدود کردن مسئولیت ها به عوامل مشخصی به خدمت گرفته شود.
چنین برنامه هایی شامل همکاری فرهنگی-تجاری در مقابل تروریسم (C-TPAT)، مجری خودارزیابی (ISA)، و تجارت امن و آزاد (FAST).
برخی سازمان ها، مانند BIS، با سبک کردن غرامت ها برای نقض های انجام شده به وسیله ی مجرمان، به دنبال این هستند که مردم را به معرفی داوطلبانه ی خود ترغیب نمایند.
عدالت ناچیز: LAURA NADER به قانون نگاه می کند (شرکای عمومی 1981)
Coffman v، خدمات حمایتی Chugach، 411 F .3d 1231، 1236 (یازدهمین محفل، 2005) (توجه کنید که، اگرچه پیمان حقوق استخدام و استخدام مجدد خدمات متحد سال 1994 اجازه ی جانشینی را به کارمندان می دهد، که کلمه ی “جانشینی در بهره” را معنا نمی کند).
وجه اشتراک غالب شهرهای ایرانی دیرینه کهن آنهاست ومنهای شهرهای جدید الاحداث وشهرکهای اقماری نوبنیان که با رعایت سیاستهای عمومی شهرسازی کشور درچندساله اخیر و عمومأ به جهت سرریز جمعیتی شهرهای قبلی پدید آمدند، اغلب شهرهای ایرانی تاریخی هستند.
هرکدام از آنها در مرتبه ای خاص از اصالت تاریخی وغنای ساختاری وکالبدی قرار گرفته ویکسان نیستند. شهر وشهروند از جمله حوزه هایی است که تحت شعاع وتحت تأثیر فرایند یکصدساله مدرنیته در ایران قرار گرفت و با تغییر در شیوه های زیستی، با نیازها و سلایق مواجه شد. در ابتدا کالبد شهر های موجود که همان بافتهای تاریخی و ثروتهای ملی وهویت ماندگار شهرهای ما محسوب می شود به سبب ویژگیهای خاص،پاسخگوی پیشرفتهای روز به نظر نرسیدند و در تقابل با ساخت و سازهای جدید و طرحهای مدرن شهری حقیر شمرده شدند. شهرنشینی شتابان و بی رویه، رشد و گسترش ناموزون شهری، رکود و فرسودگی بافت تاریخی در شهرهای ایران در چند دهۀ اخیر چنان ابعاد گسترده ای به خود گرفته که هویّت و حیات مدنی فضاهای شهری را به عنوان مکانی برای رشد و توسعۀ انسان زیر سؤال برده و از هم اکنون سیاست ها و برنامه های مناسب برای حل این مشکلات اندیشیده نشود، بی شک آنچه امروزه ان را مشکل می خوانیم، فردا یک فاجعه خواهد شد.
ارزیابی مستمّر سیاست ها و برنامه های عمران شهری به ویژه در مورد ساماندهی بافت قدیم ضروری است. از جمله طرحهای حفاظت جهت دخالت سازنده، مقاوم سازی شهر از درون برای حفظ ارزشهای ملی و ثروتهای فرهنگی- تارخی و افزایش ضریب ایمنی آنها در مقایل بلایای طبیعی به ویژه زلزله است و از طرف دیگر، تأمین امنیّت اجتماعی از ضروریّات شهرسازی و برنامه ریزی شهری امروز ایران محسوب می شود. سیاستگذاری جهت بهسازی و نوسازی مستمربافتهای شهری و سازگاری کردن آنها با اوضاع محیط جغرافیایی(محیط طبیعی و فرهنگی) و مقاوم سازی حفظ میراث فرهنگی و افزایش ضریب ایمنی آنها، شرایط تأمین مدیریّت بحران در شهر و پایداری شهری را تحقق می بخشد. سیاستهای غلط در این زمینه باعث تخریب محیط و از بین رفتن سرمایه های مادّی و معنوی و مشکلات جدّی در مقابل تحوّلات مثبت و مؤثر نظامهای شهری خواهد شد. شرط لازم برای مداخله صحیح و مؤثر برای احیای بافتهای شهری تهیّه و اجرای دقیق سیاستها و برنامه ها به منظور توسعه و تکامل پایداری فضاهای شهری است. در حال حاضر با گذشت بیش از یک قرن و نیم از آغاز جنبش حفاظت از ثروتهای فرهنگی- تاریخی در دنیا، تجارب حاصل از مکاتب و رویکردهای گوناگون در زمینۀ بهسازی و توسازی و مرمّت آثار و ابنیه بسیار قابل توجّه است. مساله بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده به عنوان یکی از مسایل مهم شهری در تمام دنیا مورد توجه قرار گرفته، در ایران نیز پژوهشها، طرحها، مطالعات و پروژه های متعددی با دیدگاه ها و نظرات مختلف به مسایل بافتهای تاریخی و پیشنهاد در راهکارهایی برای باززنده سازی آنها پرداخته اند با این وجود بافتهای فرسوده و تاریخی هنوز هم به عنوان مسالۀ دارترین مناطق شهری به شمار می رود که با مشکلات بسیاری روبرو هستند. مشکلاتی که هنوز دامنگیر تمامی شهرها را در بر گرفته است اگرچه بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده به دلیل اهمیت و حساسیت آنها از ابعاد فرهنگی، اقتصادی ، اجتماعی و کالبدی از سوی اندیشمندان و گروه های مختلف بارها با عناوینمتفاوت مورد تایید قرار گرفته شده است.
1-1- بیان مسأله
در اینکه شهر پدیده ای تاریخیاست، تردیدی وجود ندارد، چنین پدیده ای نمی تواند از پیشینهخود بگسلد، از این رو در رشد و توسعه فضایی- کالبدی توجه به ویژگیهای بومی ضروری است. بخش چشمگیری از تاریخ و فرهنگ شهر در کالبد آن تجلی می یابد که نشان دهنده ارزشها، باورها، اعتقادات، هنرها، توان فنی و ساختار اجتماعی- اقتصادی و سیاسی نسلهای گذشته است(ابلقی،1380،ص113). بافتهای قدیمی به همراه عناصر و فضاهای شهری درون خود مانند شبکه معابر، بازارها، مساجد و کاروانسرا و غیره، علاوه بر شکل فیزیکی و خصوصیات کالبدی، ارزشهای فرهنگی، اجتماعی و تاریخی ویژه ای را نیز در خود نهفته دارند(مشهدیزاده، 1378،صص 7و381).تحولات زندگی شهر نشینی چند دهه اخیر بافتهای قدیمی را با مشکلات عدیده ای در ابعاد مدیریتی، اقتصادی، اجتماعی، کالبدی، تأسیسات و تجهیزات شهری و سایر امکانات شهری مواجه ساخته است، که همه این عوامل دست به دست هم داده و زمینه مناسبی را برای فرسودگیاین بافتهای با ارزش و تاریخی فراهم نموده است. مطالعات گوناگون در نواحی کهن و قدیمی شهرها در ایران نشان می دهد که نحوه برخورد با این نواحی عمدتاً مبتنی بر حفظ و مرمت تک بناهای باارزش بوده است و کمتر به برنامه ریزی مشخص برای باز زنده سازی و باز گرداندن زندگی اجتماعی-اقتصادی و فرهنگی این نواحی اندیشیده شده است(بوچانی، 1383،ص 59).در حالیکه بهسازی و نوسازی فضاهای زیستی فقط ساخت و سازهای فیزیکی و کالبدی شهر، بافتهای تاریخی و قدیمی را در برنمی گیرد، بلکه بهسازی و نوسازی شهری، بهسازی ساختار اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، اداری و فرهنگی شهر و همچنین بافتهای جدید، خودرو و غیر رسمی و به طور خلاصه بافتهای مشکل زای شهری را شامل می شود و در نواحی مختلف جغرافیایی با توجه به ویژگیهای محیطی گوناگون اقدامات خاص آن باید انجام گیرد(شماعی و پوراحمد،1384،ص 5). در نتیجه می توان گفت رکود و فرسودگی در بخشهای مرکزی شهری با بافتهای قدیمی ناشی از فقر و محرومیت اجتماعی است که با بهبودآن ، شرایط توسعه و تکامل مهیا خواهد شد(روبرت، 1982، صص 10- 8).
نمونه موردی تحقیق حاضر محله سورومی باشد در غرب ساختار کالبدی و سازمان فضایی شهر بندرعباس واقع شده است و از نظر نقش و عملکرد اقتصادی و فرهنگی دارای وجوه و جایگاه متفاوتی در مقایسه با مناطق توسعه یافته جدید و نهایتأ در ارتباط با پیکره کلی شهر دارا می باشد. این محله چون به دریا نزدیک است استقرار اسکله و قرار گرفتن بازار ماهی فروشها در ابتدای بافت تاریخی و فراهم کردن پتانسیل ها و کارکردها ی اقتصادی شهر تأثیر چشمگیری داشته و دارد. این پژوهش در پی آنست که به شناخت نقاط ضعف و قوت، امکان سنجی تجدید حیات و ساماندهی کالبدی- فضایی محله سورو در بافت قدیم شهر بندرعباس بپردازد. این محله از قدیمی ترین محله های شهر بندرعباس است و به سبب نزدیکی به هرمز و دیگری قرار گرفتن در مسیر راه تجاری فارس به هرمزاهمیت خود را دردوره های پس ازاین نیز از دست ندادهاست. در روزگار ساسانی ، این ناحیه از مراکز مهم داد وستد و بازرگانی به شمار رفته است.بررسی ها نشان می دهد که این محله با مشکلاتی از قبیل فقدان حداقل دسترسی های سواره لازم، کمبود و نارسایی فضاهای خدماتی، آموزشی، امكانات بهداشتی، ناشناخته ماندن ارزشهای فرهنگی- تاریخی نهفته در این محله و مهاجرت ساکنین اصیل و بومی به دلایل مشکلات مذکور و سکنی گزیدن روستائیان و قشر کم درآمد جامعه در این محله مواجه است اینکه در زمینه موضوع این تحقیق با کنکاشی که اینجانب به عمل آورده ام هیچ گونه مطالعه اساسی در این زمینه در این استان(هرمزگان) در نتیجه سابقه و الگویی برای روش شناسی تحقیق در اختیار نبوده به همین دلیل در طی انجام تحقیق با مشکلات نظری و عملی فراوانی روبرو بوده ام و علی رغم کوشش فراوان دستیابی به اهداف مطلوب مسیر نگردید. لذا توجه به این بافت و لزوم بهسازی و احیاء و بهبود کیفیت زندگی در این فضا و همچنین شناخت ارزشهای بالقوه و به فعلیت رساندن آنها منطبق با عملکردهای زندگی مدرن از اهمیت ویژه ای برخوردار است. امید است این تحقیق زمینه ساز انگیزه ای برای مطالعات کاملتر و دقیقتر باشد
.1-2- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
اهمیت و ضرورت حفظ آثار کهن نه به عنوان پدیده های نمادین، بلکه به دلیل شناخت سیر تحول و تکامل تاریخ شهر سازی و تمدن شهر نشینی، حفظ هویت و اصالت شهری و تبیین حیات شهری بر اساس شواهد و مدارک علمی همواره مورد توجه بوده است. به نظر بعضی محققان، بهسازی و نوسازی شهری مربوط به سالهای پس از انقلاب صنعتی به ویژه قرن نوزدهم به بعد است؛ اما نوسازی و بهسازی مدرن امروزی و نهادینه شده از اواخر قرن نوزدهم آغاز شده است(شماعی، علی و احمد پور احمد،1384).
این محله از محلات قدیمی شهر بندرعباس شناخته شده و مطالعات نشان می دهد که محله سورو از نظر برخورداری از انسجام و سازمان یافتگی با سایر محلات شهر بندرعباس قابل مقایسه نیست.
ساکنین این محله دارای هویت واحدی هستند اما با توجه به تمایزات جدیدی که در میان ساکنین کم رنگ شده است. این محله بر اساس سرشماری 85 دارای 8874 نفر جمعیت و 2156 خانوار است. وسعت محله در حدود 178 هکتار می باشد و حدود 1.6 درصد از جمعیت شهر بندرعباس را در خود جای داده است. از نظر وضعیت اقتصادی 37 درصد جمعیت فعال و 63 درصد آن غیر فعال می باشند که از جمعیت فعال آن 81 درصد شاغل و 19 درصد بیکار هستند.
به طور کلی مهمترین ضرورت تحقیق از قرار زیر می باشد:
1- کمبود سرانه آموزشی و خدمات شهری
2- آسفالت نبودن کوچه ها
3- اشتغال جوانان و نیاز به گسترش . آموزش صیادی
4- عدم روشنایی معابر
5- فاضلاب شهری و ریختن آنها به دریا
6- غفلت بخش دولتی از محله
1- 3- پرسشهای اصلی تحقیق
1- آیا توانمند سازی بافت فرسوده سورو با مشارکت ساکنان محله امکان پذیر است؟
2- آیا با افزایش تاسیسات و تجهیزات شهری می توان در جذب ساکنان بومی و اولیه محله موفق عمل کرد؟
3- آیامی توان با بهسازی و نوسازی بافت فرسوده سورو امکان آزاد شدن زمین جهت سکونت افراد بیشتر در این محله را امکان پذیر ساخت؟
1-4- فرضیات تحقیق
1- به نظر می رسد محله سورو دارای ارزش تاریخی- فرهنگی و معماری بومی است.
2-به نظر می رسد یکی از عوامل مهاجرت ساکنان بومی در این محله کمبود خدمات و تاسیسات شهری است.
3- به نظر می رسد مشارکت ساکنان محله سورو می تواند نقش مهمی در بهسازی و نوسازی بافت فرسوده این محله داشته باشد.
1-5- اهداف تحقیق
در تمام مطالعات برنامه ریزی، قبل از بسط راه حلها «تبیین اهداف» یک امر ضروری محسوب می شود. در این رابطه باید توجه داشت که چون تکنیکهای متکی به موارد حرفه ای و سیاستهای اجتماعی و فیزیکی قابل اطلاق به مراکز تاریخی، بسته به هر مرکز متفاوت است، لذا یک مدل جامع قابل اطلاق به تمامی موارد، وجود ندارد، در شهرهای تاریخی، نگهداری بافت آن از طریق بهره گیری از تدابیر سود آور، یک هدف اولیه است. حفاظت در مقیاس شهری نه تنها فقط مستلزم توجه به ارزشهای فرهنگی و تاریخی است بلکه همچنین استلزامات اجتماعی و اقتصادی اصولی آن را نیز طلب می نماید. در یک بافت تاریخی، حفاظت قبل از آنکه از وجه فیزیکی مطرح باشد بیشتر ریشه در برخورد سیاسی و اقتصادی دارد. شهر ماحصل دوره های متعدد تاریخی و روابط ویژه میان مسائل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، انسان شناسی و جغرافیایی آن است. هسته تاریخی یک کلیت وسیعتری را شامل می شود که باید به عنوان بخشی از واقعیت پویای زمان حال و نه به عنوان یک موضوع مطالعه ایستا مورد تحقیق و مطالعه واقع شود. از نظر میراثی ثروت تکوین یافته در یک بافت تاریخی در ساختمانهای مذهبی، بناها و عناصر ارزشی، عمارات مجلل، باغها و غیره، سرمایه گذاری شده است، حال آنکه امروزه مسأله مهم، کنترل هوشمندانه ثروت مستمری است که در یک شهر تکوین یابد. یعنی جایی که در اثر گذشت زمان کاربردهای خصوصی به کاربردهای جمعی تغییر شکل یافته است. در راستای موارد مذكور، این تحقیق اهداف زیر را دنبال می كند:
هدف بنیادی واساسی این تحقیق عبارت است:
– بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده شهری بندرعباس محله سورو در جهت گسترش و توسعه دانش بافتهای قدیمی.
– شناخت و بهبود ساختار کالبدی و سازمان فضایی از راه بهسازی و نوسازی شهری.
– بهبودوضعیت کاربریها و فعالیتهای شهری از جهت ایمنی، تراکم، تمرکز، سازگاری و عدم سازگاری.
– ایجاد زمینه های سرمایه و فراهم آوردن اشتغال برای افراد بومی.
– بالا بردن توان اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی ساکنین بافت قدیم.
که این هدف خود شامل سه هدف جزیی از قرار زیر می باشد:
– توانمندسازی بافت فرسوده سورو با مشارکت ساکنان محله
– جذب ساکنان بومی و اولیه محله با افزایش تجهیزات وتاسیسات شهری
– آزاد شدن زمین جهت سکونت افراد بیشتر محله با بهسازی و نوسازی بافت فرسوده
با گسترش روز افزون مهاجرت های روستایی، کاهش درآمد خانوارهای روستایی و کاهش فعالیت‌ها در بخش کشاورزی،نیازی روز افزون به فعالیتی جایگزین و در عین حال مکمل برای کشاورزی، در نواحی روستایی احساس میشود تا در راستای توسعه پایدار روستایی، امکان بهره مندی روستاییان از معیشت پایدار که بهبود زندگی و رضایت مندی روستاییان را به همراه دارد، فراهم شود.
توریسم روستایی می تواند موجبات بهبود فرایند توسعه روستایی را با ایجاد فعالیت مکمل بخش کشاورزی، اشتغال زایی وافزایش درامد خانوارهای روستایی در بستر مشارکت سازی روستایی در فرایند توریسم پذیری ممکن کند.
امروزه گردشگری روستایی در جهان به عنوان یکی از منابع درامد و در عین حال از عوامل موثر در تبادلات فرهنگی بین کشورها و مناطق است از این رو مورد توجه برنامه ریزان وسیاست گذاران قرار گرفته است. کشورها در مقیاس بزرگ و نواحی جغرافیایی در مقیاس کوچکتر در رقابتی سخت و فشرده سعی در افزایش بیش از پیش منافع خود از این فعالیت هستند (کریمی و اقایی :1384،ص 424)
گردشگری روستایی در بر گیرنده ی زمینه های مختلف فعالیت های گردشگری همچون سکونتگا هها، رویدادها، جشنواره ها و ورزشها و تفریحات گوناگون دانست که در محیط روستا شکل میگیرند. با توجه به جاذبه های طبیعی و تاریخی در مناطق روستایی و نیز افزایش تمایل شهر نشینان به گریز از زندگی ماشینی از یک سو و کسب جاذبه های ناشناخته از سوی دیگر گردیده است. دهیار جدیدترین شخصیتی است که در سالهای اخیر پس از تصویب قانون تأسیس دهیاریهای خود کفا در روستاهای کشور برای اولین بار در سال 1375 پای به عرصه مدیریتی روستایی کشور نهاد. به این ترتیب دهیاری به عنوان اخرین حلقه در نهاد اجرایی کشور است و به عنوان یک نهاد محلی رابط میان نهادهای مردمی و دولتی قلمداد میشود که وظایف مختلفی از جمله صیانت و حفاظت از میراث فرهنگی و توسعه گردشگری را بر عهده دارد (بدری و موسوی :1388، ص 91)
سیر و سیاحت در سرزمین های مختلف همواره جزیی از نیازهای زندگی انسان و یکی از روش های پر رونق گذران اوقات فراغت است.(مومنی،1387،ص15)
در عصر سنت، جهانگردی به هدف کشف جهان و زیارت مکانهای مقدس ویا تجارت و غیره انجام می شده است. معمولآ در سراسر جهان، جهان گردان به هر هدفی که اقدام به جهانگردی می کردند سختی و مشقات راه و مقصد را تحمل می کردند. با شرئع عصر مدرن جهانگردان شناخت جهان را با اهداف استعمار و اقتصادی و علمی و حتی بشر دوستانه آغاز کردند. آنها نیز در این راه آماده تحمل هر گونه مشقتی بودند، اما عملآ از اواسط قرن نوزدهم میلادی و با گسترش خطوط راه آهن گردشگری به هدف استراحت، آسایش، تمدد اعصاب، و لذت بردن از طبیعت و مکانهای بکر گسترش یافت. بنابراین هدف گردشگر از گردشگری کاملآ متفاوت از هدف جهانگرد از جهانگردی است.(پاپلی یزدی و سقایی،1385،ص1)
فضاهای طبیعی بکر شهرستان صومعه سرا به سبب پتانسیلهای بسیار خوب و موقعیت جغرافیایی، از جاذبه های بالقوه طبیعی برخوردار است، که در جذب گردشگر و ایجاد اشتغال سالم حائز اهمیت است.
نتیجه گیری در ایران مسآله توریسم تاکنون جایگاه واقعه ای خود را نیافته است وعلیرغم موقعیت مناسب ومساعد جغرافیایی بین دنیای شرق وغربو وجود بسیاری از مواهب طبیعی، فرهنگی و اسلامی وانواع جاذبه های قابل عرضه به بازارهای توریستی بین المللی ودرآمد ارزی ایران از این بابت بسیار ناچیز بوده وقابل توجه نمی باشد .
فصل اول
کلیات تحقیق |
1-1- بیان مسئله وضرورت تحقیق
امروزه گردشگری بخش بزرگی از اقتصاد جهانی را شکیل می دهد و در حال تبدیل شدن به بزرگترین و سودآورترین صنعت جهان است.
آب و هوا تأثیر بسیار قوی بر بخش توریسم و گذران اوقات فراغت اعمال می کند بطوری که در برخی از مناطق جهان، پیش بینی وضعیت گردشگری براساس آب و هوا صورت می گیرد. بنابرین می توان گفت که گردشگری فعالیتی علمی است که تحت تأثیر عوامل گوناگونی است که آب و هوا یکی از آنها محسوب می شود بنابراین آب و هوا و اقلیم شناسی نیز دانشی خواهد بود که در توسعه صنعت توریسم و گردشگری نقش علمی را ایفا می کند.
امروزه با گستردگی وسایل ارتباطی، جابجایی وسیع تر و سهل تر شده است. گذران اوقات فراغت به جهت تجدید قوا و برطرف کردن نیاز فطری به دلایل متفاوت صورت می گیرد ازجمله جهت شناخت هرچه بیشتر طبیعت آثار به جا مانده از گذشتگان و فرهنگ و ملل دیگران و امثال آن اشکال گردشگری در طول تاریخ با تکامل انسان در دوره های مختلف دچار تغییر وتحول گردیده است اخیرآ کشورهای جهان برنامه های اساسی برای توسعه این فعالیت تدارک دیده اند. بنحوی که گردشگری را یک صنعت مهم و درآمدزا به حساب می آورند.درآمد حاصل از گردشگری اخیر از اهمیت بالایی برخوردار بوده است و توجه همگان را به خود جلب کرده است. در برخی نقاط دنیا بیشترین سهم از رشد توریسم مربوط به اکوتوریسم و گردشگری در طبیعت بوده است.
استان گیلان نیز با داشتن آب و هوای معتدل، سواحل زیبا و مناطق کوهستانی وجنگلی و جلگه ای همچنین با وجود امام زاده های زیادی و همچنین دژها و قلعه های تاریخی دارای نقاط مستعد و جاذب برای امر گردشگری می باشد از چند دهه قبل در زمینه جذب توریست در این استان برنامه ریزی انجام گرفته است. اما این برنامه ها و سرمایه گذاریها منحصر به سواحل و کناره های دریا بوده است و به مناطق کوهستانی و جنگلی و جلگه ای توجه چندانی نشده است.
شهرستان صومعه سرا دارای جاذبه های یادمانی و تاریخی مانند: مناره بازار، حمام کسماء، جنگل هفت دغنان، استخرقدیمی، پل گازروبار، پل خشتی، تالاب ها، پناهگاها، حیات وحش، رودخانه های شهرستان و جاذبه های فرهنگی مانند: کشتی گیله مردی، لافند بازی، و جاذبه های اقتصادی مانند: بازارهای هفتگی، صنایع دستی محصولات کشاورزی در فصول مختلف می باشد که می تواند هربیننده ای را به سمت خود جلب نماید.
منطقه طبیعی تنیان که در تابستان دارای طبیعت زیبا و در زمستان دارای برف می باشد زیبایی خاصی دارد که در تمامی فصول سال با توجه به تغییر اقلیم قابل استفاده است اما از نظر اقلیمی دارای محدودیت بوده و فقط 3الی 4 ماه از سال قابلیت لازم برای جذب گردشگر را دارد بنابراین شهرستان صومعه سرا جاذبه های لازم برای جذب گردشگر را دارد ولی از نظر اقلیمی در برهی ماه ها با محدودیت همراه است.
روستاهایی مانند ازگم، تنیان، چمثقال، سیاه درویشان و صوفیانده در شهرستان صومعه سرا از توان‌ها و جاذبه های بالقوه ای برخوردارند ولی هنوز جایگاه واقعه ای خود را در گردشگری و بحث جذب گردشگر نیافته اند. لذا در این پایان نامه تلاش می شود ضمن توصیف وضعیت فعلی گردشگری روستایی وشناسایی نقش مدیریت روستایی در گردشگری شهرستان پیشنهادهایی برای توسعه گردشگری در روستاهای شهرستان و هم چنین تقویت نقش مدیران محلی ارائه نماید بنا به اهمیت موضوع این تحقیق ضرورت دارد به این مسئله بپردازد که مدیریت محلی به خصوص دهیاریها به عنوان نهاد عمومی خود کفا تا میزان می توانند در توسعه گردشگری روستاهای شهرستان صومعه سرا نقش داشته باشند ؟
1-2- اهداف تحقیق
هدف اصلی این تحقیق، مشخص کردن نقش مدیریت محلی در توسعه‌ی گردشگری در روستاهای شهرستان صومعه‌سرا است دیگر اهداف تحقیق عبارتند از:
– شناسایی گردشگری روستایی در شهرستان صومعه سرا
– شناسایی اقدامات صورت گرفته توسط مدیریت محلی برای توسعه گردشگری
-ارائه راهکار برای ارتقاء نقش مدیریت محلی در فعالیت های گردشگری
1-3-سوالات تحقیق
-آیا بین فضاهای اقامتی-پذیرایی توسط دهیاری و توسعه گردشگری روستایی رابطه وجود دارد؟
-آیا بین شناسایی جاذبه های روستایی توسط مدیریت محلی و توسعه گردشگری روستایی رابطه وجود دارد؟
-آیا بین مشاغل مرتبط با گردشگری ایجاد شده در سطح روستا توسط دهیاری و توسعه گردشگری رابطه وجود دارد؟
1-4- فرضیه های تحقیق
برای این تحقیق، دو فرضیه مطرح شده است:
– مدیریت محلی در توسعه گردشگری در روستاهای شهرستان صومعه سرا تأثیر کمی داشته است.
– نقش مدیریت محلی در توسعه گردشگری بیش تر از طریق کمک به تغییر کاربری زمین و اخذ مجوز بوده است.
1-5- محدوده ی مورد مطالعه و مقطع زمانی
محدوده‌ی مورد مطالعه در این تحقیق، روستاهای گردشگری شهرستان صومعه‌سرا است که بر اساس استعلام از اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان و مطالعات میدانی، شامل 5 روستای ازگم، تنیان، چمثقال، سیاه‌درویشان و صوفیانده است.
مقطع زمانی انجام تحقیق، بهار و تابستان سال 1394 بوده است.
1-6- تعاریف واژه ها و مفاهیم
– نقش: در لغت به معنی نگه داشتن، نقش کردن، نگاه کردن و چیزی را به دو رنگ یا چند رنگ، رنگهای مختلف گویند. (فرهنگ دهخدا، ص 696) تعریف کاربردی نقش عبارت است از وظیفه، تأثیر ویا میزان کارایی یک پدیده، شئ، و یا چیز خاصی، یا افرادی در جامعه است. در اصطلاح دانش جامعه شناسی، نقش عنوان یا برچسبی است که با ان جایگاه و الگوهای رفتاری شخص در بین جامعه تعیین می گردد. نقش ها ممکن است توسط شرع، عرف و قانون تعریف گردند. این واژه یک اصطلاح جامعه شناسی است که کاربرد وسیعش مرزهای علم را در هم شکسته و وارد سایر علوم شده است.
در پژوهش حاظر نقش به معنی موقعیتی است که مدیریت محلی وبه ویژه دهیاری و شوراهای اسلامی روستا بر اساس وظایف و مأموریت های تعریف شده برای هریک از انها در توسعه گردشگری روستاهای شهرستان صومعه سرا ایفا می کنند.
مدیریت محلی: واژه ی مدیریت محلی یا حکومت محلی تقسیم بندی سیاسی یک کشور ویا امور محلی را در دست دارد و هیأت اداره کننده ی چنین موجودیتی بصورت محلی انتخاب می گردد ( سازمان ملل متحد، 1966 :4)
حکومت محلی شامل مدیریت امور عمومی هر محله به وسیله هیئت اجرایی از نمایندگان مردم محل است .چنین موجودیتی اگرچه در بسیاری از موارد تابع حکومت مرکزی است ولی از قدرت تصمیم گیری قابل ملاحضه ای برخوردار است (بایرن گریفتین،1983 :ص 1)
بنابراین حکومت محلی موجودیتی سازمان یافته است که دارای مشخصه های حکومتی بوده و از استقلال اداری و مالی ونه سیاسی قابل ملاحضه ای بر خوردار باشد وهدف از ایجاد ان ارائه خدمات عمومی به مردم محل با حداکثر کارایی و اثربخشی است ( مقیمی، 1382:ص40-41)
دهیاری به مدیریت روستایی اطلاق می شود و یک نهاد عمومی و غیر دولتی است که توسط سازمان شهرداریها و دهیاریهای کشور از لحاظ فنی و مالی وغیره، پشتیبانی می گردد و در حال حاضر منابع درامدی اصلی ان از محل عواید متمرکز تخصصی از وزارت کشور (سازمان شهرداریها و دهیاریها ) می باشد ( مولائی هشجین، 1387 :ص 30)
خلاصه اینکه دهیار در روستا بسان شهردار در شهر است. همانگونه که امروزه شهری بدون شهردار قابل تصور نیست در اینده نه چندان دور نیز امکان اداره روستاها بدون مدیر واحد سخت خواهد بود.
گردشگری روستایی: (( گردشگری روستایی )) از زمره مواردی است که اخیرآ در حوزه ی ادبیات صنعت گردشگری بازتابی خاص داشته است، چنان چه امروزه با استناد مدارک تجارت جهانی در رابطه با توسعه گردشگری روستایی، درصد بالایی از میزان درامدزایی ملی و افزایش معیشت خانوارهای روستایی همراه با اشتغال زایی و رفاه اجتماعی را به خود اختصاص داده است. گردشگری روستایی در برگیرنده ی دامنه ای از فعالیت ها و خدمات مربوط به تفریح و ارامش است که به وسیله ی کشاورزان و مردم روستایی برای جذب گردشگران به مناطق روستایی و به منظور کسب درامد صورت می گیرد. ( محمودی نژاد و بمانیان، 1388 : ص 25 )
گردشگری روستایی در بر گیرنده دامنه ای از فعالیت ها و خدمات مربوط به تفریح و ارامش است که به وسیله کشاورزان و مردم روستایی برای جذب گردشگران به مناطق روستایی و به منظور کسب درامد صورت می گیرد.
گردشگری روستایی را رهایی از زندگی کسالت بار شهری برای بهره گیری از مواهب طبیعی و برخورداری از جاذبه های طبیعی ( مانند جنگل ها، مراتع، رودخانه ها و …) می دانند، که در محیط روستایی با ارائه تسهیلات رفاهی و خدماتی ( خوراک، اقامتگاه، و فعالیت های تفریحی، ورزشی) وجود دارد.
فعالیت های توریستی که در روستا صورت میگیرد این فعالیت ها عبارتنداز: گشت و گذار، اسب سواری،دوچرخه سواری، ماهیگیری، شنا، قایقرانی، گلف، تنیس، غارنوردی. (شارپلی، 1380: ص 8)
توسعه روستایی
توسعه روستایی فرایندی چند بعدی است که موضوع ان بهبود و ارتقاء کیفیت زندگی اقشار فقیر واسیب پذیر اجتماع روستایی است ( ازکیا و غفاری، 1383 : ص 22)
روستا واحدی جغرافیایی است که در ان پدیده های اجتماعی و طبیعی بطور چشمگیری در هم امیخته اند این در هم امیختگی از ویژگی های مهم روستا وشاخص عمده ای برای تمیز شهر از روستا است ( مهدوی، 1377: ص 4)
توسعه روستایی اصولآ مفهومی جدا از توسعه اجتماعی -اقتصادی در سطح کلان یک کشور نیست، بلکه جزئی از توسعه کلان ملی تلقی می گردد، اما تأکید اساسی ان عمدتآ معطوف به حل مسائل مرتبط با جامعه روستایی وتلاش در جهت محرومیت زدایی و کاهش فقر در این مناطق می باشد. توسعه روستایی به عنوان یک مفهوم و مجموعه ای از تجربیات و روش های گوناگون سازماندهی تولید، ایجاد رفاه و مبادله برای فعالیت های روستایی، سابقه ی طولانی داشته و تنها ومنحصر به نظام یا کشور خاصی نیست. بانک جهانی توسعه روستایی را چنین تعریف می کند: توسعه روستایی استراتژی ای است که برای بهبود زندگی اقتصادی و اجتماعی گروه خاصی از مردم که همان روستاییان فقیرند طراحی می شود. این استراتژی در پی گسترش منافع توسعه در بین فقیرترین افرادی است که در مناطق روستایی ساکن می باشند که شامل کشاورزان خرده پا، اجاره نشین ها و خوش نشینها می گردد. از نظر بانک جهانی توسعه روستایی به نوین کردن جامعه روستایی می پردازد و ان را از انزوای سنتی خارج و به جامعه ای تغییر یافته تبدیل و با اقتصاد ملی عجین می کند. بنابراین هدف های توسعه روستایی، در محدوده یک بخش خلاصه نمی شود، بلکه مواردی چون بهبود بهره وری افزایش اشتغال، تأمین حداقل قابل قبول غذا،مسکن، اموزش، بهداشت و مشارکت روستاییان در فرایند تصمیم گیری، برنامه ریزی، اجرا و مدیریت روستایی را نیز در برمی گیرد. با چنین نگرشی، توسعه روستایی باید به منزله یکی از اجزای جدایی ناپذیر و نیروی محرکه کل فرایند توسعه به شمار اید. از این رو توسعه روستایی نباید نوعی فعالیت “بخشی” تلقی گردد، بلکه باید ان را نوعی هسته ی چند بخشی یک برایند توسعه گسترده تر قلمداد کرد.(شهلا جوبچیان، 1386: ص 51).
مدیریت روستایی
مدیریت روستایی عبارتست از مجموعه ای اعم از دولتی یا مردمی، فردی یا گروهی ودر اشکال کلان و خرد که به عنوان متولیان امور مربوط به روستا ها فعالیت دارند .گسترش مفهوم مدیریت روستایی علاوه بر اینکه مشکلات رسیدگی به امور مربوط به روستاها را بیان می کند چگونگی مواجهه مطلوب با روستاها و بر نامه ریزی روستایی را برای کارشناسان و متخصصین نیز اشکار می سازد ( قدیری معصوم و ریاحی، 1383 :ص 178)
از دیدگاه هواشناسی سینوپتیکی طوفان یک پدیده مخرب منحصر به فرد در روی نقشههای سینوپتیکی بوده که ترکیبی از پدیده‌های فشار، ابر، بارندگی و غیره را در بر گرفته و توسط رادار، قابل شناسایی است. در نواحی خشک و نیمه خشک پدیده گرد و غبار به اشكال مختلف مانند روز همراه با گرد و غبار یا طوفان گرد و غبار و گردباد به صورت مكرر اتفاق می‌افتد. در بیابان‌ها و مناطق خشك، تغییر سریع درجه حرارت هوا موجب ایجاد گرادیان فشار در نقاط مختلف آن و تشكیل بادهای قوی و دائمی میشود. به علاوه در این مناطق به دلیل كمبود رطوبت و پوشش گیاهی، چسبندگی ذرات به یكدیگر كاهش یافته و باد می تواند ذرات با قطر كمتر از 2میلی‌متر را از سطح خاك جدا نموده و با خود حمل كند. بسیاری از این ذرات قطری كمتر از 10 میكرون دارند و سرعت سقوط آن ها تحت تأثیر نیروی جاذبه زمین قابل اندازه‌گیری نیست. بنابراین این ذرات در جو به صورت معلّق باقی می‌مانند، به این دلیل در نواحی بیابانی ممكن است هوا برای مدتی طولانی به حالت گرد و غبار باقی بماند. از این رو طوفان‌ها در مقیاس‌های ترنادو، طوفان رعد و برق، طوفان گرد و خاک و مانند آن ظاهر میشوند.
از مهمترین شرایط ایجاد گرد و غبار در كنار هوای ناپایدار، وجود یا عدم وجود رطوبت است به طوری كه اگر هوای ناپایدار رطوبت كافی داشته باشد، بارش و طوفان رعد و برق؛ و اگر فاقد رطوبت باشد، طوفان گرد و غبار ایجاد می کند. نوع و پوشش گیاهی نیز در شدت وقوع گرد و غبار نقش مؤثری بازی می‌كنند. در واقع ایجاد گرد و غبار می‌تواند نوعی واكنش به تغییر پوشش گیاهی زمین باشد كه در این رابطه نقش فعالیتهای انسانی را نیز در كنار شرایط طبیعی محیط‌های جغرافیایی باید در نظر گرفت. چنان‌چه در منطقه‌‌ای مانند شمال ایران که از نظر طبیعی مساعد برای گرد و غبار نیست چون هم دارای رطوبت بالا و هم دارای پوشش گیاهی متراکم است ولی به دلیل فعالیتهای انسانی امروزه شاهد روزهای همراه با گرد و غبار در این منطقه هستیم.
طوفان‌های گرد و غبار به صورت کوتاه مدت هم، روی زندگی انسان اثر می‌گذارند. مهمترین این تاثیرات کاهش قدرت دید و به وجود آوردن مشکلات بهداشتی مانند مشکلات تنفسی و لغو پروازها در نتیجه کاهش دید است. پدیده گرد و غبار در سال‌هاى اخیر از نظر غلظت و راه اندازى ذرات معلق، تداوم، وسعت و زمان آن متفاوت و بسیار بیشتر از طوفان‌هاى گرد و غبار گذشته است و این سبب نگرانى بسیارى شده است. در این سال‌ها خشكسالى‌هاى مداوم، كاهش بارندگى و رطوبت نسبى محیط به همراه تشدید فاكتورهاى محیطى توسط انسان، نظیر استفاده بى رویه از منابع آبى و از بین رفتن پوشش گیاهی باعث گسترش شدید گرد و غبار شده است. از اصلی‌ترین عوامل ایجاد این پدیده وزش بادهای به نسبت شدید روی زمین‌های دارای شرایط مساعد برای ایجاد گرد و غبار است. این عوامل به همراه حرکت صعودی هوای ناشی از سامانه‌های جوی، انتقال قائم ذرات گرد و غبار معلق به ترازهای بالاتر جو را فراهم می‌کند. ذرات معلق، بر حسب اندازه‌ی قطر خود در لایه‌ها، به ترتیب از پایین به بالا قرار گرفته و سپس با جریان هوا، به حرکت در آمده و مناطق وسیعی را تحت پوشش قرار میدهد. بیشتر گرد و غبارهای فراگیر و گسترده‌ای که مشاهده میشود فرا محلی بوده و از نواحی دور و نزدیک دیگر منشأ میگیرد ولی ممکن است که ناشی از عوامل محلی باشد و ذرات از همان محل که گرد و غبار دیده میشود تشکیل شود. طوفان‌های گرد و خاك و ماسه‌ای در مناطق مختلف تعاریف گوناگونی دارد، زیرا این پدیده در مكان‌های گوناگون و در شرایط مختلفی به وجود می‌آید. براساس توافق سازمان هواشناسی جهانی، هر گاه در ایستگاهی سرعت باد از 15 متر بر ثانیه تجاوز كند و دید افقی به علت گرد و غبار، به كمتر از یک كیلومتر برسد، طوفان خاك گزارش میشود. طوفان ماسه‌ای، به بادی اطلاق میشود كه بتواند ذرات با قطر 15/0 تا 30/0 میلی متر را تا ارتفاع 15 متر جابه جا كند، در این حالت، طوفان ماسه‌ای است لكن در طوفان خاك، ذرات معلق، ریزتر است (دهقان‌پور، 1384).
2-1 بیان مسئله
گرد و غبار یکی از پدیده‌های جوی است که وقوع آن باعث وارد شدن خسارتهای بسیاری در زمینه‌های زیست محیطی، کشاورزی، حمل و نقل و سلامت میشود. طوفان گرد و غبار بیشتر در مناطق خشک و نیمه خشک به علت سرعت بالای وزش باد بر سطح خاک بدون پوشش گیاهی شکل گرفته و در شدیدترین حالت طوفان‌های گرد و غباری، غلظت ذرات معلق به 6000 میلی‌گرم در هر متر مکعب هوا می‌رسد (سانگ و همکاران، 2007: 112). نتیجه بررسی‌ها نشان داده‌اند که عوامل محیطی و انسانی بر ایجاد و یا تشدید طوفان‌های گرد و غباری موثر میباشند. عوامل جغرافیایی و آب و هوایی نظیر توزیع نامناسب زمانی و مکانی بارندگی و وقوع خشکسالی از عوامل طبیعی و چرای بیش از حد دام‌ها، خشک شدن دریاچه‌ها و تالاب‌ها، افزایش جمعیت، تغییر مسیر رودها و سدسازی‌ها از عوامل انسانی تشدید طوفان‌های گرد و غبار است (خوشحال دستجردی و همکاران، 1391). در سالهای اخیر به علت دخالت‌های انسان در طبیعت و بهره‌برداری
غیر اصولی از آن، پدیده گرد و غبار افزایش یافته و به این ترتیب مسئله گرد و غبار بیش از گذشته اهمیت پیدا کرده است. افزایش گرد و غبار بر تشکیل ابرها و ریزش نزولات ( انگلستادلر و همکاران، 2006)، بیشتر شدن فلزات سنگین در جو ( وینا و همکاران، 2008)، آلودگی آب آشامیدنی و تشدید بیماری‌های گوارشی (کروگر و همکاران، 2004) تاثیر دارد. به ازای افزایش هر 10 میکروگرم گرد و غبار در متر مکعب هوا، بیماری‌های قلبی – عروقی12 درصد و سرطان ریه به میزان 14 درصد افزایش می‌یابد ( شاهسونی و همکاران، 1389).
ایران به دلیل واقع شدن در کمربند خشک و نیمه خشک دنیا، پی در پی در معرض سیستم‌های گرد و غبار محلی و سینوپتیکی متعدد است. منشاء گرد و غبارهای تاثیرگذار بر ایران مناطقی مانند بیابان‌های شمال آفریقا، شبه‌جزیره عربستان، عراق و سوریه می‌باشد که آب و هوای آن ها بسیار خشک بوده و میانگین بارش کمی دارند. این گرد و غبارها به علت گرم‌تر شدن هوای زمین و بیشتر شدن سرعت بادها به ایران منتقل میشوند. ریزگردها به همراه حرکت صعودی هوای ناشی از سامانه‌های جوی به ترازهای بالاتر جو رفته و در آن‌جا، بر حسب اندازه‌ی قطر در لایه‌های هوا جا میگیرند. سپس با جریان هوا در ترازها، به حرکت در آمده و مناطق وسیعی را تحت پوشش قرار می‌دهند (آلپرت و گانور، 1993؛ دایان و همکاران، 1991). سیستم‌های گرد و غبار در ایران منجر به لغو پروازها، تعطیلی مدارس، ادارات و کارخانه‌ها، بروز بیماری‌های تنفسی مانند آسم شده (حسین‌زاده، 1376) و همچنین، باعث کاهش محصولات کشاورزی تا 20 درصد میشود (شاهسونی و همکاران، 1389). در سالهای اخیر به دلیل بروز خشکسالی‌ها به نظر می‌رسد که افزایشی در فراوانی وقوع این پدیده مخاطره‌انگیز آب و هوایی صورت گرفته که باعث بروز مشکلاتی در برخی مناطق کشور ایران شده است (رسولی و همکاران 1389). مناطق جنوبی دریای خزر بین کوه و دریا محصور بوده و به دلیل برخورداری از بارشهای خزری دارای میانگین بارش بیشتری نسبت به دیگر مناطق کشور میباشند. این موضوع به همراه شرایط مناسب محیطی دیگر، پوشش گیاهی متراکمی را در اکثر مناطق شمال کشور ایجاد کرده است. با وجود اینکه کلیه شرایط محیطی حاکم در این منطقه عامل بازدارنده و مانع شکل‌گیری طوفان‌های گرد و غباری میباشند ولی هر از گاهی طوفان گرد و غباری در این مناطق مشاهده میشود. هدف از این مطالعه، شناسایی الگوهای جوی موثر در ایجاد و انتقال گرد و خاک به حوضه جنوبی خزر، تعیین مسیر کلی حرکت طوفان، شناسایی تغییرات فراوانی مکانی و زمانی سامانه‌های همدیدی و مسیرهای انتشار است. در این راستا از داده‌های ثبت شدهی هواشناسی، نقشههای همدیدی و تصاویر ماهوارهای استفاده شده است.
3-1 ضرورت تحقیق
سیاره زمین از بدو پیدایش، دستخوش مخاطرات بسیاری بوده است. در سالهای گذشته، مخاطرات طبیعی پی در پی در سطح جهان به وقوع پیوسته و خسارتهای جانی و مالی فراوانی در مناطق مختلف ایجاد کرده‌اند. در بعضی از مناطق جهان، به ویژه منطقه موسوم به خاور‌میانه، طوفان‌های گرد و غبار از پدیده‌هایی هستند که فراوانی وقوع بالایی دارند. عوامل بسیاری در ایجاد طوفان نقش دارند، اما گردش جو و شرایط سطح زمین از عوامل اصلی طوفان‌های گرد و غبار محسوب میشوند. باد یکی از مهمترین عوامل آب و هوایی است که نقش مهمی در تغییرات سطح زمین دارد. به طور کلی، کنکاش باد در سطح زمین با عمل فرسایش و برداشت همراه است که قسمتی از این بار پس از مسافتی رسوب کرده و مابقی به صورت معلق در هوا باقی می‌ماند که به شکل گرد و غبار تا مسافت‌های طولانی قابل حمل است. طوفان گرد و غبار بر روند تشکیل خاک، ژئومورفولوژی سطحی در نواحی مختلف وحرکت دادن پوشش سطحی نواحی صحرایی تاثیر دارد. تسریع فرسایش خاک و تقویت بیابان‌زایی از دیگر اثرات طوفان‌های گرد و غباری می‌باشد. اهمیت مطالعات انجام گرفته در رابطه با گرد و غبار از این نظر است که آسیب‌های فراوان گرد و غبار شناسایی شده و روز به روز میزان شدت و تعداد روزهای همراه با گرد و غبار در همه مناطق از جمله ایران افزایش یافته و باید راهی در جهت کنترل این پدیده پیدا کرد. منطقه جنوبی حوضه خزری بر حسب نوع آب و هوا، پوشش گیاهی، رطوبت و موقعیت جغرافیایی دارای شرایطی است که انتظار می‌رود تعداد روزهای همراه با گرد و غبار در این منطقه نسبت به دیگر مناطق کم باشد. این منطقه به عنوان منبع گرد و غبار به شمار نمی‌رود و در نتیجه بیشتر گرد و غبارهای مشاهده شده فرا محلی بوده و از نواحی دور و نزدیک دیگر منشأ میگیرند.
هدف از این پژوهش، شناسایی الگوهای جوی موثر در ایجاد و انتقال گرد و خاک به حوضه جنوبی خزر، تعیین مسیر کلی حرکت طوفان، شناسایی تغییرات فراوانی مکانی و زمانی سامانه‌های همدیدی و مسیرهای انتشار است تا میزان وقوع این پدیده را در منطقه به دست آوریم.
4-1 سوالات تحقیق
- توزیع مکانی و زمانی پدیده گرد و غبار در منطقه مورد مطالعه چگونه می‌باشد؟
- سامانه‌های همدیدی موثر در ایجاد طوفان گرد و غبار در مناطق خزری کدامند؟
- مسیرهای انتشار گرد و غبار در منطقه خزری کدام است؟
5-1 فرضیات تحقیق
- توزیع مکانی و زمانی پدیده گرد و غبار از نظر فراوانی در منطقه مورد مطالعه یکسان نیست.
- سامانه‌های همدیدی موثر متفاوتی در ایجاد پدیده گرد و غبار در منطقه نقش دارند.
- گرد و غبارهای سواحل جنوبی خزر معمولاً از سمت جنوب و جنوب غرب به این مناطق وارد میشوند.
6-1 جمع بندی
گرد و غبارها با ورود به جریان‌های جوی که در غرب ایران هستند وارد کشور شده و گاهی تا مركز كشور جا به جا میشوند. با توجه به اهمیت این پدیده و از طرف دیگر گسترش وسیع مكانی آن در سالهای اخیر در بخشهای غربی و شمالی كشور، در پژوهش حاضر مسیرهای ورودی و علل وجود این پدیده مورد شناسایی قرار خواهد گرفت. در فصل بعدی به منظور روشن شدن موضوع پژوهش، پیشینه تحقیقات انجام شده در این رابطه به همراه مبانی نظری پژوهش، به اختصار مطرح خواهند شد.
. Song et al
. Engelstadler et al
. Vienna et al
. Krueger
. Alpert and Janor
. Dayan et al
:
1)بیان مسأله:
کشتی های بازرگانی، مهمترین نقش را در حمل و نقل بین المللی کالا ایفا می کنند و از سالهای قبل، خطوط منظم کشتیرانی، بین اغلب بنادر مهم کشورهای دریایی جهان برقرار شده است.این جایگاه، اقتضاء می کند که ایمنی کشتیرانی تجاری از تمام جوانب مورد عنایت قرار گرفته تا با تمهید تدابیر علمی مرتبط، با خطرات دریا مقابله شده و احتمال بروز سوانح گوناگون که در پی رشد صنعت کشتی سازی و دریانوردی، سلامت سفرهای دریایی را همچنان تهدید می کند به حداقل ممکن برساند. در واقع امر، این حوادث هنوز روی می دهند و جالب اینکه براساس آمار موجود، حدود 80% از سوانح دریایی از خطای انسانی ناشی می شود تصادم در مفهوم کلی خود، به برخورد کشتی ها با هرگونه وسیله شناور دیگر اعم از کشتی ها و وسایل ناوبری مثل چراغ های دریایی همچنین برخورد کشتی ها با اموال غیرشناور بندری مانند اسکله ها اطلاق می شود اما از دیدگاه حقوق دریایی که تصادم کشتی ها یکی از مباحث اصلی آن است تصادم، مبین برخورد دو کشتی با یکدیگر است و قواعد مسئولیت خارج از قرارداد ناشی از تصادم کشتی ها به نحوی که درمعاهده بین المللی “یکنواخت سازی برخی قواعد مربوط به تصادم کشتی ها مصوب 1910 بروکسل” و برخی از قوانین داخلی کشور ها مقرر شده است ، همین واقعه حقوقی را پوشش می دهد. در عین حال، احکام مسئولیت قراردادی ناشی از تصادم کشتی ها بر اساس معاهدات بین المللی مختلف بویژه معاهده بین المللی یکنواخت سازی برخی قواعد حقوقی مربوط به بارنامه ها(قواعد لاهه)مصوب 25 اوت 1924 در بروکسل و پروتکلهای اصلاحی آن به ترتیب مصوب 23 فوریه 1968(مشهور به قواعد لاهه- ویزبی)و مصوب 21 دسامبر 1979 در بروکسل همچنین معاهده ملل متحد درباره حمل کالاها از طریق دریا(قواعد هامبورگ)مصوب 31 مارس 1978 در هامبورگ 2 و یا حسب مورد، قوانین ملی قابل اعمال نسبت به قراردادهای محل کالا قابل حصول است. با توجه به توضیحات فوق این پایان نامه در پی آن است که به بررسی نقش بیمه دریایی در جبران خسارات ناشی از تصادم کشتی ها می باشد.
2)اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
امروزه نقش مهم بیمه دریایی در جبران خسارتهای ناشی از حوادث مختلف که همواره نوع بشر را تهدید می کند بر کسی پوشیده نیست به ویژه اینکه در پاره ای زمینه ها، در نتیجه رشد سریع علم و فناوری و پیچیدگی وسایل و ارتباطات، حمایت از زیاندیدگان در برابر تبعات مالی حاصل از مخاطرات گوناگون، ضروری به نظر می رسد.در این میان، بیمه دریایی یکی از حوزه های اصلی فعالیت تجاری بیمه گری است چه زیانهای سنگین ناشی از سوانح متنوع کشتیرانی، تامین پوششهای بیمه ای را برای مالکان کشتی ها و کالا، اجتناب ناپذیر ساخته است. پس مشاهده میشود پرداختن به بحث بیمه دریایی در جبران خسارات ناشی از یکی از حوادث سهمگین دریایی یعنی تصادم کشتی ها امری ضروری و اجتناب ناپذیر است.
3)مرور ادبیات و سوابق مربوطه
تا کنون در این زمینه تحقیق کامل و مدونی صورت نگرفته که به بررسی تمام ابعاد و به صورت اختصاصی به بررسی نقش بیمه دریایی در جبران خسارات ناشی از تصادم کشتی ها پرداخته باشد صورت نگرفته است ؛ فقط به صورت پراکنده اشاراتی شده است که در ذیل به آنها پرداخته می شود.
علیر ضا حسنی (1390) در مقاله ایی با عنوان « بررسی ابعاد حقوقی بیمه حمل و نقل دریایی كالا و مقایسه تطبیقی با انگلستان» اشاراتی به موضوع بحث این پایان نامه دارد و می نویسد بیمه حمل و نقل دریایی بر پایه ی قراردادی است که به صورت بیمه نامه یا سند بیمه نمودار می شود. از دیدگاه حقوقی این قرارداد متکی بر اصول حقوقی فرمانروا بر همه ی قراردادهاست. ولی افزون برآن، قرارداد از لحاظ تکالیف طرفین درمقابل هم، ضمانت اجرای عدم انجام این تکالیف و اثر آنها، با قواعد عمومی حاکم بر سایر قراردادها متفاوت هست. آنچه که عمدتاً در بیمه ی حمل و نقل دریایی مورد توجه قرار می گیرد، پوشش قراردادن خسارت وارده بر محصولات در حال حمل است.
زهرا دشتکی پور(1389) در مقاله ایی با عنوان « تعهدات بیمه گر و بیمه گذار در حقوق بیمه دریایی » اشارات مفیدی به برخی از مباحث مرتبط با این پایان نامه دارد و می نویسد زندگی، سلامت و دارایی افراد همواره در معرض حوادث و بلایای طبیعی قرار دارد. بیم از خسارات ناشی از این حوادث، انسان ها را به مقابله و تمهید راه های پیشگیری و جبران خسارت احتمالی فراخوانده و در طول حیات بشری متناسب با نحوه زندگی و ساختار اجتماعی، وسایل و ابزار مختلفی به این منظور به کا ررفته است. در این مقاله وظایف، تعهدات و تکالیف بیمه گر و بیمه گذاران بیمه دریایی که دو بازیگر اصلی در قرارداد بیمه های دریایی هستند بررسی کرده است.
4)اهداف :
4-1) هدف اصلی :
بررسی و تبیین نقش بیمه های دریایی در جبران خسارت ناشی از تصادم کشتی ها .
4-2)اهداف فرعی:
بررسی و تبیین موارد و شرایط خاص پوشش جبرانی بیمه گران دریایی در تصادم کشتی ها .
بررسی و تبیین موارد و شرایط خاص بیمه دریایی در زمینه تصادم کشتی ها توسط انجمن های حمایتی .
5)سؤالات تحقیق:
5-1)سوال اصلی :
بیمه های دریایی در جبران خسارت ناشی از تصادم کشتی ها دارای چه نقش و جایگاه می باشند؟
5-2)سوالات فرعی
پوشش جبرانی بیمه گران دریایی در تصادم کشتی ها چه مواردی را شامل می شود ؟
در صورتی که بیمه دریایی در زمینه تصادم کشتی ها توسط انجمن های حمایتی انجام گیرد چه مواری را شامل می شود؟
