وبلاگ

وجه اشتراک غالب شهرهای ایرانی دیرینه کهن آنهاست ومنهای شهرهای جدید الاحداث وشهرکهای اقماری نوبنیان که با رعایت سیاستهای عمومی شهرسازی کشور درچندساله اخیر و عمومأ به جهت سرریز جمعیتی شهرهای قبلی پدید آمدند، اغلب شهرهای ایرانی تاریخی هستند.

 

هرکدام از آنها در مرتبه ای خاص از اصالت تاریخی وغنای ساختاری وکالبدی قرار گرفته ویکسان نیستند. شهر وشهروند از جمله حوزه هایی است که تحت شعاع وتحت تأثیر فرایند یکصدساله مدرنیته در ایران قرار گرفت و با تغییر در شیوه های زیستی، با نیازها و سلایق مواجه شد. در ابتدا کالبد شهر های موجود که همان بافتهای تاریخی و ثروتهای ملی وهویت ماندگار شهرهای ما محسوب می شود به سبب ویژگیهای خاص،پاسخگوی پیشرفتهای روز به نظر نرسیدند و در تقابل با ساخت و سازهای جدید و طرحهای مدرن شهری حقیر شمرده شدند. شهرنشینی شتابان و بی رویه، رشد و گسترش ناموزون شهری، رکود و فرسودگی بافت تاریخی در شهرهای ایران در چند دهۀ اخیر چنان ابعاد گسترده ای به خود گرفته که هویّت و حیات مدنی فضاهای شهری را به عنوان مکانی برای رشد و توسعۀ انسان زیر سؤال برده و از هم اکنون سیاست ها و برنامه های مناسب برای حل این مشکلات اندیشیده نشود، بی شک آنچه امروزه ان را مشکل می خوانیم، فردا یک فاجعه خواهد شد.

 

ارزیابی مستمّر سیاست ها و برنامه های عمران شهری به ویژه در مورد ساماندهی بافت قدیم ضروری است. از جمله طرحهای حفاظت جهت دخالت سازنده، مقاوم سازی شهر از درون برای حفظ ارزشهای ملی و ثروتهای فرهنگی- تارخی و افزایش ضریب ایمنی آنها در مقایل بلایای طبیعی به ویژه زلزله است و از طرف دیگر، تأمین امنیّت اجتماعی از ضروریّات شهرسازی و برنامه ریزی شهری امروز ایران محسوب می شود. سیاستگذاری جهت بهسازی و نوسازی مستمربافتهای شهری و سازگاری کردن آنها با اوضاع محیط جغرافیایی(محیط طبیعی و فرهنگی) و مقاوم سازی حفظ میراث فرهنگی و افزایش ضریب ایمنی آنها، شرایط تأمین مدیریّت بحران در شهر و پایداری شهری را تحقق می بخشد. سیاستهای غلط در این زمینه باعث تخریب محیط و از بین رفتن سرمایه های مادّی و معنوی و مشکلات جدّی در مقابل تحوّلات مثبت و مؤثر نظامهای شهری خواهد شد. شرط لازم برای مداخله صحیح و مؤثر برای احیای بافتهای شهری تهیّه و اجرای دقیق سیاستها و برنامه ها به منظور توسعه و تکامل پایداری فضاهای شهری است. در حال حاضر با گذشت بیش از یک قرن و نیم از آغاز جنبش حفاظت از ثروتهای فرهنگی- تاریخی در دنیا، تجارب حاصل از مکاتب و رویکردهای گوناگون در زمینۀ بهسازی و توسازی و مرمّت آثار و ابنیه بسیار قابل توجّه است. مساله بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده به عنوان یکی از مسایل مهم شهری در تمام دنیا مورد توجه قرار گرفته، در ایران نیز پژوهشها، طرحها، مطالعات و پروژه های متعددی با دیدگاه ها و نظرات مختلف به مسایل بافتهای تاریخی و پیشنهاد در راهکارهایی برای باززنده سازی آنها پرداخته اند با این وجود بافتهای فرسوده و تاریخی هنوز هم به عنوان مسالۀ دارترین مناطق شهری به شمار می رود که با مشکلات بسیاری روبرو هستند. مشکلاتی که هنوز دامنگیر تمامی شهرها را در بر گرفته است اگرچه بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده به دلیل اهمیت و حساسیت آنها از ابعاد فرهنگی، اقتصادی ، اجتماعی و کالبدی از سوی اندیشمندان و گروه های مختلف بارها با عناوینمتفاوت مورد تایید قرار گرفته شده است.

 

1-1- بیان مسأله

 

در اینکه شهر پدیده ای تاریخیاست، تردیدی وجود ندارد، چنین پدیده ای نمی تواند از پیشینهخود بگسلد، از این رو در رشد و توسعه فضایی- کالبدی توجه به ویژگیهای بومی ضروری است. بخش چشمگیری از تاریخ و فرهنگ شهر در کالبد آن تجلی می یابد که نشان دهنده ارزشها، باورها، اعتقادات، هنرها، توان فنی و ساختار اجتماعی- اقتصادی و سیاسی نسلهای گذشته است(ابلقی،1380،ص113). بافتهای قدیمی به همراه عناصر و فضاهای شهری درون خود مانند شبکه معابر، بازارها، مساجد و کاروانسرا و غیره، علاوه بر شکل فیزیکی و خصوصیات کالبدی، ارزشهای فرهنگی، اجتماعی و تاریخی ویژه ای را نیز در خود نهفته دارند(مشهدیزاده، 1378،صص 7و381).تحولات زندگی شهر نشینی چند دهه اخیر بافتهای قدیمی را با مشکلات عدیده ای در ابعاد مدیریتی، اقتصادی، اجتماعی، کالبدی، تأسیسات و تجهیزات شهری و سایر امکانات شهری مواجه ساخته است، که همه این عوامل دست به دست هم داده و زمینه مناسبی را برای فرسودگیاین بافتهای با ارزش و تاریخی فراهم نموده است. مطالعات گوناگون در نواحی کهن و قدیمی شهرها در ایران نشان می دهد که نحوه برخورد با این نواحی عمدتاً مبتنی بر حفظ و مرمت تک بناهای باارزش بوده است و کمتر به برنامه ریزی مشخص برای باز زنده سازی و باز گرداندن زندگی اجتماعی-اقتصادی و فرهنگی این نواحی اندیشیده شده است(بوچانی، 1383،ص 59).در حالیکه بهسازی و نوسازی فضاهای زیستی فقط ساخت و سازهای فیزیکی و کالبدی شهر، بافتهای تاریخی و قدیمی را در برنمی گیرد، بلکه بهسازی و نوسازی شهری، بهسازی ساختار اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، اداری و فرهنگی شهر و همچنین بافتهای جدید، خودرو و غیر رسمی و به طور خلاصه بافتهای مشکل زای شهری را شامل می شود و در نواحی مختلف جغرافیایی با توجه به ویژگیهای محیطی گوناگون اقدامات خاص آن باید انجام گیرد(شماعی و پوراحمد،1384،ص 5). در نتیجه می توان گفت رکود و فرسودگی در بخشهای مرکزی شهری با بافتهای قدیمی ناشی از فقر و محرومیت اجتماعی است که با بهبودآن ، شرایط توسعه و تکامل مهیا خواهد شد(روبرت، 1982، صص 10- 8).

 

 

نمونه موردی تحقیق حاضر محله سورومی باشد در غرب ساختار کالبدی و سازمان فضایی شهر بندرعباس واقع شده است و از نظر نقش و عملکرد اقتصادی و فرهنگی دارای وجوه و جایگاه متفاوتی در مقایسه با مناطق توسعه یافته جدید و نهایتأ در ارتباط با پیکره کلی شهر دارا می باشد. این محله چون به دریا نزدیک است استقرار اسکله و قرار گرفتن بازار ماهی فروشها در ابتدای بافت تاریخی و فراهم کردن پتانسیل ها و کارکردها ی اقتصادی شهر تأثیر چشمگیری داشته و دارد. این پژوهش در پی آنست که به شناخت نقاط ضعف و قوت، امکان سنجی تجدید حیات و ساماندهی کالبدی- فضایی محله سورو در بافت قدیم شهر بندرعباس بپردازد. این محله از قدیمی ترین محله های شهر بندرعباس است و به سبب نزدیکی به هرمز و دیگری قرار گرفتن در مسیر راه تجاری فارس به هرمزاهمیت خود را دردوره های پس ازاین نیز از دست ندادهاست. در روزگار ساسانی ، این ناحیه از مراکز مهم داد وستد و بازرگانی به شمار رفته است.بررسی ها نشان می دهد که این محله با مشکلاتی از قبیل فقدان حداقل دسترسی های سواره لازم، کمبود و نارسایی فضاهای خدماتی، آموزشی، امكانات بهداشتی، ناشناخته ماندن ارزشهای فرهنگی- تاریخی نهفته در این محله و مهاجرت ساکنین اصیل و بومی به دلایل مشکلات مذکور و سکنی گزیدن روستائیان و قشر کم درآمد جامعه در این محله مواجه است اینکه در زمینه موضوع این تحقیق با کنکاشی که اینجانب به عمل آورده ام هیچ گونه مطالعه اساسی در این زمینه در این استان(هرمزگان) در نتیجه سابقه و الگویی برای روش شناسی تحقیق در اختیار نبوده به همین دلیل در طی انجام تحقیق با مشکلات نظری و عملی فراوانی روبرو بوده ام و علی رغم کوشش فراوان دستیابی به اهداف مطلوب مسیر نگردید. لذا توجه به این بافت و لزوم بهسازی و احیاء و بهبود کیفیت زندگی در این فضا و همچنین شناخت ارزشهای بالقوه و به فعلیت رساندن آنها منطبق با عملکردهای زندگی مدرن از اهمیت ویژه ای برخوردار است. امید است این تحقیق زمینه ساز انگیزه ای برای مطالعات کاملتر و دقیقتر باشد

 

.1-2- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

 

اهمیت و ضرورت حفظ آثار کهن نه به عنوان پدیده های نمادین، بلکه به دلیل شناخت سیر تحول و تکامل تاریخ شهر سازی و تمدن شهر نشینی، حفظ هویت و اصالت شهری و تبیین حیات شهری بر اساس شواهد و مدارک علمی همواره مورد توجه بوده است. به نظر بعضی محققان، بهسازی و نوسازی شهری مربوط به سالهای پس از انقلاب صنعتی به ویژه قرن نوزدهم به بعد است؛ اما نوسازی و بهسازی مدرن امروزی و نهادینه شده از اواخر قرن نوزدهم آغاز شده است(شماعی، علی و احمد پور احمد،1384).

 

این محله از محلات قدیمی شهر بندرعباس شناخته شده و مطالعات نشان می دهد که محله سورو از نظر برخورداری از انسجام و سازمان یافتگی با سایر محلات شهر بندرعباس قابل مقایسه نیست.
ساکنین این محله دارای هویت واحدی هستند اما با توجه به تمایزات جدیدی که در میان ساکنین کم رنگ شده است. این محله بر اساس سرشماری 85 دارای 8874 نفر جمعیت و 2156 خانوار است. وسعت محله در حدود 178 هکتار می باشد و حدود 1.6 درصد از جمعیت شهر بندرعباس را در خود جای داده است. از نظر وضعیت اقتصادی 37 درصد جمعیت فعال و 63 درصد آن غیر فعال می باشند که از جمعیت فعال آن 81 درصد شاغل و 19 درصد بیکار هستند.

 

به طور کلی مهمترین ضرورت تحقیق از قرار زیر می باشد:

 

1- کمبود سرانه آموزشی و خدمات شهری

 

2- آسفالت نبودن کوچه ها

 

3- اشتغال جوانان و نیاز به گسترش . آموزش صیادی

 

4- عدم روشنایی معابر

 

5- فاضلاب شهری و ریختن آنها به دریا

 

6- غفلت بخش دولتی از محله

 

1- 3- پرسشهای اصلی تحقیق

 

1- آیا توانمند سازی بافت فرسوده سورو با مشارکت ساکنان محله امکان پذیر است؟

 

2- آیا با افزایش تاسیسات و تجهیزات شهری می توان در جذب ساکنان بومی و اولیه محله موفق عمل کرد؟

 

3- آیامی توان با بهسازی و نوسازی بافت فرسوده سورو امکان آزاد شدن زمین جهت سکونت افراد بیشتر در این محله را امکان پذیر  ساخت؟

 

1-4- فرضیات تحقیق        

 

1- به نظر می رسد محله سورو دارای ارزش تاریخی- فرهنگی و معماری بومی است.

 

2-به نظر می رسد یکی از عوامل مهاجرت ساکنان بومی در این محله کمبود خدمات و تاسیسات شهری است.

 

3- به نظر می رسد مشارکت ساکنان محله سورو می تواند نقش مهمی در بهسازی و نوسازی بافت فرسوده این محله داشته باشد.

 

1-5- اهداف تحقیق

 

در تمام مطالعات برنامه ریزی، قبل از بسط راه حلها «تبیین اهداف» یک امر ضروری محسوب می شود. در این رابطه باید توجه داشت که چون تکنیکهای متکی به موارد حرفه ای و سیاستهای اجتماعی و فیزیکی قابل اطلاق به مراکز تاریخی، بسته به هر مرکز متفاوت است، لذا یک مدل جامع قابل اطلاق به تمامی موارد، وجود ندارد، در شهرهای تاریخی، نگهداری بافت آن از طریق بهره گیری از تدابیر سود آور، یک هدف اولیه است. حفاظت در مقیاس شهری نه تنها فقط مستلزم توجه به ارزشهای فرهنگی و تاریخی است بلکه همچنین استلزامات اجتماعی و اقتصادی اصولی آن را نیز طلب می نماید. در یک بافت تاریخی، حفاظت قبل از آنکه از وجه فیزیکی مطرح باشد بیشتر ریشه در برخورد سیاسی و اقتصادی دارد. شهر ماحصل دوره های متعدد تاریخی و روابط ویژه میان مسائل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، انسان شناسی و جغرافیایی آن است. هسته تاریخی یک کلیت وسیعتری را شامل می شود که باید به عنوان بخشی از واقعیت پویای زمان حال و نه به عنوان یک موضوع مطالعه ایستا مورد تحقیق و مطالعه واقع شود. از نظر میراثی ثروت تکوین یافته در یک بافت تاریخی در ساختمانهای مذهبی، بناها و عناصر ارزشی، عمارات مجلل، باغها و غیره، سرمایه گذاری شده است، حال آنکه امروزه مسأله مهم، کنترل هوشمندانه ثروت مستمری است که در یک شهر تکوین یابد. یعنی جایی که در اثر گذشت زمان کاربردهای خصوصی به کاربردهای جمعی تغییر شکل یافته است. در راستای موارد مذكور، این تحقیق اهداف زیر را دنبال می كند:

 

هدف بنیادی واساسی این تحقیق عبارت است:

 

– بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده شهری بندرعباس محله سورو در جهت گسترش و توسعه دانش بافتهای قدیمی.

 

– شناخت و بهبود ساختار کالبدی و سازمان فضایی از راه بهسازی و نوسازی شهری.

 

– بهبودوضعیت کاربریها و فعالیتهای شهری از جهت ایمنی، تراکم، تمرکز، سازگاری و عدم سازگاری.

 

– ایجاد زمینه های سرمایه و فراهم آوردن اشتغال برای افراد بومی.

 

– بالا بردن توان اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی ساکنین بافت قدیم.

 

که این هدف خود شامل سه هدف جزیی از قرار زیر می باشد:

 

– توانمندسازی بافت فرسوده سورو با مشارکت ساکنان محله

 

– جذب ساکنان بومی و اولیه محله با افزایش تجهیزات وتاسیسات شهری

 

– آزاد شدن زمین جهت سکونت افراد بیشتر محله با بهسازی و نوسازی بافت فرسوده