بازار سرمایه به عنوان یکی از ارکان اساسی رشد و توسعه اقتصادی در کشورها مطرح میباشد. سرمایه گذاری از مؤلفه های مهم و تعیین کننده در اقتصاد هر کشور محسوب می گردد. بازارهایی نظیر بازار پول، کار و کالا در کنار بازار سرمایه، عهدهدار تخصیص بهینه سرمایه و منابع مالی می باشند.
اطلاعات نقش اساسی در عملکرد بازار سرمایه دارد، زیرا اغلب تصمیمات، از جمله تصمیمات سرمایه گذاری، در شرایط عدم اطمینان انجام می شود و در چنین شرایطی اطلاعات نقش مهمی در کاهش عدم اطمینان دارد. برای کاهش عدماطمینان، باید اطلاعات مورد نیاز را از منابع مختلف فراهم کرد. یکی از مهمترین منابع اطلاعات، گزارشهای مالی می باشد. ارقام و گزارشهای مالی بخشی از داده های مورد نیاز در فرایند تصمیم گیری می باشد به طوری که میتوان گفت هدف اصلی حسابداری فراهم آوردن اطلاعاتی است که آثار مالی معاملات، عملیات و رویدادهای مؤثر بر وضعیت مالی و نتایج عملیات واحد تجاری را بیان کند(ثقفی و سدیدی، 1386).
استفادهکنندگان از گزارشهای مالی، اطلاعاتی میخواهند که هم بر تصمیمات اقتصادی آنها در ارزیابی رویدادهای گذشته، حال یا آینده یا تأئید یا تصحیح ارزیابیهای گذسته شان مؤثر بوده(ویژگی مربوط بودن) و هم عاری از اشتباهات و تمایلات جانبدارانه با اهمیت بوده و به طور صادقانه معرف چیزی باشد که مدعی بیان آن است یا به گونه ای معقول انتظار می رود بیان کند(ویژگی قابل اتکابودن)(کمیته تدوین استانداردهای حسابداری، 1386). سرمایهگذاران، اعتباردهندگان و سایر افرادی که به صورتهای مالی اتکا می کنند، نمی خواهند گزارشاتی بدست آنها برسد که در آن دارایی ها و درآمدها بیش از واقع و هزینهها و بدهیها کمتر از واقع گزارش شده باشد. مدیران به عنوان مسئول تهیه صورتهای مالی، با وقوف کامل بر وضعیت شرکت و یا برخورداری از سطح آگاهی بیشتر نسبت به استفادهکنندگان صورتهای مالی، به طور بالقوه سعی دارند که تصویر واحد تجاری را مطلوب جلوه دهند. برای مثال، ممکن است از طریق منظور نمودن هزینه های یک دوره به عنوان دارایی، باعث کاهش هزینهها و گزارش سود بیشتر در صورتهای مالی شوند. همچنین ممکن است دارایی ها و سرمایه واحد تجاری بیش از میزان واقعی گزارش شود. نتیجه کلی این عملیات چنین خواهد بود که تصویر واحد تجاری بهتر از وضعیت واقعی به نظر برسد و انگیزه تزریق سرمایه و منابع مالی از افراد برون سازمانی به شرکت افزایش یابد. در چنین شرایطی اصول و رویه های حسابداری، با هدف متعادل کردن خوشبینی مدیران، حمایت از حقوق ذینفعان و ارائه منصفانه صورتهای مالی، مفهوم محافظهکاری را به کار میبرند. محافظهکاری به عنوان یکی از اصول محدودکننده حسابداری، سالهاست است که مورد استفاده حسابداران قرار می گیرد و علی رغم انتقادهای فراوان بر آن، همواره جایگاه خود را در میان سایر اصول حسابداری حفظ کرده است. به طوری که می توان دوام و بقای محافظهکاری در مقابل انتقادهای وارده بر آن در طول سالیان طولانی را گواهی بر مبانی بنیادین این اصل دانست. همچنین می توان از محافظهکاری به عنوان مکانیزمی نام برد که اگر به درستی اعمال شود، منجر به حل بسیاری از مسائل نمایندگی و عدمتقارن اطلاعاتی خواهد شد که به طور کلی از شکاف روزافزون بین مدیران و تأمینکنندگان منابع مالی واحدهای تجاری ناشی می شود(کردستانی، امیر بیگی لنگرودی، 1387).
از طرف دیگر، استفادهکنندگان از اطلاعات مالی، تمایلی به استفاده از گزارشاتی که در آن، درآمدها و دارایی ها به طور غیر واقعی کمتر از واقع و هزینه ها و بدهیها به طور افراطی بیشتر از واقع نشان داده شود، ندارند. نکتهای که در اینجا مورد توجه قرار می گیرد محافظهکاری افراطی است که نتیجه آن تخریب صورت های مالی است. در واقع، رعایت بیش از حد محافظهکاری باعث نقض ویژگی بیطرفی اطلاعات خواهد شد.
سؤالی که اینجا مطرح می شود اینست که آیا محافظهکاری به طور کلی بایستی در صورتهای مالی وجود داشته باشد؟ و آیا اطلاعات حسابداری تهیه شده به صورت محافظه کارانه باعث بهبود تصمیمات سرمایه گذاران بازار سرمایه می شود؟ این تحقیق با هدف سنجش میزان محافظهکاری در شرکتهای ایرانی و نیز تأثیر حسابداری محافظه کارانه بر اطلاعات مالی شرکتهای مورد نظر انجام می شود و سعی دارد بیان کند که آیا رعایت محافظهکاری به طور کلی به نفع تصمیمگیرندگان مالی بوده و در نهایت می تواند باعث افزایش کارایی بازار سرمایه شود؟
- تشریح و بیان موضوع
مفهوم محافظهکاری سابقهای طولانی در حسابداری دارد و یکی از مشخصههای اصلی گزارشگری مالی است که در یک دوره طولانی در حسابداری مورد بحث و بررسی قرار گرفته است و نقش افرینی می کند. واتس (2003) به نقل از بلیس (1924) محافظهکاری را در بیان امری به حسابداران، این گونه بیان کرده است:«هیچ سودی را پیش بینی نکنید، اما همه زیانها را پیش بینی کنید.» باسو (1997) این ضرب المثل را به صورت رویه کاهش سود و کمتر نشان دادن دارایی ها در پاسخ به اخبار بد و در مقابل، بیشتر نمایش دادن دارایی ها و سود حسابداری در پاسخ به اخبار خوب تعریف می کند. کمیته تدوین استانداردهای حسابداری(1386) در مفاهیم نظری گزارشگری مالی، محافظهکاری را به عنوان یکی از اجزای خصوصیت کیفی قابل اتکا بودن در نظر گرفته است، اما به جای واژه محافظهکاری از واژه احتیاط استفاده کرده و احتیاط را اینگونه تعریف کرده است:«احتیاط عبارتست از کاربرد درجهای از مراقبت که در اِعمال قضاوت برای برآوردهای حسابداری در شرایط ابهام مورد نیاز است، به گونه ای که درآمدها یا دارایی ها بیشتر از واقع و هزینهها یا بدهیها کمتر از واقع نشان داده نشوند.» در واقع محافظهکاری را میتوان محصول ابهام دانست و هرگاه حسابداران با ابهام روبرو شوند، محافظهکاری را به کار میبرند.
محافظهکاری در گزارشگری مالی در نتیجه برخی از عوامل اقتصادی به وجود می آید که در قالب چهار دیدگاه گنجانده می شوند که عبارتند از: دیدگاه قراردادی، دیدگاه دعاوی حقوقی، دیدگاه مالیات و دیدگاه قوانین و مقررات حسابداری(واتس، 2003). در این میان، قدمت تدوین قراردادی بیش از سه دیدگاه دیگر است، به طوری که به اعتقاد واتس و زیمرمن(1983) قرنهاست که در حسابداری مورد استفاده قرار می گیرند. بنابراین کسی نمی تواند زمانی را در تاریخ معرفی کند که از آن هنگام نفوذ قراردادها شروع شده باشد. در مقابل، سه دیدگاه دیگر محافظهکاری بر پدیدههای جدیدتری متکی بوده و قادر به تشریح محافظهکاری هستند. بااین حال، نتایج بررسیها از اهمیت هر چهار دیدگاه حمایت می کند.(واتس، 2003).
دیدگاه های مذکور عواملی هستند که به استفاده از رویه های حسابداری محافظه کارانه در گزارشگری مالی منجر میشوند. قوانین و مقررات حسابداری بیشتر کشورها مانند ایران اعمال رویه های حسابداری محافظه کارانه مانند قائدهی اقل بهای تمام شده و خالص ارزش فروش در قیمت گذاری موجودی کالای شرکتها را الزامی می کند. زمانی که مالیات بر درآمد شرکتها با توجه به سود بدست آمده محاسبه می شود انگیزه بیشتر نشان دادن هزینهها و کمتر نشان دادن درآمدها ایجاد می شود تا بدین وسیله سود کمتر نشان داده شده و در نهایت مالیات کمتر شود. بسیاری از دعاوی حقوقی مطرح شده علیه شرکتها، به دلیل کمتر نشان دادن هزینهها و بیشتر نشان دادن درآمدها بوده است. استفاده از محافظهکاری از این امر جلوگیری می کند. بسیاری از شرکتها برای حل مشکلات مربوط به هزینه های نمایندگی و عدم تقارن اطلاعاتی از حسابداری محافظه کارانه استفاده می کنند. براساس آنچه که گفته شد، می توان پیش بینی کرد که در بیشتر شرکتها رویه های حسابداری محافظه کارانه مورد استفاده قرار می گیرد.
در رابطه با محافظهکاری در حسابداری، دو دیدگاه کاملاً متفاوت وجود دارد. برخی از محققان محافظهکاری را برای استفادهکنندگان و تحلیلگران صورتهای مالی مفید دانسته و برای آن نقش اطلاعاتی قائلند. به اعتقاد این عده، محافظهکاری باعث افزایش کیفیت اطلاعات گزارش شده در بازار های اوراق بهادار می شود و این افزایش کیفی اطلاعات به سرمایه گذاران و سایر استفادهکنندگان از صورتهای مالی برای تصمیم گیری های مناسب کمک می کند. محافظهکاری می تواند در بهبود کیفیت اطلاعات ارائه شده از سوی مدیریت موثر واقع شود. در واقع، تئوری نمایندگی اثبات می کند که مدیران برای افزایش منافع خود می کوشند تا اخبار بدِ مربوط به شرکت را پنهان و اخبار خوب را به سرعت گزارش کنند، این امر می تواند در کیفیت گزارشهای ارائه شده تاثیر منفی داشته باشد. محافظهکاری با تعدیل اثرات منفی این تلاشها، کیفیت گزارشهای ارائه شده از سوی مدیریت را افزایش داده و باعث شفافیت صورتهای مالی می شود(فرانسیس و دیگران 2008). محافظهکاری با انتشار سریعتر اخبار بد نسبت به اخبار خوب، می تواند به وامدهندگان جهت آگاهی از کاهش میزان اعتبار شخص وامگیرنده کمک کند و باعث کاهش ریسک از دست دادن اصل سرمایه شود(احمد و دیگران 2002). در مقابل، برخی دیگر از محققان نه تنها نقش اطلاعاتی برای محافظهکاری قائل نمی شوند بلکه آنرا به زیان استفادهکنندگان و تهیهکنندگان صورتهای مالی می دانند. به اعتقاد این عده، محافظهکاری باعث کاهش کیفیت اطلاعات ارائه شده در صورت هایمالی اساسی می شود و این امر می تواند زیانهای هنگفتی را برای استفادهکنندگان از صورتهای مالی به همراه داشته باشد. با توجه به اینکه حسابداریِ محافظه کارانه اصرار به پائین گزارش کردن درآمدها دارد، این عد،ه محافظهکاری را به عنوان یک عامل ایجاد اختلال در فرایند کسب و شناسایی درآمد می دانند و از این رو آن را در جهت مخالف منافع سرمایه گذاران و اعتباردهندگان و ایفای وظیفه اصلی گزارشگری می دانند و خواستار کاهش استفاده از رویه های محافظه کارانه هستند(کردستانی و امیر بیگی لنگرودی، 1387).
به طور کلی تحقیقات انجام شده در ارتباط با رابطه بین درجه گزارشگری محافظه کارانه و رابطه ارزشیِ سود حسابداری(اطلاعات حسابداری) در دو مقوله جدا و مرتبط به هم انجام شده است که عبارتند از: 1-تحقیقات راجع به رابطه ارزشیِ سود حسابداری و بازده سهام و 2- تحقیقات در رابطه با گزارشگری محافظه کارانه و اثرات عمومی آن. در ارتباط با گروه اول میتوان گفت که در طول چهل سال گذشته رابطه ارزشیِ سود حسابداری در توضیح دادن قیمتهای سهام یک روند کاهشی را داشته است. راجع به تحقیقات گروه دوم نیز می توان اظهار کرد که در طول دوره ذکر شده در ایالات متحده و چند کشور دیگر، میزان محافظهکاری بیشتر شده است. اگرچه یک نتیجه ضمنی از تحقیقات ذکر شده می تواند این باشد که گزارشگری محافظه کارانه، عامل بالقوه برای کاهش ارتباط ارزشی سود حسابداری بوده است، ولی تحقیقاتی که رابطه بین گزارشگری محافظه کارانه و مربوط بودن سود حسابداری را بیان کند کمیاب بوده و نتایج آنها نیز ضد و نقیض است( دیمیتریوس و همکاران، 2009). برای مثال، بلچندرام و مهنرام (2006) مشاهده کردند که رابطه ارزشی سود گزارش شده به صورت محافظه کارانه برای توضیح دادن قیمت سهام، بیشتر از رابطه ارزشی سود غیرمحافظه کارانه بوده است و نتیجه گرفتند که احتمال
کمی وجود دارد گزارشگری محافظه کارانه عامل اصلی کاهش رابطه ارزشی سود حسابداری باشد. از طرف دیگر، واتس (2003) بیان می کند که محافظهکاری در حسابداری، اشتباهات اندازه گیری بالقوه که باعث کاهش قابلیت اتکای صورتهای مالی می شود را کاهش می دهد. با توجه به اینکه کاهش قابلیت اتکا باعث کاهش سودمندی اطلاعات حسابداری می شود، بنابراین اثر محافظه کاری افزایش سودمندی و رابطه ارزشی اطلاعات حسابداری است.
با عنایت به توضیحات فوق، سؤالات تحقیق را می توان به شرح زیر طبقه بندی کرد:
1- آیا محافظهکاری در شرکتهای مورد بررسی وجود دارد؟
2- آیا محافظه کاری کمک می کند تا رابطه ارزشی اطلاعات حسابداری افزایش پیدا کند؟
- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
عدهای از محققان معتقد هستند که محافظهکاری در حسابداری نقش اطلاعاتی داشته و برای استفادهکنندگان و تهیهکنندگان صورتهای مالی مفید است و در مقابل عدهای دیگر نه تنها برای محافظهکاری نقش اطلاعاتی قائل نمی شوند بلکه آنرا به زیان استفادهکنندگان و تهیهکنندگان صورتهای مالی میدانند. در همه کشورهای جهان از جمله ایران، اغلب استانداردهای حسابداری حاوی الزاماتی برای بکارگیری رویه های محافظه کارانه هستند. گنجاندن چنین استانداردهایی در متن استانداردها، بیش از هر چیزی ناشی از توجه به ویژگی قابلیت اتکای اطلاعات ارائه شده در گزارشهای مالی است. بحثی که همواره در متون حسابداری مطرح بوده این است که آیا اِعمال محافظهکاری در گزارشگری مالی که نتیجه توجه به ویژگی قابلیت اتکا بودن اطلاعات حسابداری است، باعث نمی شود تا از مربوط بودن اطلاعات کاسته شود؟ آیا هزینه اعمال محافظه کاری بیش از منافع آن است؟ آیا اطلاعات حسابداریِ تهیه شده به صورت محافظه کارانه برای تصمیم گیری استفادهکنندگان مفید است یا اطلاعات غیرمحافظه کارانه؟ طی سالهای اخیر در بیشتر کشورها، برای پاسخ دادن به سوالهایی از این دست، تحقیقات راجع به محافظهکاری، چگونگی اندازه گیری آن و اثر آن بر روی ویژگی مربوط یودن اطلاعات حسابداری افزایش یافته است. با توجه به موارد فوق، به نظر میرسد که انجام تحقیقی در رابطه با محافظهکاری و رابطه ارزشی آن ضروری باشد.
- نتایج مورد انتظار و اهداف اساسی تحقیق
انتظار می رود نتایجی که از این تحقیق در رابطه با محافظه کاری و اثرات ان بدست می آید مورد استفاده نهاد های تدوین کننده استانداردهای حسابداری به منظور هر گونه اصلاح احتمالی در استانداردهای موجود و یا ایجاد استاندارد جدید قرارگیرد. علاوه بر این، یافته های این تحقیق می تواند تدوین کنندگان قوانین مالیاتی را از تاثیری که قوانین مزبور بر محتوای صورت های مالی دارد، آگاه سازد. همچنین سازمان بورس اوراق بهادار در تدوین قوانین مربوطه و سرمایه گذاران و اعتباردهندگان در اتخاذ تصمیمات خود می توانند از نتایج این تحقیق استفاده کنند.
این تحقیق دو هدف عمده را دنبال می کند که عبارتند از
1- بررسی وجود یا عدم وجود محافظه کاری در میان شرکت های مورد آزمون و اندازه گیری میزان آن.
2- بررسی و شناسایی اثر محافظه کاری بر رابطه ارزشی اطلاعات حسابداری
- فرضیه های تحقیق
فرضیه عبارتست از حدس و گمان اندیشمندانه درباره ماهیت و چگونگی روابط بین پدیدهها، اشیا و متغیرها که محقق را در تشخیص نزدیکترین و محتملترین راه برای کشف مجهول کمک می کند(حافظنیا، 1387، ص 110)
فرضیه اول:
محافظهکاری که بر مبنای مدل باسو(1997) اندازه گیری می شود، در شرکتهای مورد بررسی وجود دارد.
فرضیه دوم:
محافظهکاری کمک می کند تا سود حسابداری رابطه ارزشی بالاتری در تبیین بازده سهام داشته باشد.
- روش انجام تحقیق
روش مورد نظر برای انجام این تحقیق شبه تجربی و از نوع پس رویدادی (با بهره گرفتن از اطلاعات گذشته) است. مراحل کلی این تحقیق به این صورت می باشد که ابتدا جامعه آماری تحقیق که شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران که از ابتدای سال 1379 تا پایان سال 1387 در بورس فعال بوده اند مورد بررسی قرار گرفت. برای محاسبه تغییرات سود هر سهم، این دوره تا سال 1378 گسترش یافت. شرکتهایی را که ویژگی مورد نظر برای انجام این تحقیق را نداشتند حذف شده و در نهایت شرکتهای باقی مانده به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شدند. داده های مورد نظر از پایگاه اطلاعاتی نظیر تدبیر پرداز و همچنین صورتهای مالی شرکتها استخراج شده و در نهایت فرضیات تحقیق مورد آزمون قرار گرفت.
1-6-1- جامعه آماری تحقیق
جامعه آماری عبارتست از کلیه عناصر و افرادی که در یک مقیاس جغرافیایی(جهانی یا منطقهای) دارای یک یا چند صفت مشترک باشند(حافظ نیا، 1387، ص 119). جامعه آماری این تحقیق کلیه شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد که از سال 79 لغایت 87 در بورس فعال بوده اند. برای محاسبات تغییرات سود هر سهم، این دوره تا سال 78 گسترش یافت.
1-6-2- نمونه آماری تحقیق
نمونه آماری عبارتست از تعداد محدودی از آحاد جامعه آماری که بیان کننده ویژگیهای اصلی جامعه باشد(عادلآذر، 1383، ج1، ص 6)
نمونه تحقیق با توجه به جامعه آماری و در ابتدا با بهره گرفتن از روش نمونه گیری حذفی انتخاب شده است. به این صورت که شرکتهایی که دارای ویژگی مورد نظر بودند انتخاب و در صورت زیاد بودن تعداد آنها، با بهره گرفتن از نمونه گیری تصادفی تعدادی از آنها انتخاب شد. همچنین شرکتهایی که ویژگیهای زیر را نداشتند از نمونه آماری حذف شدند.
1- سال مالی شرکت منتهی به پایان اسفند باشد.
2- شرکتها تا قبل از اسفند 1378 در بورس پذیرفته شده باشند.
3- شرکتها نبایستی سال مالی خود را طی دوره مورد مطالعه تغییر داده باشند.
4- شرکت مربوط به واسطهگری مالی نباشد.
5- اطلاعات مورد نیاز آنها برای انجام این تحقیق در دسترس باشد.
1-6-3- قلمرو تحقیق
قلمرو موضوعی
در این تحقیق، میزان استفاده از رویه های حسابداری محافظه کارانه در شرکتها و تاثیر آن بر رابطه ارزشیِ اطلاعات حسابداری مورد بررسی قرار گرفت.
قلمرو زمانی
دوره زمانی تحقیق، 9 ساله و از سال 79 تا 87 می باشد.
قلمرو مکانی
قلمرو مکانی تحقیق، شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران میباشد.
1-6-4- روش گردآوری داده ها
اطلاعات و داده های مورد نیاز برای انجام این تحقیق بر حسب نوع آنها از منابع مختلفی گردآوری شده است. اطلاعات مربوط به ادبیات تحقیق و مباحث نظری از منابع کتابخانهای و پایگاههای علمی و مقالات خارجی و داخلی جمع آوری شده است. داده های مورد نیاز برای انجام این تحقیق عموماً با بهره گرفتن از نرم افزار تدبیر پرداز، پایگاه اطلاع رسانی سازمان بورس اوراق بهادار تهران، صورت های مالی شرکت ها، گزارشهای منتشر شده توسط بورس و روزنامههای اقتصادی بدست آمده است.
1-6-5- متغیرهای تحقیق
1-6-5-1- متغر وابسته مربوط به مدل اول
سود هر سهم(EPSi,t) که برای همگن شدن بر قیمت هر سهم عادی در ابتدای سال مالی تقسیم شده است.
1-6-5-2- متغر وابسته مربوط به مدل دوم
بازده سهام(Reti,t) که برای محاسبه آن از بازده نه ماه آخر سال t و سه ماه اول سال t+1 استفاده شده است.
1-6-5-3- متغیرهای مستقل مربوط به مدل اول
بازده سهام(Reti,t) که برای محاسبه آن از بازده نه ماه آخر سال t و سه ماه اول سال t+1 استفاده شده است،
متغیر مصنوعی(دامی) (DTi;t) که اگر بازده شرکت i در سال t منفی باشد یک و در غیر اینصورت صفر خواهد بود و
متغیر مصنوعی ضربدر بازده سهام(Reti.t×DTi.t).
1-6-5-4- متغیرهای مستقل مربوط به مدل دوم
سود هر سهم(EPSi,t) که برای همگن شدن بر قیمت هر سهم عادی در ابتدای سال مالی تقسیم شده است و
تغییرات سود هر سهم(ΔEPSi,t) که برای همگن شدن بر قیمت هر سهم عادی در ابتدای سال مالی تقسیم شده است.
فرم در حال بارگذاری ...
