امروزه گردشگری از یک فعالیت صرفا تفریحی به صنعتی درآمدزا مبدل گشته است . کشورهای مختلف دنیا با بهره گیری از تمام جاذبه ها و ظرفیت های خود سعی در جذب حداکثر گردشگران را داشته تا بتوانند بیشترین سود را از صنعت گردشگری به دست آورند . در گذشته تنها جاذبه های طبیعی و تاریخی کشورها عامل جذب گردشگران به آن منطقه بود اما امروزه با افزایش رقابت ، کشورها با فراهم آوردن زمینه های جدید سعی در جذب گردشگران بیشتری دارند . کشورهایی مثل امارات متحده عربی با ساختن ساختمان ها ، هتل ها و مراکز تفریحی خارق العاده ، کشورهایی مانند اندونزی و مالزی با به وجود آوردن شرایط سرمایه گذاری و گردشگری مناسب و کشورهایی دیگر نیز با سرمایه گذاری در بخش بهداشت و درمان و توسعه این صنعت سبب ورود گردشگران درمانی و پدیدار شدن صنعت جدیدی به نام گردشگری درمانی شده اند . در حقیقت گردشگری سلامت، نوعی از گردشگری است که به منظور حفظ، بهبود و حصول مجدد سلامت جسمی و ذهنی فرد به مدتی بیشتر از 24 ساعت و کمتر از یک سال صورت می گیرد. به این ترتیب یک توریست سلامت با مسافرت از محل دائم زندگی خود می تواند از خدمات درمانی مقصد استفاده کند تا سلامت جسمی و روحی اش را به دست بیاورد. نوعی از گردشگری که این روزها خوشبختانه در ایران رواج پیدا کرده و توریست های زیادی را از کشورهای منطقه برای بهره مندی از خدمات پزشکی و درمانی ایران به کشورمان می کشاند . البته بد نیست بدانید که توریسم سلامت در ایران تاریخچه بسیار کوتاهی دارد. در حقیقت در سال 82 برای اولین بار توریسم درمانی در گردشگری ایران از سوی وزارت بهداشت مورد توجه قرار گرفت؛ البته وزارت بهداشت بیشتر با هدف اشتغالزایی برای دانش‌آموختگان پزشکی به این مبحث پرداخت و نه رونق توریسم درمانی. اما کم کم از سال 83 و درست پس از ادغام سازمان میراث فرهنگی و سازمان‌ ایرانگردی و جهانگردی توریسم درمانی به صورت مستقل در ایران ایجاد شد و مورد توجه بیشتری قرار گرفت.(معینی فر،1388، 54)

 

کشور ما نیز با پیروزی انقلاب اسلامی و به خصوص در سال های اخیر پیشرفت قابل توجهی در تولید علم و پرورش پزشکان نخبه داشته است ، به طوریکه در این سال ها با ورود گردشگران خارجی صرفا به جهت درمان در ایران روبرو شده است . شهرستان مشهد با سرمایه گذاری مناسب در این بخش و ساخت و تجهیز بیمارستان های فوق تخصصی بستر مناسبی را برای جذب این بخش از گردشگران داخلی و خارجی فراهم کرده است . علاوه بر اینکه مشهد به دلیل وجود بارگاه امام هشتم در طول ایام سال تقریبا با خیل کثیری از گردشگران روبه رو می باشد . به همین جهت بررسی توانمندی های این شهر از این دو منظر توجه خاصی را طلب می کند . این پژوهش سعی در آن دارد تا مدیریت و برنامه ریزی جهت توسعه گردشگری در مشهد را از دیدگاه گردشگری درمانی مورد مطالعه قرار داده و راهکارهای مناسبی جهت توسعه این صنعت در شهر مشهد ارائه دهد.

 

1-1 بیان مساله

 

بر اساس تعریفهایسازمانجهانیجهانگردی یكی از اهدافی كه می تواند گردشگر را برانگیزد تا عزم سفر کند، مسافرت برای کسب سلامتی است. چیزیکهازآنبهگردشگریسلامتتعبیرمیکنند.در حقیقت گردشگری سلامت، نوعی از گردشگری است كه به منظور حفظ، بهبود و حصول مجدد سلامت جسمی و ذهنی فرد به مدتی بیشتر از 24 ساعت و كمتر از یک سال صورت می گیرد. به این ترتیب یک توریست سلامت با مسافرت از محل دائم زندگی خود می تواند از خدمات درمانی مقصد استفاده کند تا سلامت جسمی و روحی اش را به دست بیاورد. نوعی از گردشگری که این روزها خوشبختانه در ایران رواج پیدا کرده و توریست های زیادی را از کشورهای منطقه برای بهره مندی از خدمات پزشکی و درمانی ایران به کشورمان می کشاند.(کلانتری،1387، 12)

 

کلان شهر مشهد نیز به عنوان مرکز استان خراسان رضوی ، با حدود 205 کیلومتر مربع مساحت و جمعیتی بالغ بر 420/2 میلیون نفر (شهرداری مشهد ، 1386) به عنوان دومین کلان شهر مذهبی جهان و دومین کلان شهر کشور پس از تهران محسوب می شود . از نظر موقعیت جغرافیایی شهر مشهد در عرض شمالی 36 درجه و 17 دقیقه و طول شرقی 59 درجه و 35 دقیقه و در ارتفاع متوسط 970 متری از سطح دریا واقع شده است .آنچه که در ارتباط با موقعیت مشهد در جذب گردشگر دارای اهمیت می باشد نقش و عملکرد فرهنگی – مذهبی آن و اهمیت ارتباطی – تجاری آن در سطح کشور است که توانسته به عنوان بی رقیب ترین قطب جذب گردشگری مذهبی ایران ، گردشگران قابل توجهی را از سراسر کشور و شیعیان کشورهای منطقه به سوی خود بکشاند . از طرفی دیگر در طی سالیان اخیر مشهد با ساخت و توسعه بیمارستان های فوق تخصصی و جذب پزشکان توانمند توانسته خود را به عنوان یکی از قطب های بهداشتی و درمانی کشور نیز معرفی کند و گردشگران بسیاری را علاوه بر داخل کشور ، از کشورهای همجوار نیز صرفا جهت درمان جذب کند.(سلطانی فر،1386، 21)

 

همچنین با توسعه علم پزشکی در بین کشورهای منطقه ، این کشورها سعی در جذب هرچه بیشتر گردشگران درمانی دارند تا بتوانند هرچه بیشتر از این بازار مهم و درآمدهای ناشی از ورود این گردشگران بهره مند گردند . از این رو در این پژوهش سعی می شود تا جاذبه های درمانی مشهد نیز که تاکنون مانند برخی دیگر از جاذبه های گردشگری آن شناخته شده نیست شناسانده و راهکارهای جذب بیشتر گردشگران داخلی و خارجی به منظور دریافت خدمات درمانی معرفی شود. همچنین این پژوهش سعی دارد تا شاخه ای از  گردشگری در کلانشهر مشهد که همان گردشگری سلامت است را بررسی کند و با ارائه راهکارهایی مناسب بتواند برای توسعه گردشگری درمانی در این شهر مثمر ثمر باشد .

 

1-2 ضرورت و اهمیت تحقیق

 

طبق آمارهای جهانی ارائه شده، در سال 2004 درآمد حاصل از گردشگری سلامت 40 میلیارد دلار بوده است که این رقم در سال 2006 به 60 میلیارد دلار رسیده و در سال 2012 به بیش از 100 میلیارد دلار رسیده است. درواقع صنعت گردشگری درمانی یا سلامت اکنون مدت‌هاست است که درمیان عموم مردم درکشورهای مختلف محبوبیت بسیار یافته است. با این حال برخلاف خدمات به ظاهر یکسانی که دراین صنعت به متقاضیان و گردشگران ارائه می‌شود، بسته به هدف نهایی ازارائه این خدمات در مقصد یا دریافت این خدمات از سوی گردشگر، درهر کشوری این موضوع معنا و مفهوم متفاوتی دارد. بر اساس آمارهای جهانی از بیماران بین المللی ، می توان بازار عرب را پرجاذبه ترین بازار درمانی دانست . جمعیت 245 میلیون نفری کشورهای عربی و فقدان خدمات تخصصی کافی موجب شده است سالان هزاران بیمار عرب راهی کشورهای دیگر شوند . آمارها متوسط هزینه درمان تخصصی بیمار خارجی در کشورهای پیشرفته را بین بیست تا سی هزار دلار نشان می دهد . (سایت وزارت بهداشت ، 1390)

 

کشور ایران و به خصوص شهر مشهد با داشتن پزشکان متخصص و متبحر ، هزینه های پایین درمان نسبت به کشورهای اروپایی ، نزدیکی به کشورهای عربی و تشابه فرهنگ و گویش با کشورهای همجوار دارای مزیت های قابل توجهی در زمینه جذب توریست می باشد . بنابراین ضرورت پژوهش در زمینه راه های توسعه گردشگری درمانی در شهر مشهد بیش از پیش احساس می شود .

 

 از طرفی با پیشرفت دانش پزشکی در خود کشورهای عربی و کشورهای همجوار مانند ترکیه شاهد شکل گرفتن قطب های جدید درمانی در سطح منطقه هستیم که با کم توجهی و عدم برنامه ریزی مناسب ، موجب از دست رفتن این صنعت نوپا و سودآور خواهیم شد و همین امر ضرورت پژوهش و برنامه ریزی را در زمینه راهکارهای توسعه گردشگری درمانی نمایان می سازد .

 

 

 

 

1-3 اهداف تحقیق

 

1-3-1 هدف کلی

 

هدف کلی این پژوهش معرفی گردشگری سلامت در شهر مشهد و همین طور ارائه راهکارهای اجرائی در دوره های کوتاه مدت و بلند مدت به منظور برنامه ریزی های مناسب و سرمایه گذاری در جهت توسعه گردشگری درمانی در کلان شهر مشهد می باشد.

 

1-3-2 اهداف ویژه

 

شیوه های ارائه خدمات مناسب به گردشگران با توجه به ذوق و سلیقه های مختلف گردشگران

 

نحوه معرفی جاذبه های سلامت مشهد از طریق تبلیغات و اطلاع رسانی در کشور های هدف

 

راهکارهای اجرائی در جهت ایجاد زیر ساختهای گردشگری درمانی در مشهد

 

برنامه ریزی مناسب برای افزایش ارائه خدمات و معرفی جاذبه های موجود در دوره های کوتاه مدت و میان مدت

 

بررسی روند جذب گردشگران درمانی به مشهد و ارائه راهکارهای چگونگی افزایش آنها از طریق بازاریابی و تبلیغات در کشور های هدف

 

1-4 سوالات تحقیق

 

حال با توجه به توضیحات ارائه شده سوالات زیر به نظر می رسد .

 

• آیا بین زیرساخت های اقتصادی مشهد و توسعه گردشگری سلامت در این شهر ارتباط معناداری وجود دارد؟

 

• آیا بین امکانات درمانی مشهد و توسعه گردشگری سلامت در این شهر ارتباط معناداری وجود دارد؟

 

• آیا بین ایجاد مجتمع گردشگری سلامت با افزایش جذب گردشگری سلامت در مشهد ارتباط معناداری وجود دارد؟

 

1-5 فرضیه های تحقیق

 

با توجه به سوالات مطرح شده ، فرضیات زیر به نظر می رسد .

 

• بین زیرساخت های اقتصادی مشهد و توسعه گردشگری سلامت در این شهر ارتباط معناداری وجود دارد.

 

• بین امکانات درمانی مشهد و توسعه گردشگری سلامت در این شهر ارتباط معناداری وجود دارد.

 

 

• بین ایجاد مجتمع گردشگری سلامت با افزایش جذب گردشگری سلامت در مشهد ارتباط معناداری وجود دارد.

 

 

1-6 روش و ابزار تحقیق

 

این تحقیق از نوع توصیفی-تحلیلی است. توصیفی است چون به توصیف ویژگی های جامعه آماری می پردازد و تحلیلی است چون به بررسی روابط بین متغیرهای تحقیق به ویژه با متغیر وابسته تحقیق می پردازد. برای جمع آوری اطلاعات مورد نیاز این پژوهش علاوه بر مصاحبه با کارشناسان امر گردشگری از کتاب ها ، مقالات مجلات معتبر علمی پژوهشی و پایگاه های اینترنتی معتبر نیز استفاده شده است.(حافظ نیا،1388، 39)

 

1-7 متغیر های تحقیق

 

تحقیق حاضر دارای دو دسته متغیرهای وابسته و متغیرهای مستقل است.

 

متغیر مستقل : که همان پارامترهای مرتبط با گردشگری سلامت می باشد

 

متغیر وابسته : مدیریت و برنامه ریزی گردشگری در مشهد است.

 

1-8 روش جمع آوری اطلاعات

 

برای گردآوری اطلاعات موردنیاز این پژوهش از شیوه های مختلفی استفاده می شود

 

مطالعات کتابخانه ای: به منظور بررسی تحقیقات انجام شده ، از سایت های معتبر ، کتب و مقالات موجود و آرشیو دانشگاه ها استفاده خواهد شد. از طرفی به منظور دست یابی به یافته ها و مطالعات پیشین در ارتباط با موضوع از مجلات معتبر و فصل نامه های پژوهشی نیز استفاده می شود.

 

مصاحبه : در این تحقیق برای دست یابی به اطلاعات موردنیاز و موثق در ارتباط با موضوع و همچنین برای تدوین پرسشنامه ، مصاحبه ای نیز با کارشناسان و صاحب نظران گردشگری سلامت نیز صورت خواهد گرفت. در مجموع برای جمع آوری اطلاعات در بخش مبانی نظری از روش مطالعات کتابخانه ای ، استفاده از کتب تخصصی ، مقالات علمی و بازدید از پایگاه های اطلاع رسانی استفاده خواهد شد.

 

میدانی : در بخش میدانی نیز به منظور کسب داده های مورد نیاز پژوهش ، با حضور در مشهد به تکمیل اطلاعات موردنیاز خواهیم پرداخت.

 

1-9 پیشینه تحقیق

 

در خصوص عنوان تحقیق تاکنون پژوهش های مستقلی صورت گرفته است اما در تحقیق های انجام گرقته بیشتر به جنبه گردشگری مذهبی مشهد پرداخته شده است. در حالیکه این پژوهش سعی دارد به گردشگری مشهد از دیدگاه گردشگری سلامت نیز بپردازد .

 

در زمینه  پیشینه تحقیق موارد ذیل هم موجود می باشد

 

– زمانی(1380) در پایان نامه خود تحت عنوان «تاثیر توسعه گردشگریسلامت بر توسعه شهر تهران» به این نتیجه رسیده است که بهبود زیرساختهایاقامتگاهی گردشگریسلامت در کلانشهر تهران می تواند به توسعه پایدار در این شهر کمک شایانی کند.

 

– میمنت اصیلی،پایان نامه “گردشگری زیارتی و نقش آن در توسعه شهر مشهد”،واحد تهران مرکز،سال1389

 

– الهام سادات جوادی،پایان نامه “بررسی گردشگری مذهبی شهر تهران”،واحد تهران مرکز،سال1388

 

– سحر دلفانی،کتاب گردشگری مذهبی با تاکید بر جاذبه های فرهنگی-زیارتی زرتشتیان در ایران،سال1388

 

– اکبر رضائی نژاد،مقاله بررسی جاذبه های گردشگری با تاکید بر گردشگری مذهبی(مطالعه موردی ناحیه رزن همدان 1388

 

– نصراله شاهسون،پایان نامه “نقش گردشگری مذهبی ،زیارتی حرم حضرت عبدالعظیم (ع) در توسعه اقتصادی و اجتماعی شهر ری” سال1387

 

– سید دانیال نوربخش،کتاب جغرافیای تاریخی و گردشگری مذهبی شهر ری سال1389

 

– اعظم مرادی، کتاب کاربری اراضی شهر مشهد در ارتباط با گردشگری مذهبی طی سالهای 1373-1380

 

_ مقاله گردشگری سلامت و تجربه برخی کشورهای پیشرو در این صنعت (قاسم خسروآبادی ، 1388)

 

 _ مقاله بررسی گردشگری سلامت در جزیره کیش ( دکتر محمد باقر رکنی و همکاران 1386)

 

_ مقاله گردشگری درمانی در جهان ( کامبیز حیدر زاده ، 1390 ) ،

 

_ مقاله طرح جامع توسعه گردشگری سلامت ایران ( عبدالحسین ناصری ، 1385 )

 

– ترکی (1385) در پایان نامه خود با عنوان «بررسی تاثیر ایجاد مجتمع گردشگری سلامت  بر شهر تهران» پژوهشی علمی انجام داده است. تحقیق مذکور از روشی پیمایشی ، تطبیقی در جامعه آماری تهران و اصفهان و با بهره گرفتن از پرسش نامه کتبی انجام شده که فرضیات وی به اثبات رسیده است.

 

– غلامی (1388) در تحقیقی جامع با عنوان «تبیین پیامدهای پراکنش بهینه اقامتگاه های گردشگری سلامت » به بررسی تاثیرات ایجاد زیرساخت های مناسب و افزایش ورود گردشگران داخلی و خارجیجهت درمان به تهران پرداخته است. جمع بندی تحقیق فوق حاکی از آن است که هر چند جاذبه های کنونی گردشگری تهران می تواند گردشگران زیادی را به این شهر وارد کند اما با تغییر در مکانسیم سرمایه گذاری و ایجاد شرایط بهتر برای سرمایه گذاران داخلی و خارجی می توان اقامتگاه های جدیدی که قابلیت رقابت با کشورهای حوزه خلیج فارس را دارا هستند ، ایجاد کرد.