گردشگری ساحلی از قدیمیترین انواع گردشگری بوده و سابقه برخی از گردشگاه های ساحلی در جهان ، به قرن 19 میلادی باز میگردد. اما نكته قابل تامل در این میان ، تغییر ذائقه و تنوع طلبی گردشگران ساحلی در دهه های اخیر است. در حالی كه در گذشته گردشگران تنها بر تماشای سواحل دریا به این گردشگاه ها مراجعه مینمودند ، امروزه آنها به دنبال اقامت در سواحل دریا و انجام فعالیتهای ورزشی ، تفریحی ، فرهنگی و تفریحات خاص این فضاها هستند.(آقاجانی،1390، 15)

 

گردشگری ساحلی به مجموعه فعالیتهای تفریحی، ورزشی و سرگرمی که توسط گردشگران در محدوده سواحل انجام میگیرد ، گفته می شود. این گردشگری شباهتهایی با گردشگری دریایی داشته و گاهی نیز با همین عنوان تعریف میشود اما باید در نظر داشت ، گردشگری ساحلی از نظر ماهیت متفاوت است. بدین ترتیب كه نوع فعالیتهای تفریحی صورت گرفته در گردشگری دریایی ، بیشتر در آبهای عمیق و دور از خشکی انجام می گیرد و نیازمند تجهیزات ، امکانات و آموزشهای ویژه است. تفریحاتی چون غواصی ، سفر دریایی ، جت اسکی و … در آبهای عمیق از عمده ترین جذابیتهای گردشگری دریایی هستند.

 

از میان تمامی فعالیتهایی که در مناطق ساحلی و دریاها در جهان انجام می گیرند ، هیچ کدام از نظر گستردگی و تنوع، به اندازه مبحث گردشگری و تفریحات ساحلی مطرح نیست. به دلیل طبیعت پویای این بخش و تقاضای رو به رشد آن ، اغلب طرحهای مربوطه را در زمره طرحهای ملی و منطقه ای قرار داده و سبب شده اند تا سرمایه گذاریهای قابل توجهی در جهت فراهم نمودن زیرساختها و ایجاد تسهیلات در این زمینه صورت بگیرد.(منصور،1390، 15)

 

در این میان كشور ما با داشتن شهرها و بنادر ساحلی و جزایری چون قشم ، کیش در جنوب ایران و شهرها و بنادر شمالی ایران هنوز در میان كشورهای فعال در زمینه گردشگری ساحلی٬ جایگاهی را كسب نكرده است. و این در شرایطی است كه کشورهای حاشیه خلیج فارس با این كه از امكانات طبیعی كافی برای رونق گردشگری ساحلی بهره های نبرده اند اما با ساخت جزایر مصنوعی و تسهیلات متنوع اقدام به توسعه این گردشگری و در آمدزایی در این بخش کرده اند. کارشناسان گردشگری برگزاری تورهای غواصی، تورهای دیدن از تخمگذاری لاكپشت های عظیم الجثه، برگزاری مسابقات والیبال ساحلی و ورزشهای آبی در سواحل کشور، فروش صنایع دستی، پرواز بادبادکها، جشنواره های ساخت مجسمه های شنی و نقاشی غروب دریا، ماهیگیری، جشنهای ملی و …. را از جمله اقداماتی عنوان می كنند که میتواند در رونق گردشگری ساحلی كشورمان موثر باشد.همچنین حضور در نمایشگاه های بزرگ گردشگری و تفریحی كه در كشورهای مختلف برگزار میشود، تصویری مناسب از جایگاه واقعی ایران در این صنعت را به جهانیان عرضه خواهد نمود. از سوی دیگر مسوولان و دست اندركاران گردشگری كشور نیز میتوانند ضمن اتخاذ سیاستهای حمایتی، سرمایه گذاران داخلی و خارجی را جهت فعالیت در این بخش ترغیب نمایند. شناسایی الگوهای موفق در دنیا و چگونگی استفاده آنها از جاذبه گردشگری ساحلی نیز میتواند راه ها و ایده های مناسبی را برای موفقیت در این حوزه ارائه نماید.توسعه گردشگری ساحلی و تفریحات مربوط به آن به طور مستقیم و غیرمستقیم در رشد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیطی ساكنان این مناطق اثرگذار خواهد بود. در عین حال باید به این نكته نیز توجه داشت كه توسعه این صنعت به عاملی مخرب و تهدیدكننده برای هویت، محیط و میراث طبیعی، تاریخی و فرهنگی ساکنان محلی سواحل تبدیل نشود. مراكز اقامتی ساحلی سالم، محیطی ایمن و لذتبخش و آب پاک و همچنین آبزیان و منابع دریایی (ماهیها، نرمتنان، تپه های مرجانی و تالابها) از موارد تاثیرگذاری است كه برای داشتن گردشگری ساحلی موفق مورد توجه میباشد.(حناچی،1390، 60)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1 بیان مساله

 

مناطق ساحلی از پربارترین وپویاترین منابع اکولوژیکی وبستر فعالیت های عظیم اقتصادی واجتماعی در جهان به شمار می روند. منابع ارزشمند اکولوژیکی، تنوع زیستی وذخایر سرشار نفت وگاز وفعالیت های عظیم اقتصادی این مناطق را به یکی از حساس ترین وارزشمندترین مناطق در جهان تبدیل نموده است.به دنبال افزایش جمعیت و فشار بر روی منابع طبیعی، مسئله توریسم و گردشگری نیز اثرات نامطلوبی بر محیط زیست برجای می گذارد. مسائلی از قبیل فرسایش خاک، تغییرات خط ساحلی، نابودی زیستگاه های ساحلی، خشک شدگی یا آلودگی آبهای زیرزمینی و به خطر افتادن بهداشت و سلامتی ناشی از شبکه های ناکافی دفع زباله و فاضلاب، جوامع انسانی را تهدید می کند. اما بهترین راه برای حل این مشکلات، توسعه پایدارگردشگری ساحلی است.(ابراهیم زاده،1388، 65)

 

بهبود مدیریت زیست محیطی تسهیلات گردشگری برای کاهش آسیبهای آن گام اول جهت نیل به اهداف توسعه پایدار گردشگری می باشد. اجرای توسعه پایدار مؤثرترین روش غیر تکنولوژیکی برای کاهش آلودگی ها، زدودن تخریب محیط زیست، کاهش منابع طبیعی و به کارگیری رشد جمعیت به منزله منابع نیروی انسانی برای توسعه آینده شهری و فایده رسانی به جامعه است. (ارلیخ ۱۹۹۴)

 

استان بوشهر از استان‌های جنوبی ایران و هفدهمین استان بزرگ کشور به لحاظ مساحت است که در حاشیه خلیج فارس قرار دارد. مرکز این استان بندر بوشهر می‌باشد.این استان به‌علت قرار گرفتن در ساحل استراتژیک خلیج فارس، صادرات و واردات دریایی، صنعت صیادی، وجود ذخایر نفت و گاز(پارس جنوبی و شمالی)، کشاورزی و نخلداری و وجود نیروگاه هسته‌ای از اهمیّت راهبردی و اقتصادی برخوردار است‎‎؛ به گونه‌ای که پایتخت انرژی ایران لقب گرفته‌است.بوشهر نزدیک به 707 کیلومتر مرز دریایی دارد.استان بوشهر با دارا بودن پتانسیل های بالقوه در زمینه توریسم ساحلی و ورزشهای آبی می تواند با مدیریت گردشگری در این استان نقش بسیاری در جذب گردشگران داخلی و خارجی داشته باشد. از اینرو در این پژوهش قصد داریم با توجه به متغیرهای محیطی مانند زیرساخت های موجود در استان بوشهر  و همچنین سایر عوامل محیطی به عنوان متغیرهای مستقل این پژوهش ، امکانات این استان را به منظور طراحی سایت پلان گردشگری در این استان با توجه به این توانمندی ها بررسی کنیم.

 

 

 

1-2 اهمیت و ضرورت تحقیق

 

با توجه به سرمایه گذاری های فراوان کشورهای حوزه خلیج فارس در زمینه جذب گردشگر و بویژه گردشگری ساحلی ، متاسفانه در کشور ما با وجود دارا بودن پتانسیل های فراوان در زمینه گردشگری ساحلی و ورزش های آبی هنوز سرمایه گذاری قابل توجهی صورت نگرفته است. در این میان استان بوشهر با دارا بودن بیش از 700 کیلومتر مرز دریایی یکی از مناسب ترین مناطق کشور جهت توسعه گردشگری ساحلی و ورزش های آبی می باشد. اما عدم سرمایه گذاری های مناسب و وجود کمبودهای فراوان در این زمینه سبب شده است تا با انتخاب این موضوع در این پژوهش به بررسی زمینه های توسعه گردشگری ساحلی و ورزش های آبی در استان بوشهر پرداخته و در پایان بتوانیم با طراحی سایت پلانی مناسب به رونق گردشگری ساحلی در این استان کمک کنیم .

 

همچنین از طرف دیگر در صورت نپرداختن به موضوع مورد بحث کمبودها و مشکلات پیش روی گردشگری در استان بوشهر به خوبی نمایان نشده و راهکارهای مناسب برای مدیریت صحیح و برنامه ریزی مطلوب در این زمینه به دست نخواهند آمد . همین امر ضرورت پرادختن به موضوع انتخاب شده را دوچندان می کند.

 

1-3 اهداف تحقیق

 

1-3-1 هدف اصلی

 

مهمترین هدف در انجام این پژوهش بررسی مدیریت گردشگری در استان بوشهر و ارزیابی زیرساخت های گردشگری ساحلی و ورزش های آبی در استان بوشهر می باشد.

 

1-3-2 اهداف فرعی

 

شناسایی نقاط ضعف و قوت در مدیریت و برنامه ریزی گردشگری استان بوشهر

 

 

بررسی زیرساخت های توریسم ساحلی و ورزش های آبی در استان بوشهر

 

شناسایی نقاط مستعد استان بوشهر جهت ایجاد سایت پلان های گردشگری

 

 

 

1-4 پیشینه پژوهش

 

در این زمینه چندان تحقیقاتی صورت نگرفته است آنچه هم تاکنون انجام پذیرفته است در سواحل شمالی کشور بوده اما در این منطقه پژوهشی جامع و کامل نگاشته نشده است . لکن می توان به تحقیقات داخلی و خارجی به این عنوان که تاکنون انجام پذیرفته است به شرح زیر اشاره نمود.

 

1- اسماعیل شیعه و سجادعلی پوراشلیکی (1389) در مقاله ای تحت عنوان تحلیل عوامل کیفیت بخش محیط گردشگری ساحلی با توجه به معیارهای گردشگری پایدار، مطالعۀ موردی سواحل شهر رامسر به تحلیل عوامل کیفیت بخش محیط گردشگری ساحلی با توجه به معیارهای گردشگری پایدار می پردازند نتایج به دست آمده از تحلیل شاخص های کیفی سواحل شهر رامسر نشان می دهد که در مجموع از میان 17 شاخص، 7 شاخص پایین تر از اندازۀ میانگین بوده است و معادل کیفیت نسبتا مطلوب ارزیابی می شود و 10 شاخص دیگر از اندازۀ میانگین بالاتر بوده و معادل کیفیت نامطلوب ارزیابی می شود. همچنین محیط گردشگری ساحلی بر پایۀ ادراک گردشگران به صورت عوامل مشخصی قابل شناسایی است.. این عامل ها بر پایۀ شاخص های هم بسته کیفیت محیط بنا نهاده شده اند. به کمک این عامل ها می توان اولویت ها و نیازمندی های گردشگران را به منظور بهبود کیفیت گردشگری شناسایی نمود.( اسماعیل شیعه و پوراشلیکی ، ،1389، ص155)

 

2-ابراهیم زاده عیسی، آقاسی زاده عبدالله.( 1388)در مقاله ای با نام تحلیل عوامل مؤثر بر گسترش گردشگری در ناحیه ساحلی چابهار بیان میدارند تحلیل‌های حاصل از مدل SWOT نشان می دهد که این شهر علی رغم برخورداری از ظرفیت تبدیل شدن به یک منطقه نمونه گردشگری، تعدد تصمیم گیران و مسایل مدیریتی، کمبود زیر ساخت‌ها و ضعف تبلیغات را به عنوان موانع اساسی در راه رسیدن به این هدف در مقابل خود دارد. با این حال، وجود زمینه اشتغال زایی، درآمد ارزی و سرمایه گذاری زیر بنایی، به ترتیب با امتیاز‌های وزنی 40/0، 28/0و 18/0 مهمترین فرصت‌ها و وجود آثار تاریخی، جاذبه‌های ورزشی- تفریحی و برخورداری از سواحل شنی و جذابیت‌های طبیعی به عنوان نقاط قوت و جاذب در کنار امکان توسعه و اصلاح نهادهای مدیریتی، تقویت تبلیغات، تعامل و هم فکری بین مسؤولان منطقه آزاد و سازمان‌های مرتبط با گردشگری و مردم و توسعه اکوتوریسم، از مهم ­ ترین رهیافت‌ها به منظور توسعه گردشگری این ناحیه تلقی می ­ گردند.(ابراهیم زاده عیسی، آقاسی زاده عبدالله. 1388)

 

3- ابراهیم زاده، عیسی و آقاسی زاده عبدالله؛ تاثیر منطقه آزاد چابهار بر توسعه گردشگری حوزه نفوذ آن، فصلنامه علمی و پژوهشی جغرافیا و توسعه، سال نهم، سال .1390

 

1-5 سوالات تحقیق

 

با توجه به توضیحات ارائه شده در این زمینه سوالات زیر به نظر می رسند :

 

آیا بین مدیریت مطلوب گردشگری در استان بوشهر با توسعه توریسم ساحلی در این استان ارتباط معناداری وجود دارد؟

 

آیا بین توسعه توریسم ساحلی در استان بوشهر با ایجاد سایت پلانهای گردشگری در این استان ارتباط معناداری وجود دارد؟

 

آیا بین مدیریت و برنامه ریزی مطلوب گردشگری با توسعه ورزشهای آبی در این استان ارتباط معناداری وجود دارد؟

 

 

 

1-6 فرضیات تحقیق

 

– به نظر می رسد بین مدیریت مطلوب گردشگری در استان بوشهر با توسعه توریسم ساحلی در این استان ارتباط معناداری وجود دارد.

 

– به نظر می رسد بین توسعه توریسم ساحلی در استان بوشهر با ایجاد سایت پلانهای گردشگری در این استان ارتباط معناداری وجود دارد.

 

– به نظر می رسد بین مدیریت و برنامه ریزی مطلوب گردشگری با توسعه ورزشهای آبی در این استان ارتباط معناداری وجود دارد.

 

 

 

 

 

1-7 روش تحقیق

 

1-7-1 تحقیق از نظر هدف

 

تحقیق را به دو منظور انجام می دهند. نخست حل مشکلات موجود که در حال حاضر وجود دارد که تحقیق کاربردی نامیده می شود و دوم افزودن به مجموعه دانش بشری در زمینه خاصی که مورد علاقه محقق است که بنیادی نام دارد. هدف از اجرای تحقیق بنیادی تولید دانش بیشتر و درک پدیده هایی است که روی می دهد و سرانجام ارائه نظریه ها بر پایه نتایج تحقیق. بنابراین تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردی نامیده می شود.

 

1-7-2 تحقیق از نظر نوع

 

در تحقیق توصیفی هدف توصیف نمودن شرایط یا پدیده های مورد بررسی است. اجرای این نوع تحقیق می تواند صرفا برای شناخت بیشتر شرایط موجود یا یاری دادن به فرایند تصمیم گیری باشد.(سرمد،1386، 81)

 

یکی از انواع روش های تحقیق توصیفی ، تحقیق همبستگی است. در این نوع تحقیق رابطه میان متغیرها بر اساس هدف متغیر تحلیل می گردد.(همان ، 91) بنابراین از آنجاییکه در این تحقیق هدف بررسی رابطه متغیرهای موجود در تحقیق است ، نوع پژوهش حاضر توصیفی از نوع همبستگی است.

 

1-8 روش گردآوری اطلاعات

 

مهم ترین روش های گردآوری اطلاعات در این تحقیق به شرح زیر است:

 

مطالعات کتابخانه ای : در این قسمت جهت گردآوری اطلاعات موردنیاز و ادبیات تحقیق ، از منایع کتابخانه ای ، مقالات منتشر شده در مجلات تخصصی و نیز از پایگاه های اینترنتی معتبر استفاده خواهد شد.

 

تحقیقات میدانی : به منظور جمع آوری اطلاعات بیشتر ، پرسشنامه ای با موضوع مورد بحث طراحی و در بین جامعه آماری تحقیق توزیع خواهد شد که با جمع آوری و تجزیه و تحلیل نتایج آن با بهره گرفتن از نرم افزارهای مربوطه ، از نتایج آن برای اثبات فرضیات تحقیق بهره گیری می شود. این پرسشنامه شامل دو قسمت سوالات عمومی(جمعیت شناختی) و سوالات اختصاصی مربوط به سنجش فاکتورهای مهم گردشگری ساحلی و ورزشهای ساحلی در استان بوشهر می باشد.

 

1-9 قلمرو تحقیق

 

قلمرو موضوعی این تحقیق مربوط به متغیرهای تاثیرگذار در مدیریت و برنامه ریزی گردشگری ساحلی می باشد. قلمرو مکانی نیز استان بوشهر می باشد.

 

1-10 جامعه و نمونه آماری

 

1-10-1 جامعه آماری

 

به تعدادی از عناصر مطلوب مورد نظر که حداقل دارای یک صفت مشخصه باشند جامعه آماری گفته می شود. صفت مشخصه صفتی است که بین همه عناصر جامعه آماری مشترک و متمایزکننده جامعه آماری از سایر جوامع باشد. جامعه آماری این تحقیق را گردشگرانی که در تابستان 1393 از مجموعه های گردشگری و ورزشهای آبی در استان بوشهر استفاده کرده اند در نظر گرفته ایم.

 

1-10-2 نمونه آماری

 

نمونه آماری یک مجموعه فرعی از جامعه آماری است که با مطالعه آن محقق قادر است نتیجه را به کل جامعه آماری تعمیم دهد.(حافظ نیا،1382، 12)

 

نمونه آماری مورد نظر را با بهره گرفتن از فرمول کوکران تعیین می کنیم و به تعداد این جامعه آماری پرسشنامه ای طراحی و توزیع خواهیم کرد.

 

 

 

 

 

 

جهانگردی و گردشگری بزرگترین تحرک اجتماعی انسان در طول تاریخ است، از نظر کسب درآمد تا سال 2020 در راس تمام فعالیتها قرار خواهد گرفت. فعالیتی است که منشاء عمیق ترین اثرات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی می باشد، اثرات تخریبی زیست محیطی کمی داشته و فاقد خصلت استهلاکی است. منبع لایزال و تمام نشدنی، که به عنوان صادرات نامرئی کشورها مطرح گردیده است.

 

استفاده از منابع طبیعی جهت تقویت روح و روان جایگاه ویژه ای در سلامتی انسانها دارد. بطوری که در برنامه ریزی شهرهای توسعه یافته، جهت گذراندن اوقات فراغت ساکنین، مناطقی تاسیس و راه اندازی میگردد. از لحاظ جاذبه های طبیعی ایران جزء پنج کشور اول جهان است و با بهره گیری از آب و هوای سالم شهر، چشم اندازهای بی نظیر طبیعی، کوه ها، چشمه ها و …. در صورت برنامه ریزی  و سرمایه گذاری مناسب، رعایت اصول بهداشتی و امنیتی میتوان توریسم طبیعی و درمانی را در آنها رونق بخشید.

 

گردشگرانی كه به ایران سفرمی كنند بیشتر با هدف آشنایی با فرهنگ و تمدن ایرانی و اسلامی، زیارت و بازدید از اماكن مذهبی، دیدن از جاذبه های طبیعی و اكوتوریسمی، فرهنگ و تمدن باستانی و اهداف تجاری و بازرگانی و یا درمانی وپزشكی وارد ایران می شوند اما با وجود اهمیت بی بدیل صنعت گردشگری در توسعه و شكوفایی اقتصادی، سیاست گذاری های مناسبی در خصوص ارتقاء آن در كشورمان صورت نپذیرفته است. (بهرامی،1389،2 )

 

شهر مشهد به عنوان مهمترین قطب گردشگری شرق کشور و دومین کلانشهر کشور و دومین شهر بزرگ مذهبی جهان اسلام بعد از مکه معظمه علاوه بر توانمندیهای گردشگری متعدد از لحاظ گردشگری درمانی بخصوص گردشگری پزشکی با توجه به وجود مراکز فوق تخصصی و تخصصی مجهز در سالهای اخیر جاذب این نوع از گردشگران از جمله کشورهای همسایه می باشد. زائران مانند گذشته تنها برای زیارت به این شهر سفر نمی کنند بلکه نیازهای دیگری در طول سفر خود دارند که با افزایش ماندگاری و به دنبال آن افزایش هزینه های مختلف میتوانند موجب رونق اقتصادی هرچه بیشتر منطقه گردند. شهر مشهد سالانه حدود 30 میلیون نفر زائر و گردشگر را میزبانی می نماید که حدود 5 درصد آنان گردشگران خارجی می باشند.

 

در این تحقیق کوشیده شده با توجه به ظرفیتهای موجود گردشگری در مشهد مقدس راهکارهای توسعه گردشگری درمانی به عنوان پردرآمدترین شاخه گردشگری بررسی و ارائه گردد.

 

1-2 بیان مساله

 

گردشگری فعالیت اقتصادی است كه بدلیل ماهیت و ویژگی های خاص آن، فرصت هایی مناسب برای ورود به عرصه تجارت بین المللی را فارغ از سطح توسعه یافتگی كشورها فراهم می آورد. این مهم باعث شده است كه از این فعالیت اقتصادی به عنوان صنعت یاد شود كه اساسا ماهیت خدماتی دارد و بعد از صنعت نفت و خودرو به عنوان سومین صنعت جهان شناخته شود(حقیقی وهمكاران،1388،23) و بعد از صنعت های نفت، و اتومبیل، مردمی ترین منبع درآمد شمرده می شود، زیرا بیشتر در آمد حاصل از آن به طور مستقیم و بدون واسطه به دست مردم میرسد(گندمكار، 1390،266). می توان گفت فعالیت گردشگری از جمله فعالیتهایی است كه از نظرماهیت خود یک محصول اجتماعی – فرهنگی و از نظر برنامه ریزی و مدیریتی یک فعالیت میان بخشی می باشد(مشیری و نظری،1385،17).

 

 زندگی صنعتی در بیشتر کشورهای دنیا الزاماتی را با خود همراه دارد و نیازها برای تناسب اندام و استفاده از منابع طبیعی و ویتامین ها، کاهش درد و تسلط بر اعصاب و افزایش سلامت روح و روان و جسم بسیار چشمگیر است. امروزه سفر برای درمان و بازیابی توان از دست رفته یکی از مهمترین اهداف گردشگری است. از دهه 1990 عوامل چندی دست به دست هم دادند تا توریسم سلامت تقویت شود. از سویی در کشورهای توسعه یافته هزینه بالای خدمات درمانی و پزشکی، زمان طولانی که بیماران باید در انتظار نوبت بمانند و همچنین زمانیکه باید صرف گرفتن تاییدیه بیمه خود نمایند، موجب پیدایش این انگیزه گردید تا علیرغم وجود برخی مشکلات خدمات مذکور را در کشورهای دیگر دریافت نمایند.(راس،2001،58)

 

 برآوردها نشان می دهد که هر توریست سلامت سه برابر یک توریست عادی ارزآوری دارد. این درآمد باعث شده که برخی کشورهای آسیایی چون سنگاپور، تایلند و هند بطور چشمگیری در حال تبلیغ سرویس های درمانی خود در میان بیماران جهان باشند. درباره گردش مالی حاصل از توریسم درمانی آمار دقیقی وجود ندارد، اما بر اساس آمار بهداشت جهانی سالانه حدود 50 میلیارد دلار صرف درمان بیماران منطقه در کشورهای اروپایی و آمریکایی میشود که جذب درصدی از این مبلغ می تواند تاثیر چشمگیری در اقتصاد گردشگری کشورهای آسیایی داشته باشد.

 

با توجه به ظرفیتهای موجود مناسب و قابل توجه در ایران، وجود شرایط اقلیمی و تنوع آب و هوایی، مراکز درمانی طبیعی، پایین بودن هزینه درمان نسبت به تسهیلات درمانی و خدمات ارائه شده در این زمینه(در مقایسه با بسیاری از کشورهای دنیا) و در مقابل نیاز ایران به توسعه صنعت گردشگری و آشنا نمودن مردم دنیا با قابلیت ها و ظرفیتهای بسیار موجود، کشور ایران به هیچ وجه از جایگاه مناسبی در صنعت گردشگری برخوردار نمی باشد. عمده ترین تلاشهای مربوط به توسعه صنعت گردشگری در ایران معطوف به رهیافتهای تشویقی و تبلیغاتی و یا به عبارتی تقاضا محور بوده است كه از پتانسیلهای كشور در جهت جذب گردشگر در زمینه توریسم درمانی با وجود كادر پزشكی و امكانات پزشكی و درمان ارزانتر همچنین جاذبه های طبیعی چون چشمه های آب گرم فراوان ، گل فشانها، گنبدهای نمكی، آب و هوای مناسب، در كشور استفاده بهینه صورت نگرفته است. كشور ایران از گذشته های دور دارای پزشكان ماهری بوده و درحال حاضر نیز در زمینه داروهای نوتركیبی، سلولهای بنیادین، درمانهای چشم پزشكی و سرطانها، همچنین هزینه كم پزشكی نسبت به كشورهای اروپایی وآسیایی دارای پتانسیلهایی می باشد و دارای پتانسیلهای بی شمار طبیعت درمانی است كه می تواند در منطقه و در بین كشورهای اسلامی به قطب گردشگری درمانی طبیعی تبدیل شود و حرف نخست را در این زمینه بزند و پذیرای بیمارانی از كشورهای اسلامی همسایه و حوضه

 جنوب شرقی آسیا باشد و با توجه به توانمندی های ذكر شده در ایران در پزشكی و طبیعت درمانی می تواند نسبت به بسیاری از كشورهای اروپایی و آمریكایی جاذب بسیاری از توریست های درمانی باشد و از این طریق باعث ایجاد اشتغال و سود آوری اقتصادی به كشور گردد و از نظر فرهنگی و سیاسی نیز باعث ارتقاء ایران شود.

 

 در اینجا باید اشاره كرد كه به علت اشتراكات زیادی كه از لحاظ فرهنگی، اجتماعی وآداب و رسوم دینی از جمله وجود غذای حلال، ایجاد امنیت اجتماعی، تناسب فضاها و امكانات گردشگری با فرهنگ مسلمانان سایر ملل و وجود اماكن مذهبی در كشور با توجه به اعتقادات مسلمانان در كشور های مسلمان با تبلیغات گسترده و افزایش امكانات پزشکی، رفاهی، می توان پذیرای گردشگران درمانی در ایران باشیم و حرف نخست را از این نظر در بین كشورهای اسلامی داشته باشیم. اما باوجود اینكه ایران در میان كشورهای منطقه بالاترین توانایی را در بخش گردشگری درمانی دارا است از این فرصت ها همانطور كه گفته شد به طور كامل استفاده نشده است.

 

1-3 ضرورت و اهمیت تحقیق

 

امروزه صنعت گردشگری به اندازه ای در توسعه اقتصادی، اجتماعی کشورها اهمیت دارد که اقتصاددانان آن را صادرات نامرئی نام نهاده اند. فراگیری و اشتغالزایی صنعت گردشگری، یکی از ویژگیهای این صنعت اقتصادی پایه است. این صنعت امروزه به صنعتی بسیار پول ساز تبدیل شده و در حال افزایش در کشورهای پیشرفته با سرعتی بیشتر از رشد سالیانه است.

 

گردشگری درمانی که از بهم پیوستن دو شاخه پردرآمد گردشگری و خدمات درمانی بوجود آمده است، همواره در جهان مورد توجه بوده و هست، بطوریکه بر اساس آمار بین المللی این شاخه از صنعت گردشگری حتی در دوران رکود اقتصادی در جهان توانسته سالانه رشدی معادل 20 درصد برای خود به ثبت برساند و بسیاری را به خود مشغول کند.

 

به همین دلیل بسیاری از کشورهای مستعد و توانا در زمینه پزشکی جهان برای جلب نظر گردشگران نیازمند خدمات درمانی، از هیچ کاری دست برنداشتند و با تمام توان سعی در جلب نظر این گروه به داخل مرزها و مراکز درمانی شان داشته اند.(جباری،1387،22).

 

عمده ترین دلیل سفر گردشگران درمانی در سراسر جهان را می توان نبود زیرساختهای درمانی در زادگاهشان یا پایین بودن سطح ارائه خدمات درمانی نام برد، اما نمیتوان از کشورهایی که هزینه درمان در آنها بسیار هنگفت است نیز چشم پوشی کرد، چون بسیاری از گردشگران سلامت گوشه و کنار جهان از پیشرفته ترین کشورها سفر خود را آغاز می کنند و فقط به دنبال دستیابی به خدمات باکیفیت و ارزان در دیگر نقاط جهان هستند؛ نکته ای که باعث شده بسیاری از کشورها روی آن سرمایه گذاری کرده ، با ارتقای سطح کیفی خدمات پزشکی خود با کمترین هزینه آنها را به خود جلب کنند. امتیاز ایران برای توجه به صنعت گردشگری پزشکی امتیاز منطقه ای و بازار بسیار مستعد منطقه است(جباری،1387،36)

 

در کشورهای عراق، افغانستان، کشورهای حاشیه جنوب خلیج فارس و جمهوری آذربایجان یا اصلا زیرساختهای درمانی وجود ندارد یا اگر هم هست محدود و غیرقابل دسترس همگان است. بنابراین برخی سیاستمداران و نیازمندان خدمات درمانی این کشورها علاقمند هستند در دیگر کشورهای منطقه درمان شوند که این موضوع برای ایران یک ظرفیت فوق العاده است که باید از آن بخوبی استفاده کنیم. از سوی دیگر متخصصان ایرانی میان گردشگران نیازمند به دریافت خدمات درمانی کشورهای یادشده بسیار خوشنام هستند. به عبارت دیگر بازارهای هدف بسیار بکر و مناسب اطراف ایران در کنار وجود متخصصین و تجهیزات به روز و مدرن درمانی می تواند بهترین سرمایه ایران برای توسعه گردشگران درمانی در منطقه باشد.

 

براساس برآورد سازمان جهانی گردشگری(UNWTO) هر گردشگر درمانی می تواند از 3000 تا 4000 دلار سودآوری برای کشور مقصد خود داشته باشد. در این زمینه میتوان به درآمد صنعت گردشگری سلامت سال 2012 میلادی در کشورهای همسایه اشاره کرد؛ ترکیه چهار میلیارد دلار، هندوستان 17 میلیارد دلار و اردن یک میلیارد دلار.

 

ایران با داشتن جاذبه های فراوان گردشگری سهم بسیار اندکی از صنعت گردشگری جهانی را به خود اختصاص داده است. استفاده نامناسب از توانمندی های گردشگری، نبود نگرش مناسب نسبت به صنعت گردشگری به عنوان یک صنعت اقتصادی درآمدزا و ارزآور و نبود امکانات مناسب جهت پذیرش گردشگران خارجی در کشور، روند کار در این صنعت را با مشکلات جدی و بی شماری روبرو کرده است. متاسفانه تابحال این صنعت از زوایا مختلف مورد بحث و بررسی قرار نگرفته است، موانع و مشکلات جذب توریست بصورت جدی و راهگشا شناسایی نشده و برنامه ریزی مشخصی نیز در این زمینه صورت نگرفته است. این در حالیست که با توجه به آثار مثبت توسعه گردشگری درمانی از قبیل توسعه زیرساختهای بهداشتی، افزایش تعداد بیمارستانهای استاندارد بین المللی، افزایش سطح خدمات و کیفیت ، افزایش درآمدهای ارزی و جلوگیری از خروج نیروهای متخصص پزشکی و بهداشتی، بررسی و ارائه راهکار جهت توسعه این شاخه از گردشگری می تواند در راستای اهداف برنامه های توسعه ای دولت جمهوری اسلامی ایران قرار گیرد.

 

شهر مشهد به عنوان دومین کلان شهر کشور و دومین شهر بزرگ مذهبی جهان اسلام بعد از مکه معظمه با وجود ظرفیتهای فراوان گردشگری و زیرساختهای خدمات درمانی موجود می تواند به عنوان قطب گردشگری پزشکی خاورمیانه و همچنین در بین کشورهای اسلامی ایفای نقش نماید. 

 

1-4 اهداف تحقیق

 

هدف اصلی تحقیق ارائه راهکار جهت توسعه توریسم درمانی در شهر مشهد می باشد که لازمه آن شناخت و بررسی وضع موجود گردشگری درمانی این شهر می باشد.

 

بدین ترتیب اهداف فرعی تحقیق شامل:

 

• شناخت و معرفی توریسم درمانی

 

• شناخت ظرفیت های گردشگری و درمانی مشهد مقدس

 

• بررسی وضعیت موجود توریسم درمانی مشهد مقدس

 

1-5 فرضیات تحقیق

 

می توان سه فرضیه برای تحقیق به شکل زیر مطرح نمود :

 

اینگونه بنظر میرسد که استانداردسازی و تعیین سطح کیفیت خدمات درمانی، یکی از عوامل اساسی در راستای توسعه گردشگری درمانی شهر مشهد می باشد.

 

 سرمایه گذاری جهت تامین زیرساخت های توریسم درمانی شهر مشهد با توجه به سرمایه گذاری های در حال بهره برداری کاملا قابل دفاع می باشد.

 

معرفی ظرفیت های موجود و ساماندهی حضور بدون برنامه و انفرادی گردشگران درمانی شهر مشهد باعث بهره برداری بیشتر از این پتانسیل است.

 

1-6 کاربرد نتایج تحقیق

 

بررسی و ارائه راهکار جهت توسعه توریسم درمانی در صورت اجرایی شدن می تواند به گسترش صنعت توریسم در ایران بیانجامد، که خود ضمن فروش کالا و خدمات به اتباع خارجی و افزایش آمار ورودی های کشور و ارزآوری باعث ایجاد فرصتهای شغلی جدید و صادرات خدمات پزشکی میگردد. همچنین باعث توسعه زیرساختها و رونق صنعت گردشگری کشور نیز میگردد.

 

سازمانها و نهادهای ذیل می توانند از نتایج این تحقیق استفاده نمایند :

 

• سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری

 

• وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

 

• تاسیسات و موسسات گردشگری بخصوص دفاتر خدمات مسافرتی و تورگردانها

 

• بیمارستانها و بخش خصوصی ارائه دهنده خدمات درمانی

:

شهر ها به طور خلاصه توزیع نا متعادل عملکرد ها در سطح شهر ، عدم هماهنگی و فقران تناسب میان رشد واحد های مسکونی و رشد تأسیسات و تجهیزات و خدمات شهری ، بر هم خوردن نظام سلسله مراتبی فضاهای شهری و به دنبال آن شبکه معابر و بالاخره بر هم خوردن شرایط معتدل زیست محیطی با توجه به تمرکز جمعیت ، صنایع و وسایل نقلیه در نقاطی خاص از شهر می باشد.(سید آبادی :4،1379)

 

انسان امروزه قادر است شکل و ترکیب محیط طبیعی را با بهره گرفتن از نیروی فکر و ابزار مکانیکی که در اختیار دارد به شدت دگرگون سازد . توسعه اجتماعی شهر ها می تواند سبب تغییر شکل شهر ها از نظر شکل ظاهری گردد. همچنین توسعه اجتماعی می تواند به نحوی قرار گیرد که آسیب پذیری محیط و تخریب آن توسط انسان را به کمترین حد ممکن کاهش دهد و همچنین بتواند مطلوب ترین شکل استفاده از امکانات طبیعی را برای بهتر زندگی کردن انسان فراهم سازد . بنابراین در توسعه اجتماعی شهر داورزن سه موضوع مهم مورد بررسی قرار گیرد :

 

الف) شناخت کامل ویژگیهای اجتماعی شهر که در این شهر قرار دارد .

 

ب) تأثیر مسائل توسعه ی اجتماعی که می تواند در روند شهر نشینی آینده این شهر تاثیر گذار باشد .

 

ج) پیش بینی تغییرات توسعه اجتماعی که به احتمال زیاد از توسعه شهر ناشی می شود.(مهری :3،1383)

 

برای انجام چنین کارهایی باید با شناخت روند رشد شهر از نظر توسعه اجتماعی در گذشته و بر اساس اطلاعات کافی از زمان حال ، بتوان آینده را پیش بینی کرد .

 

شهر داورزن که در طول حیات خود قبل از اسلام تا ابتدای قرن حاضر رشدی آرام را پشت سر گذاشته و در سال 1376 که به عنوان شهر شناخته شد توسعه اجتماعی در این شهر روندی نسبتاً سریعی به خود گرفته است و با ارتفاع این شهر به شهرستان در سال 1391و استقرار ادارات دولتی در این شهر و همچنین مهاجرت عده زیادی از کارمندانی که در این اداره ها مشغول به کار هستند روند توسعه اجتماعی را در این چند ساله با سرعت بسیار زیادی مواجه کرده است که قطعاًدر توسعه اجتماعی شهر مورد مطالعه تأثیرگذار بوده است .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

 

 

کلیات و چارچوب تحقیق

 

 

 

 

 

1-1 بیان موضوع (مسئله ):

 

نخستین شهرهای جهان در حدود 3500 سال پیش از میلاد در مصر ، عراق و پاکستان پدیدار شدند با معیارهای امروزی شهرها در جوامع سنتی بسیار کوچک بودند اما امروز جوامع صنعتی و در حال توسعه به میزان بسیار زیادی شهر نشین هستند .

 

افراطی ترین شکل زندگی شهری امروز در آنچه بعضی ها آنرا کلان شهر نامیده اند نمایان است . در دوران اخیر یعنی آغاز پیدایش جامعه شناسی در معنای جدید خود در سده های هجده و نوزده میلادی ، در کنار موضوعات مهمی مانند انقلاب سیاسی ، انقلاب صنعتی و پیدایش سرمایه داری و سوسیالیسم ، دگرگونی های مذهبی و رشد علم ، یکی از موضوعاتی که توجه جامعه شناسان را به خود جلب کرده ، رشد سریع شهرها یا شهر گرایی بود .

 

ویژگی هایی که جامعه شناسی برای شهر بر می شمارد خود در بردارنده تفاوتهایی است که در روابط اجتماعی موجود در اجتماعی کوچک و جامعه ای بزرگ وجود دارد . در شهرهای کوچک که بیشتر افراد تعلق به گروه های خویشاوندی مشابه دارند و یکدیگر را حتی با اسم کوچک می شناسند ، روابط اجتماعی از نوع روابط نخستین است .

 

ویژگی های روابط نخستین عبارتند از : (( تماس مستقیم ، صمیمانه و رو در روی اعضای گروه با همدیگر ، پیوندهای عاطفی نیرومند ، پایداری و دوام استحکام پیوندهای محبت میان اعضاء از طرف دیگر افراد ساکن در چنین سکونتگاه هایی به سبب غلبه ارزشهای سنتی رفتار سهولت نسبی گردش زندگی و امور نیاز کمتری را به این فضا احساس می کنند .

 

همچنین اشکال سنتی روابط اجتماعی مانند شب نشینی های خانگی و جشن ها مراسم مختلف که در قالب شبکه های خویشاوندی انجام می پذیرد تا اندازه ای نیاز فراغت و تفریح افراد را فراهم می سازد . اما در شهرهای بزرگ نیاز فراغتی و تفریحی نیازمند فضا ها و سازمان های تخصصی است . فرهنگ سراها ، موزه ها ، سینماها و … اماکنی هستند که باید نیازهای اجتماعی جدید را برآورده بسازند . اگر همچین فضاهایی وجود نداشته باشد افراد با مشکلاتی همچون تنهای و افسردگی مواجه هستند . در چنین موقعیتی با زنده سازی سازمان اجتماعی مبتنی بر روابط شخصی و نخستین که متضمن ساختن هویت و احساس تعلق به شهر نیز باشد در دستور کار برنامه ریزان اجتماعی قرار می گیرد . در محله های شهرهای کوچک (( دنیای ساکنان تمام فضای شهری را در بر می گیرد ، دنیایی که مرکز آن میدان ، شهرداری یا بازار روز است )) .

 

در فضاهای کوچک یا محله ها تعاملات اجتماعی از طریق روابط رودر رو و صمیمانه سازمان اجتماعی را می سازند . کالبد انجام این تعاملات به سبب سادگی ، هماهنگی کاملی با چنین سازمانی دارد . به این ترتیب یک نوع یگانگی اجتماعی در سطح جامعه پدیدار  و استوار می گردد . اجتماعی از یک سو وسعت کالبدی فضاهای شهری و پیچیدگی و تخصصی شدن آنها یگانگی اجتماعی کلی از میان می رود .

 

تحقیقات نشان می دهد که ساکنان شهرهای بزرگ خیلی کم با مسئولان ارتباط برقرار می کنند و در اجتماعات محلی یا سازمانی حضور می یابند یا در انتخابات محلی رای می دهند . مواردی که می توان از آنها به عنوان مشارکت مدنی یاد کرد . اینها در حالی است که مشارکت اجتماعی در گروه های داوطلبانه و مدنی توجه به مسائل عمومی و اعتماد اجتماعی شهروندان به یکدیگر که تحت عنوان سرمایه اجتماعی به آنها اشاره می شود .(زبر دست ، 119:1383) .

 

با آنکه از پدید آمدن اندیشه مشارکت در مدیریت دیری نمی گذرد یافته ها نشان می دهد که مشارکت در مدیریت با کامیابی روبرو بوده است . علاوه بر آن چون مشارکت پدیده ای ذهنی می باشد باید در فرهنگ مردم جای خود را پیدا کند . بنیادی ترین اندیشه ساز مشارکت (( اصل برابری مردمان )) است .

 

مشارکت بر اساس فراگردی بودن بر سه ارزش بنیادی تاکید دارد : الف – سهیم کردن مردم در قدرت و اختیار ، ب – راه دادن مردم به نظارت به سرنوشت خویش ، ج – بازگشودن فرصتهای پیشرفت به روی مردم ((رخدادهای زیرین جامعه )) با توجه به این ارزشها این مشارکت می کوشد تا : شنیدن صدای مردم را آسان سازد ، احساس مالکیت را فراهم گرداند ، حاشیه نشینی را از میان بردارد (طوسی ، 4:1385) .

 

 

 

دو طرح عمده برای بهبود زندگی شهری و مدیریت شهری جهانی به قرار زیر است :

 

الف-  افزایش کیفیت معیارهای عملکردهای مدیریت شهری .

 

ب-  تشویق مردم در امور مشارکت شهری .(فلاحی و همکاران ، 4:1388).

 

یکی از مهمترین عناصر تحقق مشارکت در جوامع پیچیده امروزی ، سطح سرمایه اجتماعی است که زیر بنای مشارکت مفید اعضای آن برابر دستیابی به نتایج سودمند برای افراد اجتماع به شمار می رود و با شاخص هایی مانند هنجارها ، قواعد ، تعهد ها و اعتماد متقابل سنجیده می شود .(دلفروز ، 200:1380).

 

به طور کلی ارتباط سازنده ای بین مفهوم سرمایه اجتماعی و مشارکت وجود دارد و هم افزایی این مفاهیم با سرمایه اجتماعی به اثبات رسیده است ، به عبارت دیگر مشارکت از متغیر های بررسی سرمایه اجتماعی است . (خاکباز و همکاران ، 150:1999) .

 

سرمایه اجتماعی اجتماعی مفهومی نوین و نوپا در عرصه مطالعات اجتماعی است ، اما ریشه آن در روابط اجتماعی بشر جای دارد . امروزه این امر مسلم است که با وجود سرمایه اجتماعی که می توان به توسعه ، جامعه مدنی ، معیارهای جهان شمول و بستر زیست اجتماعی دست یافت . چالش هایی که در کشورهای جهان سوم وجود دارد دگرگونی هایی در جامعه به وجود می آورد . که این چالش ها روندی مستقیم بر سرمایه اجتماعی می گذارد . تعاریف متعددی از سرمایه شده است که مفهئمی جدید است که از سالهای 1990 برای نخستین بار از سوی جامعه شناسان از جمله (توکویل ، بوردیو، کلمن، پاتنام و …) مطرح شده است . (اختر محققی،1385: 10-14).

 

در زیر به چند تعریف از نظر جامعه شناسان اشاره می شود :

 

فوکویاما: توانایی افراد برای همکاری و تعاون با هم برای اهداف عمومی در گروه ها یا سازمانها .

 

برهم رایان : بافتی از ارتباطات تعاونی شهروندان که به یکدیگر برای رفع مشکلات کمک می کند .

 

پورتس : توانایی افراد برای منافع پایدار از طریق عضویت در شبکه های اجتماعی یا ساختار اجتماعی دیگر .

 

پاتنام : سرمایه اجتماعی را ارتباط های افقیبین افرادی می داند که در جهت کسب منافع متقابل را در اجتماع تقویت می کند . بنابر این تعاریف سرمایه اجتماعی یک دسته از کنش های اجتماعی است که یا خود با دوام هستند یا بر روی آنهایی که با دوام هستند تاثیر می گذارند . با جمع بندی این نظریات می توان سرمایه اجتماعی را مجموعه ای از هنجارها ، شبکه ها ، ارزشها و درکی دانست که همکاری در درون گروه ها و بین گروه ها را در جهت کسب منافع متقابل تسهیل می کند .(شریفیان ، 6:1380)

 

سرمایه اجتماعی می تواند در سه سطح با توجه به مشخصه هایی نظیر اعتماد ، همکاری ، همدلی و احساس مسئولیت مورد بررسی قرار گیرد .

 

الف- سطح فردی یا خرد مثل همکاری و رابطه دوستانه افراد با یکدیگر .

 

ب- سطح گروهی یا میانه مثل همکاری خود جوش هیئت عزاداری .

 

ج- سطح اجتماعی یا کلان مثل عملکرد نهادهای دموکراتیک .(توکلی و همکاران ، 148:1387)

 

1-2 سوالاتی را که در این تحقیق می توان بیان کرد، عبارتند از :

 

1- آیا فضای شهری با ویژگیهای کالبدی به سرمایه اجتماعی شهر مورد نظر تاثیر خواهد داشت؟

 

2- آیا بین ویژگیهای فردی و اجتماعی و فرهنگی شهروندان با سرمایه اجتماعی رابطه ای وجود دارد ؟

 

3-آیا میان ویژگیهای اقتصادی ساکنین با سرمایه اجتماعی شهر مورد مطالعه رابطه ی مستقیم وجود دارد ؟

 

1-3 بیان فرضیه

 

فرضیه پیشنهادی است که در محک آزمایش علمی سنجیده می شود که درست بودنش یا نبودنش باید مورد آزمایش قرار گیرد ( نبوی، 54:1373) لذا منظور تعیین مسیر و هدایت تحقیق با هدف ارائه راهکارهای صحیح و منطقی فرضیه های زیر مطرح می گردند :

 

1-  به نظر می رسد که فضای شهری و ویژگی های کالبدی تاثیر زیادی بر سرمایه اجتماعی محدوده های منتخب گذاشته است .

 

2-   به نظر می رسد که بین ویژگی های فردی و اجتماعی و فرهنگی شهروندان با میزان سرمایه اجتماعی رابطه معنا داری وجود ندارد .

 

3-   به نظر می رسد میان ویژگی های اقتصادی ساکنین و بافت های منتخب با سطح سرمایه اجتماعی شهروندان رابطه مستقیمی وجود دارد .

 

1-4 روش تحقیق

 

بر اساس اهدافی که برای تحقیقات علمی تعریف می شود انواع تحقیقات به تحقیقات بنیادی ، کاربردی و عملی تقسیم می شود .

 

تحقیقات بنیادی : این تحقیقات در جستجوی کشف حقایق و واقعیت ها و شناخت پدید ه ها و اشیاء بوده ، که مرزرهای دانش عمومی بشر را توسعه می دهند و قوانین علمی را کشف نموده ، به تبیین ویژگی ها و صفات یک واقعیت می پردازند .

 

 این تحقیقات بر اساس روش تحلیلی به دو دسته تقسیم می شوند :

 

الف- تحقیقات بنیادی تجربی : تحقیقاتی هستند که داده ها و اطلاعات اولیه با بهره گرفتن از روشها و تکنیک های آماری و معیارهای پذیرفته شده مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد .

 

ب- تحقیقات بنیادی نظری : تحقیقاتی هستند که اطلاعات و مواد اولیه تحقیق به روش کتابخانه ای گردآوری می شوند و سپس به روش های مختلف استدلال و مورد تجزیه و تحلیل عقلانی قرار گرفته نتیجه گیری می شود .

 

تحقیقات کاربردی : تحقیقاتی هستند که با بهره گرفتن از نتایج تحقیقات بنیادی برای رفع نیازمندی های بشر مورد استفاده قرار می گیرند .

 

تحقیقات علمی : این تحقیقات را باید تحقیقات حل مسئله یا حل مشکل نامید، زیرا نتایج آن مستقیماً برای حل مسئله به کار گرفته می شود .

 

براساس ماهیت و روش ، تحقیقات علمی را می توان به 5 گروه تقسیم بندی کرد که عبارتند از : تحقیقات تاریخی ، توصیفی ، همبستگی ، تجربی و علمی .

 

با توجه به هدفی که این تحقیقات دنبال می کنند ، می توان آنرا جزء تحقیقات کاربردی دسته بندی نمود و بر اساس ماهیت و روش در گروه تحقیقات توصیفی قرار می گیرد .

 

در تحقیقات توصیفی ، محقق به دنبال چگونه بودن موضوع است و وضع موجود مورد بررسی قرار میگیرد ، ویژگی ها و صفات آن مورد مطالعه و عندالزوم ارتباط بین متغیر ها را بررسی می نماید (مهر پویان ، 6:1385).

 

 

 

1- 5 روش گردآوری اطلاعات:

 

گردآوری اطلاعات مورد نیاز تحقیق یکی از اساسی ترین مراحل تحقیق می باشد و بطور کلی روش های گردآوری اطلاعات را به دو طبقه تقسیم کرد . روش های کتابخانه ای و روش های میدانی .

 

روش هایی که در این تحقیق استفاده می شود بصورت زیر می باشند :

 

 

• جمع آوری اطلاعات با بهره گرفتن از مطالعه کتابها و پایان نامه ها ، مجلات و روزنامه ها و تهیه فیش از هر کدام .

 

• جمع آوری اطلاعات از طریق عکس های هوایی و نقشه ها

 

• جمع آوری اطلاعات از طریق آمارنامه ها و اسناد .

 

• استفاده از رایانه و شبکه های جهانی وب .

 

• جمع آوری اطلاعات از طریق مصاحبه با مسئولین شهر

 

• جمع آوری اطلاعات بصورت میدانی و مشاهده

 

1-6 پیشینه تحقیق

 

اولین مقاله در زمینه سرمایه اجتماعی مربوط است به هانیفان که در سال 1916 نوشته است . هانیفان در مقاله خود بیشتر ابعاد انسانی و تربیتی سرمایه اجتماعی را مد نظر قرار داد، ولی به نظر می رسد بنیاد اصلی بحث سرمایه اجتماعی را باید در نوشته های پاتنام و جیمز کلمن و بوردیو دنبال کرد .(موسوی ، میر طاهر: 69 )

 

1-3-زاهدی و همکاران (1387) در مقاله خود با عنوان (رابطه سرمایه اجتماعی و رفاه اجتماعی )به رابطه مستقیم سرمایه اجتماعی با رفاه اجتماعی پرداخته است . در این مقاله که روش آن بر اساس پیمایش و ابزار پرسشنامه ای برای گرد آوری اطلاعات استفاده کرده اند به این نتیجه رسیده اند که سرمایه اجتماعی و رفاه اجتماعی هر دو کلاهای عمومی اند و سرمایه اجتماعی در شکل مفید و متوازن آن منجر به افزایش کارایی و افزایش حجم توسعه و به تبع آن افزایش رفاه خواهد شد و همه از آن سود خواهند برد .

 

2-3- فیروز آبادی و همکاران (1385) در مقاله ای تحت عنوان سرمایه اجتماعی و توسعه اقتصادی – اجتماعی در کلان شهر تهران به این موضوع که چه رابطه ای بین سرمایه اجتماعی و عناصر تشکیل دهنده آن در سطح تحلیل مناطق و میزان توسعه یافتگی مناطق در شهر تهران وجود دارد پرداخته اند که در این مقاله از روش پیمایشی و جامعه آماری ، پرجمعیت شانزده سال به بالای مناطق تهران با نمونه گیری خوشه ای متناسب با حجم 1759 نفر در سطح مناطق بیست و دو گانه تهران استفاده کرده اند . نتیجه این مطالعه رابطه مثبت بین سرمایه اجتماعی و توسعه یافتگی می باشد . همچنین این مقاله نشان دادکه ساز و کارهای انجام کنش جمعی در مناطق با یکدیگر تفتوت دارد در حالی که مناطق توسعه یافته تر از ساز و کارهای رسمی برای این منظور استفاده می کنند . در مناطق کمتر توسعه یافته کنش جمعی نیازمند نهادهای اجتماعی غیر رسمی است که بالاتر بودن میزان مشارکت های غیر رسمی مذهبی در این مناطق گواهی بر این موضوع است . همچنین در این مقاله بیان می کند که در تدوین سیاست ها و برنامه های شهری باید به نقش و تاثیر عوامل اجتماعی توجه کرد.

 

3-3- موسوی و همکاران (1390) در مقاله خود با موضوع (تحلیل فضایی سرمایه اجتماعی و توسعه پایدار شهری مورد :شهرهای استان آذربایجان غربی) به تحلیل و بررسی این موضوع پرداخته است. با توجه به اهداف تحقیق و مولفه های مورد بررسی نوع تحقیق کاربردی و روش بررسی توصیفی ، تحلیلی و همبستگی است . نتایج بررسی نشان داده که میزان نا برابری های شهری در شاخص های توسعه پایدار 33/1 بوده است که بیانگر شکاف بین شهرهای استان در مولفه های توسعه ی پایدار شهری است . به علاوه اینکه توزیع فضایی سطوح توسعه نیز حاکی از توسعه خیلی پایین اکثر شهرهای استان بوده است . دیگر اینکه به لحاظ توسعه ی کلی الگوی فضای ناحیه ای در استان الگوی مرکز پیرامون است . یعنی هر قدر به طرف شهرهای بزرگ به لحاظ جمعیتی ، اداری و اقتصادی نزدیک تر شویم شهرهای توسعه یافته تر می شوند و این به خاطر کوچک بودن شهرهای استان و در نزدیکی قرار گرفتن به مرکز استان می باشد . وجود برنامه ریزی از بالا به پایین در ساختار برنامه ریزی کشور و منطقه نیز بر محرومیت مناطق و شهرهای کوچک پیرامونی افزوده است . بر اساس بررسی میدانی که در این مقاله صورت گرفته است ، نشان می دهد که بالا ترین میزان سرمایه اجتماعی در شهر مهاباد بوده با (6/76) درصد و کمترین میزان مربوط به شهر فیرورق از شهرستان خوی در حدود (4/48) درصد بوده است .

 

4-3- ردادی(1391) در مقاله خود با موضوع کارکرد های سرمایه اجتماعی ، ابتدا به تعریف سرمایه اجتماعی پرداخته و سپس به بررسی دو نوع سرمایه اجتماعی درون گروهی و پیوندی پرداخته است و در ادامه به بررسی کارکرد های آن پرداخته است . بر اساس یافته های که از این مقاله بدست می آید این است که نتیجه دو نوع سرمایه اجتماعی ،افزایش همکاری و تسهیل امور و کاهش هزینه ها از یک سو ، و انسجام و همبستگی میان اعضای جامعه برخوردار از سرمایه اجتماعی از سوی دیگر است. هر دوی این امور ، اهمیت فوق العاده ای برای جامعه دارند و به خصوص نظام سیاسی ، نیازمند این دو کارکرد است . دولت ، نیاز دارد که هزینه های اجرای سیاست ها را در جامعه کاهش دهد . این سیاست ها را به راحتی اجرا کند . میان اعضای جامعه انسجام و پیوستگی حفظ شود . این اهداف همگی از گسترش سرمایه اجتماعی در جامعه حاصل می شوند .

 

5-3- اردشیری و همکاران (1392)  در پژوهشی که به انجام رسانده اند به بررسی نقش و جایگاه ساختار کالبدی محله های شهری بر شکل گیری سرمایه اجتماعی پرداخته اند . که ماهیت مطالعات حاضر از نوع کاربردی بوده و روش مورد استفاده در آن ، روش توصیفی – تحلیلی است . هدف این مقاله ، بررسی نحوه تاثیر گذاری کالبد فیزیکی محلات شهری در شکل گیری روابط اجتماعی و تبیین نقش آن به عنوان یکی از موثر ترین عوامل در بهبود سرمایه اجتماعی است . نتیجه این تحقیق نشان می دهد که میان شکل گیری روابط اجتماعی درون شبکه در محله ، که موجبات شکل گیری سرمایه اجتماعی را فراهم می آورد ، با میزان پایداری محله ارتباط تنگاتنگی وجود دارد . در محله هایی که “مناسبات اجتماعی” در طول سالیان سال به واسطه “روابط چهره به چهره” میان ساکنان شکل گرفته است، درجه بالا تری از ” اعتماد “،” امنیت “،”کنش متقابل “،” همبستگی “و”انسجام اجتماعی ” وجود دارد . در این محله ها افراد تمایل بیشتری به “مشارکت” در امور مربوط به محله خود نشان می دهند ; چرا که نسبت به محل زندگیشان احساس ” غرور “، ” تعلق ” و ” هویت ” دارند .

 

بنابر این می توان گفت محله هایی که از درجه بالای سرمایه اجتماعی برخوردارند ، شکل می گیرد . بدین ترتیب اگر به طور خلاصه ، کالبد را وسیله ای بدانیم که به واسطه سازماندهی روابط متقابل در یک محله موجبات شکل گیری سرمایه اجتماعی را فراهم می آورد، آنگاه می توان ویژگیهای کالبدی ای را بر شمرد که تقویت کننده مناسبات اجتماعی باشند .

 

در مورد تحلیل فضایی ، سرمایه اجتماعی در شهر داورزن هنوز هیچگونه تحقیقی انجام نگرفته است و اگر هم انجام شده است هیچ اطلاعاتی نیز وجود ندارد .

 

1-7  اهمیت موضوع و ضرورت انجام تحقیق

 

یکی از مهمترین عناصر تحقق مشارکت واقعی در جوامع پیچیده امروزی ، سطح سرمایه اجتماعی در جامعه است که زیربنای مشارکت مفید اعضاء آن برای دستیابی به نتایج سودمند برای فرد و اجتماع به شمار می رود و با شاخص هایی مانند هنجارها ، قواعد ، تعهدات ، و اعتماد متقابل سنجیده می شود ( دلفروز، 1380). بطور کلی ارتباط سازنده ای بین مفهوم سرمایه اجتماعی و مشارکت مدنی و اجتماعی وجود دارد و هم افزایی این مفاهیم با سرمایه اجتماعی به اثبات رسیده است . به عبارت دیگر مشارکت از متغیرهای بررسی سرمایه اجتماعی است . سنجش سرمایه اجتماعی مقوله ای است که برای کاربردی شدن سرمایه اجتماعی در سیاست گذاری ها و امکان بررسی ارزش افزوده ناشی از سرمایه گذاری و پرداختن به این مفهوم ، باید عملی شود . تنها با این کار می توان متوجه شد سیاستگذاری ما چقدر بر سرمایه اجتماعی

 جامعه افزوده یا کاسته است همچنین بررسی و تحلیل ارتباط این مفهوم و دیگر مفاهیم حوزه اجتماع ضرورت دارد (شجاعی ، باغینی و همکاران ، 1387) . در این راستا برنامه ریزان شهری می توانند با ایجاد و اصلاح این فضاها برای رفع نیازهای خاص کاربرانشان اقدام کنند که در نهایت به ایجاد سرمایه اجتماعی بین شهروندان منجر خواهد شد . با توجه به نقش دولتها در حیات اجتماعی ، اقتصادی ، سیاسی و فرهنگی ملت ها ، به ویژه در کشورهای در حال توسعه و حضور غالب و مسلط دولتها به دلیل وجود نظام متمرکز در این کشورها،  سرمایه اجتماعی می تواند در فرایند توسعه این کشورها نقش اساسی داشته باشد . ایده افزایش مشارکت مردمی به ویژه در شهرها که به نوعی پاسخی به شکست برنامه ریزی ها و سیاستهای اقتصاد قدیم بود، بخش جدایی ناپذیر سیاست های توسعه ای جدید شده است (سلیمانی ، 1387). در کشورهایی همانند ایران که پیشینه ای طولانی و نیز تنوع فرهنگی و قومی و تفاوتهای جغرافیایی گسترده ای دارند ، زمینه و بستر بسیار مستعد و گسترده ای برای بسط سیاست گذاری های غنی سازی روابط اجتماعی و سرمایه اجتماعی وجود دارد . همه بررسی های محققان جهان موید تاثیر مثبت سرمایه اجتماعی و رشد و توسعه اقتصادی و اجرای بهتر طرح های توسعه ای است . روش اثبات این موضوع به ویژه در کشورهای در حال توسعه که اعتماد و همکاری کمتری در جوامعشان وجود دارد ، انجام بررسی های تجربی است که این امر می تواند محققان و سیاستگذاران را در برنامه ریزی های آتی برای ارتقاء یا اتخاذ رویکردهای مناسب با این اهداف یاری دهد . سرمایه اجتماعی بسترساز گسترش مشارکت مردمی در همه عرصه هاست . گسترش سرمایه اجتماعی می تواند تسهیل کننده خوبی در این عرصه باشد و بنابراین ، در این بخش اهمین بسیاری دارد و توجه به شاخص ها و مولفه های آن و ارتقای سطح سرمایه اجتماعی در این جوامع و ذی نفعان این بخش ، نقش مهمی در پیشبرد اهداف آرمانی این بخش حیاتی ایفا می کند .

 

1-8  هدف از تحقیق

 

1- شناسایی نقش مولفه ها و عوامل فضایی در شکل گیری سرمایه اجتماعی در فضاهای شهری می باشد .

 

2-  تحلیل وضعیت سرمایه اجتماعی در شهر داورزن می باشد.

 

3-  تحلیل نقش ویژگی های کالبدی در کیفیت سرمایه اجتماعی در فضای شهری می باشد.

 

4-  تحلیل نقش ویژگی های اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی در کیفیت سرمایه اجتماعی در فضای شهری می باشد.

 

5-  تحلیل تفاوتهای فضایی سرمایه اجتماعی در بافتهای شهری داورزن می باشد.

 

1- 9  مشکلات تحقیق

 

داشتن سرزمین مستقل از نظر سیاسی این حق را برای دانش پژوهان ایجاد می کند تا برای بهبود وضع جامعه ای که در آن زندگی می کنیم تلاش بیشتری را انجام دهند . بطور طبیعی در ادامه هر کار تحقیقی مشکلاتی وجود دارد ، بسی که ارزش کار به شیرینی همین مشکلات است که در آینده به کار می آید .

 

آنچه امروز تلاش می کنیم تا تنگناهایی را در سرزمین بومی خود جستجو کنیم ، شاید نتیجه ی نبود برنامه ریزی هایی است که در گذشته وجود داشتند و سهل انگاری هایی که سبب بسیاری از مشکلات شده است . همین عوامل در طی انجام پروژه تحقیقی به فراوانی  یاد  شده است .

 

اطلاعات زیادی وجود دارد اما تنها ذهن و خاطره پیشکسوتان تاریخ جامعه و در قالب خاطرات جمع شده است و جمع آوری آن به دلیل پراکندگی و گاه نبود استنادات علمی به کار را دشوار ساخته است .

 

برخی اطلاعات به دلیل محرمانه بودن آن در اختیار افراد قرار نمی گیرد .

 

در سازمانها و ادارات نقشه هایی که به کار می رود گاه بسیار قدیمی است که مورد استفاده حال حاضر آنان واقع می شود و گاه بصورت منسجم و یکدست نیست و این در حالی است که همه ی اینها در اختیار محقق قرار نمی گیرد و مهمترین مشکل این تحقیق نبود کتابها و رسانه هایی در این مورد است .

 

 

• مشکل در تهیه اطلاعات و عدم دسترسی آسان به منابع

 

• به روز نبودن برداشتهای کاربری اراضی شهری

 

1-10 واژه ها و مفاهیم کلیدی به کار رفته در تحقیق (trtminology )

 

شهر: محلی است با حدود قانونی که در محدوده جغرافیایی بخش واقع شده و از نظر بافت ساختمانی ، اشتغال و سایر عوامل دارای سیمایی با ویژگی های خاص خود است . بطور کلی که اکثر ساکنان دائمی آن در مشاغل کسب ، تجارت ، صنعت ، کشاورزی ، خدمات و فعالیتهای اداری اشتغال دارند ، در زمینه خدمات شهری از خودکفایی نسبی برخوردار است . کانون مبادلات اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی و سیاسی حوزه جذب و نفوذ پیرامون خود به شمار می آید ، تعیین محدوده ی شهر به پیشنهاد شورای شهر و تصویب وزارتخانه مسکن و شهرسازی کشور می باشد .(فرید ، 37:1371) .

 

توسعه شهری : توسعه شهری عبارت است از گسترش هماهنگ و متعادل سطح اختصاص داده شده به ساختمان های مسکونی در یک شهر یا سطوح مورد نیاز کاربری ها و همچنین این سطح به تاسیسات ، امکانات و تجهیزات مورد نیاز و در سطحی استاندارد و قابل قبول (قربانی ، 5:1374) .

 

سیمای شهر : تمام عواملی از شهر که به دیده می آید و چشم قادر به تماشای آن است ، تمام این عوامل انفرادی و خاصه در حالتی که به صورت پیوسته و دسته جمعی عمل می کنند  را سیمای شهر گویند . به عبارت دیگر ، تصویر و ترکیبی از شهر را که توسط عوامل متعددی مانند خصوصیات کالبدی(فیزیکی) و قابل رویت شهر از قبیل اندازه ، شکل ، سبک ارتفا, ، حجم و سایر ویژگی های ظاهر و فضای کالبدی و مناظر حاصل از فضاهای پر و خالی و نیز ترکیبی از آن ، فضاهای کالبدی و بطور کلی همه عوامل عناصر فضاهایی که توسط یک ناظم قابل مشاهده هستند و عبارتی از آن عکس تهیه کرد ، سیمای شهر خوانده می شود (سلطان زاده،313:1365)

 

مورفولوژی شهری : مطالعه نظام یافته از فرم ، شکل و طرح حوزه های شهری است که در بعضی از موارد به این تعریف رشد و کارکرد شهر نیز افزوده می شود . اساس مهم مورفولوژی شهری را کیفیت کاربری زمین تشکیل می دهد بدین سان که تراکم واحدهای مسکونی یا پراکندگی آنها در سطح گسترده شهر ، منطقه صنعتی شهر بخش ویژه انبارها و عمده فروشی ، هسته های فرعی شهر ، مراکز خرید ، خیابانها ، کوچه ها ، پارک ها و … از عوامل مهم مورفولوژی شهری است ، کارکرد شهری مورفولوژی شهرها تاثیر تعیین کننده ای دارند ، بطوری که هر کدام از آن کارکردهای شهری مورفولوژی و چشم انداز خاصی می آفرینند (شکوئی ، 1373: 258-256).

 

محدوده خدماتی : محدوده هایی از اراضی شهری است که شهرداری در آن محدوده وظیفه ارائه خدمات شهری را به عهده دارد .(مهندسین مشاور فر-افراز ، 40:1373) .

 

محدوده یا حریم استحفاظی : موضوع زمین شهری عبارت است از حریم مصوب شهرها که بزرگتر و در برگیرنده ی محدوده قانونی بوده و اجرای ماده 99 قانون شهرداری تعیین شده یا می شود .چنانچه محدوه نهایی مشخص شده در طرح مصوب جامع یا هادی شهر بزرگتر از محدوده قانونی مصوب شهر و در شهرهای دارای حریم مصوب بزرگتر از حریم شهر باشد ، محدوده ی نهایی طرح های مذکور حریم استحفاظی محسوب خواهد شد . در این صورت انجام اقداماتی از قبیل صدور پروانه ساختمانی ، مساحت زیر بنا و …  موضوع آئین نامه مربوط به استفاده از اراضی و احداث بنا و تاسیسات در خارج از محدوه قانونی و حریم شهرها مصوب 1355 بر روی اراضی حد فاصل بین محدوده قانونی یا حریم مصوب شهر و محدوده ی نهایی طرح های مذکور بر اساس مقررات آئین نامه مذبور و با رعایت تقسیمات شورای عالی شهر سازی صورت خواهد گرفت (شمس،127:1382) .

 

عناصر شهری : بناها و مجموعه های خاصی را که دارای عملکردی مشخص باشند ، عنصر شهر گویند . مانند : مسجد ، حسینیه ، معبد ، کلیسا، بازار ، میدان ، حمام و …

 

واحد شهری : یک واحد شهری از تقسیم شهر و اجزای کوچکتر بوجود می آید که می توان آنرا هسته یا واحد همسایگی یا واحد اولیه یا زیر محله نامید و واحد بزرگتر از آنرا سلول یا محله نام گذارد که خود از چند هسته یا واحد همسایگی تشکیل می گردد .(وزین ،1384: 21-20)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  :

 

دنیای امروز به شکل گریز ناپذیری تبدیل به دهکده­ای جهانی با ارتباطات گسترده و عمیق شده است. فن آوری اطلاعات و استفاده از آن امروزه به شکل یکی از کلیدهای اصلی در توسعه کشورها، مخصوصا کشورهای جهان سوم مطرح گردیده است (اولینر و سیشل:2003 )

 

از سوی دیگر توریسم نیز به فراخور گذشت زمان امروزه به عنوان صنعتی درآمدزا و نجات دهنده برای کشورهای مختلف در آمده است. لزوم توجه به توریسم و استفاده از فناوری های نوین در جهت گسترش آن و استفاده کردن از مزایای بیشمار اقتصادی آن برای کشورها، تحقیق و پژوهش پیرامون رابطه بین گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات و توسعه توریسم را ضروری ساخته است (مارتین و همکاران: 2004).

 

در عصر حاضر دگرگونی ژرف تکنولوژیکی، مکانیسم‏ها و شرایط و در نتیجه بحث های تکنیکی و فنی به سوی پیچیدگی، تنوع و ظرافت بیشتری گرایش یافته است. در این میان دگرگونی‏های اقتصادی مهم حاصله در برگیرنده شماری از روابط تولید پیچیده، فراگیر و روابط مبادلاتی می باشد که در امر جهانی شدن روندی رو به گسترش دارد بر این مبنا گردشگری نیز که در رویکردی خاص در هزاره سوم مورد توجه می باشد؛ تحولاتی را پذیرا شده که به فراگیر شدن آن منتهی گردیده است (جرجنسون و کازویوکی: 2005).

 

گردشگری در رابطه با بسترهای تکنولوژیکی بحث شده و بسترهای اقتصادی حاصل از جهانی شدن، اصلی مستحکم در سیاست های اقتصادی در هزاره سوم محسوب می شود. تحولات حاصل از مباحث فوق در رابطه با گردشگری در دوسویه تاثیر گذاری، از یک سو به شکل گیری گردشگری الکترونیکی منتهی گردیده و از دیگر سو شکل گیری گردشگری مجازی را سبب شده است و با رشد سریع تکنولوژی اطلاع رسانی در چارچوب نظام مبادله الکترونیکی و سرعت بخشیدن به امر بازاریابی و مسافرت، کاهش هزینه ها و دستیابی به بازارهای جدید را در زمینه گردشگری فراهم آورده است (جنیفر و همکاران: 2003)

 

بطور کلی استفاده از تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات و گسترش آن در زمینه عرضه و تقاضای گردشگری سبب آن شد که گردشگران قبل از سفر به ارزیابی و بررسی وضعیت مقاصد بپردازند و تجربه ای مجازی را در چارچوب دورنمایی گردشگر در ذهن خود شکل دهد. علاوه برآن این امر زمینه های دموکراتیک شدن انتخاب مقاصد را برای سفر فراهم آورده است. این خود نشان از گذار به انعطاف پذیری ارائه محصول گردشگری در رابطه به عرضه دارد که به گونه‏ای متبلور کننده تولید بهنگام بر آمده از شیوه تولید پسافوردیسم می باشد (بروان: 2003). به عبارتی دیگر محصول گردشگری در یک تنوع خاص در برگیرنده پاسخگویی به تقاضای شخصی و متکثر گردشگران بوده و گردشگران را قادر می سازد در راستای انگیزه های شخصی و تمایلات خود به انتخاب مقاصد گردشگری برای سفر بپردازند.

 

 

 

• طرح مساله :

در عصر کنونی کشورها و جوامع بشری به صورت فزاینده‏ای به این حقیقت پی برده‏اند که برای حفظ وضع اقتصادی خود باید ابتکار عمل به خرج داده و در صدد یافتن راه ‏های تازه‏ای برای گسترش روابط تجاری خود و خروج از وابستگی به تک محصولی‏ها برآیند. صنعت گردشگری همواره عامل مهمی در جهت بهبود وضع اقتصادی جوامع و کشورها و دستیابی به توسعه است (یاوری و دیگران:1390). برخورداری ایران از میراث طبیعی و تاریخی غنی و موقعیت جغرافیایی مناسب (وجه عرضه) و وجود بازارهای گسترده‏ی منطقه‏ای، ملی و بین المللی برای این عرضه (وجه تقاضا) بستر و موقعیت مناسبی را برای حضور توانمند ایران در بازارهای گردشگری فراهم آورده است.

 

زیر ساخت های شهری به دلیل رشد سریع شهر نشینی در سراسر جهان  و این که بیش از نیمی از جمعیت در شهرها ساکن شده اند با مشکلات عدیده و پیچیده ای مواجه گردیده است که در نتیجه این فشارها مقاصد گردشگری ، مجموعه ای از چالش های جدید را تجربه می کنند. این چالش ها برخواسته از تغییر سلیقه ، علایق و نیازهای  مشتریان و مقاصد می باشد که تحت تاثیر تکنولوژی های جدید قرار گرفته است. به منظور حل این چالش ها، مقاصد گردشگری ابتدا  باید نوع تغییرات را شناسایی کنند تا برای آنها پاسخ مناسب یافته و آنها را حل نمایند. از منظر  گردشگری ، فن آوری اطلاعات و ارتباطات میتواند تجربه های با ارزشی برای گردشگران به ارمغان آورده و منجر به کارایی و حمایت از سازمان های مربوطه گردد. (ژنگ شیانگ و لیز توسیادیا :2014 )

 

شهر هوشمند بیانگر محیط و جامعه ای است که تکنولوژی در آن وارد شده و از این تکنولوژی برای  بهبود کیفیت زندگی شهروندان، کارایی بهتر سرویس های شهری مانند استفاده بهینه از انرژی و یا نمایش بهتر ترافیک استفاده میشود.( وینسینتی : 2012 ) توسعه شهر هوشمند منجر به تشویق و گسترش مقاصد گردشگری هوشمند می گردد.

 

با ورود تکنولوژی در محیط و مقاصد گردشگری، کیفیت تجربیات گردشگران بهبود یافته و مقاصد گردشگری رقابتی تر می گردند.

 

  در این راستا استفاده از روش های بازاریابی هوشمند در توسعه صنعت گردشگری از اهمیت به سزایی برخوردار است. با بهره گرفتن از بازاریابی هوشمند، شرکت ها میتوانند با بررسی پتانسیل ها، نقاط قوت و ضعف خود و شرکت های رقیب با درایت و دقت بیشتری در بازار رقابتی وارد شوند و این امر موجب جذب گردشگر با بهره گرفتن از شیوه های صحیح و مدرن ارتباطی می گردد که نتیجه آن افزایش ورود گردشگر در یک کشور، ارز آوری بیشترمی باشد.

 

 با ظهور بازاریابی هوشمند یا دیجیتال، انقلاب عظیمی برپا گردید، انقلابی که با نوآوری همراه بوده و تحول و دگرگونی را در بازارها به ارمغان

 آورد و تعریف بازاریابی را تغییر داد.

 

 از جمله عواملی که باعث می شود بسیاری از شرکت ها و افراد رسانه های دیجیتال را برای بازاریابی برگزینند عبارتند از  :

 

• خیل عظیمی از مخاطبان آنلاین

 

• ارز آوری و برگشت سرمایه

 

• معیارهایی که برپایه داده های اطلاعاتی شکل گرفته اند

درعصر حاضر ، افزایش کارآمدی بازاریابی از اهمیت والایی برخوردار و موضوع بسیار با ارزشی به حساب می آید.

 

 

 

• 3 اهمیت و ضرورت مساله

دست یابی به توسعه، یکی از مهمترین اهداف در هر جامعه ای می باشد.  جوامع با توجه به شرایط خود (اعم از مادی، غیر مادی، داخلی و بین المللی) یکی از راه‏های رسیدن به توسعه را برمی گزینند.

 

امروزه صنعت گردشگری صنعتی جهانی است که هر ساله صدها میلیون نفر را در حوزه بین المللی و بومی در بر می‏گیرد (میسون: 1390 )؛ و حجم عظیم مالی توام با اشتغالی که به طور مستقیم و غیر مستقیم ایجاد می‏کند سبب شده است که کشورهای مختلف جهان با توجه به توانمندی‏های طبیعی، میراث فرهنگی و تاریخی خود سعی کنند سهمی از این اقتصاد را به خود اختصاص دهند (پاپلی و سقایی: 1388) تا از این طریق به توسعه گردشگری و توسعه‏ای جامع دست یابند.                  ایران از نظر دارا بودن جاذبه های گردشگری در میان ده کشور برتر جهان قرار دارد . طبیعت چهار فصل، جاذبه های طبیعی مناطق دریای خزر، طبیعت رویایی اردبیل، آسمان پرستاره و دیگر دیدنی های کویر، خلیج فارس و جاذبه های کیش، مراکز مهم زیارتی شیعیان و مهم تر از همه جاذبه های بی نظیر تاریخی  و فرهنگی اصفهان، شیراز و دیگر شهرهای ایران، کشور ما را از نظر پتانسیل های گردشگری ممتاز ساخته است. اما این پتانسیل بدون اطلاع رسانی، آن هم به زبان روز دنیا سودی نخواهد داشت.

 

دفاتر و آژانس های گردشگری از مهم ترین ارکان و قطب های گردشکری در کشور به شمار می آیند که به عنوان یکی از زیرساخت های مهم، نقش تعیین کننده ای در جذب گردشگر دارند. روش های بازاریابی آژانس های گردشگری در ایران اغلب روش های ابتدایی و سنتی بوده و تنها تعداد محدودی از آژانس ها توانسته اند تا حدودی با بهره گرفتن از روش های مدرن وارد بازار رقابتی شوند. اغلب آژانس های گردشگری دارای ضعف های عمده در بازاریابی الکترونیکی E -marketing هستند.

 

صنعت گردشگری نیز می بایست هم پای با دیگرصنایع و برندها در زمینه‌ ی استفاده از فناوری های نوین گام بردارد و از تکنولوژی ها درجهت ارتقای خدمات بازاریابی بهره مند گردد. داشتن یک روش متفاوت در بازاریابی های خلاقانه و هوشمندSmart or intelligent  Marketing  می تواند  منجر به تمایز یک شرکت گردشگری نسبت به سایرین گردد. اغلب شرکت های گردشگری در ایران با روش های مدرن بازاریابی آشنایی ندارند و اغلب نحوه استفاده صیحیح این روش ها را نمی دانند و از آن بهره  نمی گیرند. این ضعف ها را می توان  ناشی از عدم آشنایی با فن آوری های اطلاعات و ارتباطات ، نداشتن نیروی انسانی متخصص، عدم آشنایی با شبکه های اجتماعی و نداشتن پروفایل به روز در این شبکه ها و نا آشنایی با مفاهیم بازاریابی مدرن و کاربرد آنها باتوجه به شرایط موجود  دانست. چنانچه دفاتر گردشگری نتوانند خود را با علوم، فنون و تکنولوژی جدید تطبیق و یا روش های سنتی و قدیمی را ادامه دهند، با گذشت اندک زمانی با رکود و کاهش جذب گردشگر مواجه خواهند شد و به عبارتی در بازار رقابتی شکست خورده و میدان را به حریف واگذار میکنند ودر نهایت  از بازار رقابتی حذف می گردند.   

 

 

 

 

 

• 4 سوال ها پژوهش

 

• آیا بازاریابی هوشمند در جذب گردشگر خارجی و توسعه گردشگری ایران موثر است ؟

 

 

• آیا صرف بودجه و زمان در حیطه بازاریابی هوشمند باعث افزایش ارز آوری حاصل از گردشگری خارجی خواهد شد؟

 

 

 

 

1-5 اهداف پژوهش

 

اهداف تحقیق در بر گیرنده‏ی موارد زیر است:

 

• بررسی ارتباط بین بازاریابی هوشمند وتوسعه صنعت گردشگری و افزایش  فروش

 

• بررسی ارتباط بین بازاریابی هوشمند و افزایش ارزآوری حاصل ازگردشگری

 

• توسعه و ترغیب سازمان ها به استفاده از فن آوری های نوین در گردشگری و بازاریابی گردشگری

 

• آگاه نمودن مسیولین به اهمیت گردشگری هوشمند و فن آوری در رقابت جهانی

 

 

 

 

• فرضیات

  فرضیه 1: بین استفاده از بازاریابی هوشمند و افزایش گردشگران ورودی و فروش بیشتر دفاتر گردشگری رابطه  مستقیم و معنا داری وجود دارد.

 

 

 

فرضیه 2 : بین استفاده از بازاریابی هوشمند و افزایش ارز آوری حاصل از گردشگری ورودی رابطه مستقیم و معنا دار وجود دارد.

 

Oliner&Sichel

 

– Martin

 

– Jorgenson & Kazuyuki

 

– Jennifer

 

– Brown

 

Yavari and others

 

 Zheng Xiang &lisTussyadiah

 

vincinti et al.2012

 

Mison

 

Papli&Saghae

در دو دهه اخیر منطقه گرایی به یکی از اصلی ترین موضوعات خاص رشته های علوم اجتماعی،سیاست مقایسه ای،اقتصاد بین الملل،روابط بین الملل و اقتصاد سیاسی بین المللی تبدیل شده است. در تعریف مفهوم منطقه گرایی در میان پژوهشگران حوزه های مطالعات منطقه ای و روابط بین الملل اتفاق نظر وجود ندارد.در بیشتر موارد همگرایی در سیاست بین الملل با منطقه گرایی یکسان  بر آورد می شود.شاید یکی از دلایل این مساله آن باشد که همگرایی بسیار ملموس تر و عینی تر در سطح منطقه ملاحظه می شود در رویکردی دیگر منطقه گرایی گاه با فرا ملی گرایی یا گرایش های بین حکومتی یکسان شناخته می شود،که به گسترش چشمگیر همکاری های اقتصادی وسیاسی میان دولت ها وسایر کنشگران در مناطق جغرافیایی خاص اشاره دارد.عوامل موثر در تحلیل منطقه گرایی بسیار گسترده اند ودر بیشتر موارد منطقه گرایی بر حسب درجه انسجام اجتماعی(زبان،قومیت،نژاد،فرهنگ،مذهب،تاریخ و آگاهی از میراث مشترک)،همگرایی اقتصادی(الگوها و رژیم های تجاری و هم تکمیلی اقتصادی)،یکپارچگی سیاسی(نوع رژیم،ایدئولوژی و زمینه های فرهنگی مشترک) و انسجام سازمانی (وجود نهادهای رسمی منطقه ای)تجزیه و تحلیل می شود.در اصل منطقه به صورت ترکیبی از عواملی مانند نزدیکی جغرافیایی،درجه بالای ارتباطات،چارچوب های نهادی و هویت های فرهنگی مشترک تعریف می شود.با توجه به اینکه مناطق پویایی خاص دارند،ضروری است همکاری های منطقه ای بر اساس رشد تعامل های اقتصادی،سیاسی،اجتماعی وهویتی،میزان جریان های تجاری،ویژگی ها،ارزشها و تجارب مشترک مورد توجه قرار گیرد(الهه کولایی،2:1389)

 

 از زمان پایان یافتن جنگ سرد، بازگشت منطقه گرایی در تمام جهان مشهود شده است. توافقات تجاری منطقه ای نیز از جهت تعداد و نیزاز جهت برجستگی، به گونه قابل توجه رشد و افزایش داشته است. تنها از تاریخ ژوئیه سال 2007، به بعد تعداد 380 توافقات تجاری منطقه ای به اطلاع سازمان تجارت جهانی رسیده است.از این مجموعه 205 توافق در همان تاریخ در حال اجرا بود. فرایند منطقه گرایی، غیر قابل تغییر به نظر میرسد و با انتقاداتی که صرفا یک موج به نظر میرسد کنار گذاشته نخواهد شد. با این وجود چنین گرایشی مسایل اختلاف برانگیز را  از قبیل اینکه آیا منطقه گرایی مانع  فرایند جهانی شدن است یا سکوی پرتاب برای آن محسوب میشود، به وجود آورده است.تعدادی پروژه های منطقه گرا را به عنوان مانع جهانی شدن اقتصادی می بینند- دیگران آن را به عنوان مسیری به سوی چند جانبه گرایی در نظر میگیرند. آقای هیتن استدلال میکند که منطقه گرایی جدید را نمی توان به سادگی «سکوی پرتاب» در این فرایند طولی در نظر گرفت، اما این ضرورتا به این معنا نیست که منطقه گرایی جلو جهانی شدن مانع  ایجاد می کند. (الهه کولایی،6:1389)

 

1-2- بیان مسئله

 

پس از پایان جنگ سرد فکر منطقه گرایی در جهان مشهود می باشد چون یکی از راه های حل بحران های موجود در جهان استفاده از الگوی منطقه گرایی می باشد که وجود منافع مشترک احساس تهدید و دشمن مشترک، وجود زمینه های عینی مشترک نظیر فرهنگ ، امنیت ، سیاست های اقتصادی و رژیم سیاسی و استفاده بیشتر از توان موجود در منطقه و افزایش قدرت و جایگاه در عرصه جهانی که با بهره گرفتن از اتحاد و ائتلاف بین چند کشور در منطقه صورت میگیرد خود می تواند عاملی در تشدید فکر منطقه گرایی باشد.

 

امروزه شتاب و عجله به سوی منطقه گرایی و افزایش توافقات تجارت منطقه ای خود نشانگر میزان این اشتیاق می باشد در این راستا از اتحادیه اروپا می توان یکی از پیشگامان نام برد بطوریکه تشکیل اتحادیه اروپا که ما حصل منطقه گرایی می باشد آن هم بین کشورهایی که ( بعضاً اصلاً همدیگر را قبول نداشته ) نتیجه تصمیمات عاقلانه ای بود که توسط دولتمردان این کشور ها صورت گرفت.

 

با توجه به پیشینه موجود در زمینه منطقه گرایی اصولاً هر قدر انسجام اجتماعی ( زبان ، قومیت ، فرهنگ ، مذهب ، تاریخ ، آگاهی از میراث گذشته ) و انسجام اقتصادی و یک پارچگی سیاسی تو ام با انسجام سازمانی بیشتر باشد روند منطقه گرایی سریعتر و موثر تر خواهد شد و از طرف دیگر از آنجایی که منطقه عبارتست از گروهی از کشور ها و دولت های مجاور هم که از نظر جغرافیایی معمولا دارای موسسات سیاسی و اقتصادی مشترک باشند لذا منطقه گرایی به دلیل موقعیت جغرافیایی و طبیعی شان به راحتی شکل    می گیرد . بنابراین تلاش برای ایجاد منطقه گرایی باید بین کشورهایی صورت گیرد که این ویژگی را دارند.

 

منطقه گرایی بر خلاف جهانی سازی خواست و فرایند ارادی می باشد که دولت ها با شناخت ظرفیت های خود و طرف مقابل با ملاحظه نیازها و وابستگی متقابل اقدام به همکاری مشترک در راستای تامین منافع مشترک انجام می دهند با نگرش اجمالی به روند تاریخی منطقه گرایی به راحتی میتوان دید که در روش سنتی کنش گران و نیروهای عملیاتی صرفا در تمایلات دولتی خلاصه می شد ولی در نوع نوین منطقه گرایی کنش گران و نیروهای غیر دولتی نیز در برگرفته می شوند که نسبت به نوع کلاسیک جامع تر و بارزتر است زیرا به رشد یک پارچگی اجتماعی در محدوده یک منطقه و تعاملات اجتماعی بیشتر منتهی می گردد.

 

روند منطقه ای شدن خود مسلزم تغییر وضعیت ناهمگونی به وضعیت همگونی با توجه به ابعاد مختلف نظیر اقتصاد ، امنیت ، سیاست و فرهنگ و رژیم سیاسی موجود می باشد لذا کشور ها تلاش میکنند تا موجودیت و هویت نوینی را خلق کنند و هر کشور از هویت و منافع خود در ارتباط با همبستگی و مشارکت با سایر مجموعه ها دفاع کند و از بعد اخلاق گرایی هنجاری از نظر سیاست منطقه گرایی کشورها در تعامل با یکدیگر ضمن خلق هویت جدید مبتنی بر قالب های ادراکی و رفتاری و هنجارهای مشترک تلاش به ساختار اقتصادی براساس شرایط هم تکمیلی در اولویت کاری قرار می گیرد و در نتیجه زمینه برای شکل گیری و سازمان دهی مجموعه جدید فراهم خواهد شد.مجموعه ای که می تواند تولید اقتصادی را ارتقا دهد و زمینه همکاری اجتماعی را بیش از پیش فراهم آوردو ابزار آلات اقتصادی جایگزین اهداف نظامی شود و ماهیت ژئواکونومی به وجود آمده به خودی خود وسیله  اصلی برای تثبیت قدرت و شخصیت وجودی شان در صحنه بین المللی گردد و از طرفی هم در گذشته کسب قدرت با بهره گرفتن از عامل نظامی و در راستای آن کشور گشایی بود اما در جهان امروز عامل اقتصادی تجارت جهانی و بازار رقابت جایگزین آن شده است لذا برای افزایش توان اقتصادی و بالا بردن قدرت در سطح بین المللی باید به منطقه گرایی روی آورد . وحدتی که در سایه چنین اتحادی به وجود می آید خود یک نوع وحدت آرمانی بوده که بیشتر از طریق احساس نیاز و همکاری متقابل با رغبت و اراده عقل و تدوین به سوی آن کشیده   می شویم . اینک این سوال مطرح می شود : اگر کشورهای اروپایی با آن همه اختلاف سلیقه و داشتن کینه و دشمنی ها بعد از جنگ ها توانسنه اند اتحادیه ایی را تشکیل بدهند که روز به روز بر دامنه اتحاد و یکپارچگی شان بیفزاید ، آیاکشور های منطقه غرب آسیا که به دلایل مسلمان بودن اکثریت آنها و برخورداری از قیودات اخلاقی خصومتی تا آن حد را ندارند، امکان ره یابی به چنین اتحاد منطقه ای را تجربه نخواهند کرد؟ با توجه به تفاوت هایی که در بین کشورها در زمینه های مختلف وجود دارد به نظر می رسد که در عصر ارتباطات وسیعتر و سریعتر نیاز کشورها به همدیگر جهت تکمیل نواقصات خود و ایجاد زمینه داد و ستد بیشتر شده است. اینک این موضوع مطرح می شود از آنجایی که در ژئوپلتیک جهان علاوه بر عوامل طبیعی و انسانی و اقتصادی و امنیتی مسائل ایدئولوژیک نیز می توانند برای یک منطقه و منطقه گرایی مؤثر باشند. روند منطقه گرایی در غرب آسیا از چه روندی باید تبعیت کند. که در این زمینه می توان گفت ایران زیرساخت های لازم منطقه گرایی را در یک میدان کاربردی دارد که نه تنها متضمن منافع ملی خود بلکه منطقه و در نتیجه اقتدار و ارتقاء جایگاه بین المللی را در بر خواهد داشت. زیرا مؤلفه های ژئوپلتیک تأثیرگذار بر نقش آفرینی منطقه گرایی در غرب آسیا را در حد مطلوبی داشته و تمرکز بر منطقه گرایی و گسترش تعاملات در قالب اتحادیه ها و ائتلاف های سیاسی امنیتی، فرهنگی و اقتصادی با ملت ها و دولت های منطقه نه تنها فرصت هایی را برای ایفای نقش و نفوذ ایران در منطقه را فراهم می کند بلکه از خطرات احتمالی امنیتی در آینده نیز پیشگیری بعمل خواهد آورد که سرانجام قدرت بازیگری ایران در سطح روابط با قدرت های بزرگ افزایش خواهد یافت. که از این عوامل تأثیرگذار می توان از موقعیت جغرافیای ایران در غرب آسیا  ژئوکالچر و ژئواکونومی و توانمندی منابع انرژی و موقعیت هیرو پولیتیک و مذهب (بخصوص شیعه) و زبان نام برد. که از نظر موقعیت جغرافیای طبیعی، سرزمین ایران از شمال به دریای خزر و آسیای مرکزی و قفقاز به عنوان دو منطقه تأثیرگذار و مهم هم مرز است و از جنوب نیز ایران به خلیج فارس و تنگه هرمز و اشراف بر آبهای گرم و آزاد خلیج فارس و اقیانوس هند نیز احاطه دارد که مناطق مذکور به دلیل حساسیت بین المللی ویژگی خاصی را به موقعیت ایران داده است. شکل کوه های مرتفع زاگرس و البرز ذخائر عظیم نفتی و گاز، موقعیت ترانزینی ایران، که نزدیک ترین راه منطقه غرب آسیا و جنوب شرق آسیا به اروپا و شمال آفریقا می باشد و علاوه بر آن وسعت ایران  در مقایسه با کشورهای منطقه  و قرار گرفتن ایران بین دو منطقه عظیم جمعیتی شرق و غرب که ایران را در طول حیاتش به یک معبر تجارتی و سیاحتی بین ساکنین دو بخش آسیای مرکزی و شرق از یک طرف و آسیای غربی و اروپا از طرف دیگر تبدیل کرده است.

 

این موقعیت خاص باعث شده که ایران از تمدن های بزرگ چین و هند و مدنیت های بین النهرینی، مصر و یونان و رم نیز بی نصیب نماند و از نظر ژئوکالچر (ژئوپلتیک فرهنگی) نیز به دلیل همگونی فرهنگی اعم از زبان و مذهب با کشورهای همجوار مستقر در چهار سوی خود از جایگاه ویژه ای برخوردار باشند بسیاری از کشورهای مستقل امروزی نظیر عراق، افغانستان بخشی از قفقاز جنوبی و آسیای میانه جزئی از ایران بودند و تاریخ مشترک آنها به عنوان نقطه اتصالی نسل های بشری می تواند در همگرایی نوین مؤثر باشد. شایان ذکر است است از آنجاییکه ایران به دلیل قرار گرفتن در مرکز چند منطقه غنی منابع طبیعی نظیر دریای خزر منطقه آسیای مرکزی از اهمیت خاص ژئواکونومی نیز برخوردار است که از این اهرم در راستای سیاست منطقه گرایی می تواند بیشترین بهره را ببرد و همچنین می تواند از منابع نفتی و فرآورده های آن که مبنای توسعه صنعتی کشورهای قدرتمند و صنعتی جهانی می باشد نام برد که یکی از محورهای اصل بحث ژئواکونومی می باشد و بجز موارد گفته شده مسائلی نظیر جایگاه هیدرولوژیک (نقش آب) که می توان گفت اگرچه ایران جز مناطق کم بارش نسبت به جهان می باشد. اما نسبت به کشورهای حوزه خاورمیانه از جایگاه مطلوبی بهره مند است و به همراه این مزیت از نقطه نظر جمعیتی ایران در بین کشورهای آسیای مرکزیو غرب آسیا و قفقاز و خلیج فارس بیشترین جمعیت را دارد. که خود می تواند مبنای خوبی برای همکاری و منطقه گرایی در غرب آسیا به حساب آید. که در این پایان نامه عوامل ژئوپلتیک به عنوان متغیر ثابت و منطقه گرایی به عنوان متغیری وابسته در محدوده منطقه  در غرب آسیا مورد تأکید قرار می‎گیرد. (پیشگاهی فرد،32:1382)

 

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

 

ماهیت نظام بین الملل در دنیای امروز به گونه­ ای است که به همان اندازه که دامنه­های نقش و نفوذ و منافع ملی قدرت ها در دنیا افزایش می یابد به همان اندازه نیز ضرورت گسترش تعامل و همکاری و نیاز به ائتلاف ها و تمرکز بر منطقه گرایی نیز گسترش می یابد. به عنوان نمونه حضور آمریکا درمناطق مختلف جهان زمانی اتفاق افتاد که منافع آمریکا بعد از جنگ جهانی دوم به عنوان یک ابرقدرت در مناطق مختلف جهان گسترش یافت و به تبع نیاز به شناخت ملت­ها و ائتلاف با دولت­های جهان در مناطق مختلف یک امر اجتناب ناپذیر گردید. درسال 2009 نیز همزمان با شکست استراتژی بوش در ایجاد یک دنیای تک قطبی به رهبری آمریکا، دولت اوباما استراتژی جدید آمریکا را مبتنی بر ایجاد همکاری و ائتلا ف با دولت ها و ملت ها­ی دوست و رقیب برای حل مسائل جهانی و منطقه­ای و به عبارت دیگر تمرکز بر نوعی منطقه گرایی قرار داده است.

 

ایران نیز به دلیل ژئوپلتیک حساس خود از جمله قرارگرفتن در بین بحران­های منطقه­ای عراق و افغانستان و همچنین ماهیت مسایل سیاسی – امنیتی که با آن­ها روبرو است، از جمله برنامه هسته­ای، به نوعی با مسایل نظام امنیت بین الملل درارتباط مستقیم است. گسترش نقش و دامنه­های منافع سیاسی- امنیتی و اقتصادی ایران درسطح منطقه­ای و جهانی با نیاز به تعامل و شناخت بیشتر از مناطق مختلف جهان به خصوص منطقه خاورمیانه و غرب آسیا افزایش یافته است. حضور فعال ایران درمناطق مختلف جهان تا جایی­ که با اهداف اقتصادی و سیاسی – امنیتی و استراتژیک ایران هماهنگ باشد به نفع یک قدرت درحال رشد مانند ایران است. منطق روابط بین الملل در دنیا­ی امروز به گونه­ ای است که وجود تعامل، ائتلاف و اتحاد را یک امر ضروری می سازد. دستیابی به چنین امری بدون یک سیاست خارجی فعال امکان پذیر نیست. از آنجا که مسایل ایران با مسایل جهانی در ارتباط هستند، تقویت منطقه گرایی و افزایش دامنه های نقش و نفوذ ایران می تواند درخدمت اهداف توسعه­ای و رفع تهدیدات امنیتی  و رشد اقتصادی کشور قرارگیرد.

 

1-4-سؤ ال تحقیق

 

ژئو پلیتیک چگونه بر نقش آفرینی منطقه ای جمهوری اسلامی ایران موثراست ؟

 

1-5- فرضیات تحقیق

 

تحقیق پیش رو دارای دو  فرضیه می باشد:

 

1- موقعیت جغرافیایی  ایران می تواند بر نقش آفرینی منطقه ای ایران در غرب آسیا موثر باشد.

 

2- منابع انرژی و ویژ گی ژئو کالچرمی تواند بر نقش آفرینی ایران نسبت به سایر کشورهای منطقه در منطقه گرایی غرب آسیا مؤثر باشد.

 

 

1-6 – اهداف تحقیق

 

اهداف تحقیق بصورت زیر می باشد

 

• تبیین و شناخت مؤلفه های اثربخش ایران در زمینه انرژی و ژئوکالچر بر نقش آفرینی منطقه گرایی ایران

 

• تحلیل توانمندی های ایران بر نقش آفرینی منطقه گرایی ایران

 

• -بررسی محدوده واقعی نفوذ جمهوری اسلامی ایران در غرب آسیا

 

• نشان دادن اینکه برقراری صلح و ثبات در منطقه از راه منطقه گرایی واتحاد منطقه ای و کاهش کشمکش بین دولت ها صورت می گیرد  و توانمندی های اثربخش ایران برای تقویت این منطقه گرایی می تواند نقش مؤثری داشته باشد.

 

• تحلیل رشد و توسعه منطقه گرایی و اثرات آن بر رشد موقعیت اقتصاد در ایران . 

1-7- قلمرو تحقیق

 

1-7-1-قلمرو زمانی تحقیق  

 

قلمرو زمانی در این پایان نامه از سال1357الی 1394یعنی زمانی است که جمهوری اسلامی ایران ظاهر می شود وتا امروز که نقش یک قدرت منطقه ای را بازی می کند.

 

 

 

 

 

1-7-2- قلمرو مکانی تحقیق                                                                                                                                                           

 

قلمرومکانی تحقیق حاضرغرب آسیا یا جنوب غربی آسیا منطقه‌ای در آسیا است که با جنوب خاور اروپا و شمال خاور آفریقا همسایه است. ایران هم به لحاظ این تقسیمات در غرب آسیا واقع شده است.

 

غرب آسیا شامل کشورهای ایران،ارمنستان،جمهوری آذربایجان،بحرین،قبرس،گرجستان،عراق، اردن،کویت،لبنان،عمان،فلسطین،قطر،عربستان سعودی،سوریه،ترکیه،امارات متحده عربی،یمن می باشد.از نظر محدوده زمانی دو دهه اخیر می باشد.

 

1-7-3- قلمرو مو ضوعی تحقیق

 

این تحقیق مقایسه تطبیقی تاثیر گذاری مولفه های ژئوپولیتیک بر منطقه گرایی جمهوری اسلامی

 

ایران را مورد مطالعه قرار میدهد.

 

1-8- پیشینه ی تحقیق

 

1-در سال 1380،دکتر عزت الله عزتی در کتاب ژئوپلتیک در قرن بیست و یکم ژئوپلتیک را تکیه گاه واقعیت ها دانسته و از طرفی هم برای ورود به صحنه سیاسی بین المللی اتکاء به قدرتی را که دارای منبع و منشأ جغرافیایی یعنی در حقیقت حیطه ژئوپلتیکی باشد را ضروری قلمداد نموده است.  واز موقعییت جغرافیایی وانسان بعنوان دو عامل  مهم ثابت ومتغیردرژئو پلیتیک ودو قطب اصلی اشاره نموده است

 

2- در سال 1385،دکتر عمران علیزاده در پایان نامه دوره کارشناسی ارشد خود از عوامل ژئوپلتیک تأثیرگذار بر همگرایی های منطقه ای اشاره نموده که در آن محوریت جمهوری اسلامی ایران را با بیان مشترکاتی نظیر قومیت، زبان و خط، دین و مذهب و فرهنگ و تاریخ میراث مشترک مورد تأکید قرار داده و این تشابهات را موجب تقویت در همگرایی برای منطقه گرایی را متذکر شده اند .

 

3-در سال 81،دکتر محمدرضا حافظ نیا در کتاب جغرافیای سیاسی ایران اشاره به موقعییت خاص ایران نموده است  و اظهار داشته که  این موقعییت مسیر ارتباط تمد نها واقوام مختلف در حد فاصل مناطق  جغرافیایی بوده و همین ویژگی برقراری ارتباط با ایران را اجتناب ناپذیر تلقی نموده است و علاوه بر آن میتوان به  کتاب ایران منطقه ای» تألیف دکتر محسن رضایی که در مورد چگونگی قدرت منطقه ای ایران در جنوب آسیای غربی اشاره نمود و همچنین کتاب «افقهای جدید در جغرافیا» که توسط دکتر محمدرضا حافظ نیا و مراد کاویانی راد نگاشته شده و به مسئله منطقه گرایی و سازمان های منطقه ای پرداخته شده است اشاره نمود.

 

4-کیهان برزگر ، 15 بهمن 88،در مقاله ای تحت عنوان منطقه گرایی در سیاست خارجی ایران به بررسی اهمیت منطقه گرایی در سیاست خارجی ایران در خاورمیانه  پرداخته واین عقیده را داشته که تغییر و تحولات سیاسی،امنیتی و ژئوپلتیک در سطح خاورمیانه بعد از حوادث 11 سپتامبر ،جایگاه منطقه گرایی را در سیاست خارجی ایران تقویت کرده است و نویسنده نتیجه می گیرد که جمهوری اسلامی ایران باید با باز تعریف مولفه های قدرت ملی خود در سطح منطقه ای ،به حل معضلات استراتژیک سیاسی-امنیتی با قدرت های فرا منطقه ای از جمله آمریکا بپردازد واز آن طریق تثبیت فرصتهای اقتصادی و توسعه پایدار را به جریان بیاندازد.

 

5-الهه کولایی و بهاره سازمند در مقاله ای تحت عنوان زمینه های درون نظری و برون نظری تحول  در نظریه های منطقه گرایی به بررسی وتعریف مفهوم منطقه گرایی پرداخته و بیان کرده که همگرایی در سیاست بین الملل با منطقه گرایییکسان بر آورد شده و در رویکردی دیگر منطقه گرایی گاه فرا ملی گرایی یا گرایش های بین حکومتی برآورد می شود.که به گسترش چشمگیر همکاری های اقتصادی ،سیاسی در میان دولتها و سایر کنشگران در مناطق جغرافیایی خاص اشاره دارد.هدف اصلی اصلی نگارش مقاله فوق ،پاسخ به این سوال  و بیان نگاه جامع نظری به تحول در نظریه های منطقه گرایی است.

 

1-9- روش و ابزار گردآوری اطلاعات

 

روش گردآوری اطلاعات به شیوه مطالعات کتابخانه ای و اسنادی و تهیه گزارشات از طریق مراجعه به کتب و مجلات مرتبط می باشد و ابزار گردآوری با بهره گرفتن ازفیش برداری، سایت های اینترنتی و بانک های اطلاعاتی و همچنین استفاده از نقشه ها، نمودارها و جداول می باشد.

 

1-10- سازماندهی تحقیق

 

تحقیق حاضر در پنج فصل تهیه شده است که فصل اول آن به کلیات و چارچوب تحقیق می پردازد.در فصل دوم به مبانی نظری و بنیادی تحقیق حاضر و همچنین تاریخچه و تعاریف پایه اشاره دارد.در فصل سوم قلمروی جغرافیایی تحقیق مورد تحقیق و شناسایی قرار می گیرد.

 

در فصل چهارم این تحقیق به یافته های تحقیق  تخصیص یافته و در نهایت فصل پنجم به نتیجه گیری ،آزمون فرضیه و ارائه پیشنهاد وراهکار در زمینه موضوع تحقیق اختصاص  یافته است.

 

1-11- محدودیت های تحقیق

 

در انجام این پژوهش مشکلات و سختی هایی پیش روی محقق بوده  است که از جمله آنها می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

 

1-کمبود کتب و منابع تحقیقاتی در زمینه موضوع مورد تحقیق(به دلیل تنوع و به نوعی جدید بودن موضوع)

 

2-دوری از مرکز و مشکلات تردد با توجه به قرار گرفتن مراکز علمی معتبر و کتابخانه های مرجع در خارج از استان.

 

1-12-تعاریف واژگان تحقیق

 

1-12-1- منطقه گرایی: منطقه گرائی در سیاست بین الملل به گسترش قابل ملاحظه همکاری های سیاسی و اقتصادی میان دولتها و سایر بازیگران در نواحی جغرافیایی خاصی اشارت دارد. اصولاً منطقه به صورت ترکییی از نزدیکی جغرافیایی، درجه بالای تعاملات، چارچوب های نهادی و هویت های فرهنگی مشترک تعریف می گردد. در اغلب موارد منطقه گرائی بر حسب درجه انسجام اجتماعی (زبان، قومیت، فرهنگ، مذهب، تاریخ وآگاهی ازمیراث مشترک) انسجام اقتصادی ( الگوهای تجاری و مکمل بودن اقتصادی)، یکپارچگی سیاسی (نوع رژیم و ایدئولوژی ) و انسجام سازمانی (وجود نهادهای رسمی منطقه ای) تجزیه و تحلیل می شود.(سایت ایران بازگو)

 

1-12-2- جمهوری اسلامی ایران: پس از آنکه قرنها تئوری جدایی دین از سیاست و نظامهای حکومتی لائیک بر دنیا سیطره داشت و قوانین شرعی و الهی امری خصوصی در زندگی مردم تعبیر می شد، در 12فرودین سال 58، نظامی متولد شد که این نظریه‌ها را در قرن بیستم باطل کرد و حکومت اسلامی را براساس موازین وآموزه‌های دینی به منصه ظهور و عمل رساند.این ساختارسیاسی واجتماعی جمهوری اسلامی نام گرفت.(سایت فرهنگ نیوز)

 

1-12-3- غرب آسیا: غرب آسیا یا باختر آسیا منطقه‌ای در آسیا است که با جنوب خاور اروپا و شمال خاور آفریقا همسایه است. ایران هم به لحاظ این تقسیمات در غرب آسیا واقع شده است. این کلمه اخیرا در ایران به عنوان جایگزینی برای خاور میانه بکار برده می شود.(سایت ویکی پدیا)